TEMEL EĞİTİM OKULLARI MÜDÜRLERİNİN SERGİLEDİKLERİ ÖZGECİ DAVRANIŞLAR İLE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ

Çalışmada Ankara ili merkez ilçelerine bağlı temel eğitim okullarında görevli okul müdürlerinin özgeci davranışları ile beş faktöre dayalı kişilik özellikleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Nicel yöntem kullanılan araştırma ilişkisel tarama modelindedir. Araştırma evrenini 901 temel eğitim okulunda görevli 645, örneklemini ise bu okullarda görevli 239 okul müdürü oluşturmaktadır. Örneklem grubuna araştırmacı tarafından geliştirilen Özgeci Davranışların Gösterilme Sıklığını Değerlendirme Ölçeği ve Benet-Martinez ve John tarafından 1998 yılında geliştirilip Türkçe uyarlaması Sümer, Lajunen ve Özkan tarafından yapılan 2005 yılında yapılan 44 maddelik envanter uygulanmıştır. Araştırmadan edinilen bulgular, beş faktöre dayalı dışadönüklük, uyumluluk, özdenetim ve deneyime açıklık özelliği arttıkça özgeciliğe yönelik yardımseverlik ve sosyal/destek olma davranışlarının arttığını göstermiştir. Özgeci davranışın tüm alt boyutları ile duygusal tutarsızlık kişilik özelliği ters orantılıdır. Okul müdürlerinin en fazla sergiledikleri özgeci davranış, yardımseverlik davranışıdır. Okul müdürlerinin baskın kişilik özellikleri incelendiğinde ilk sırada uyumluluk kişilik özelliği yer almaktadır. En az sergiledikleri kişilik özelliği ise duygusal tutarsızlıktır.

Anahtar Kelimeler:

Özgeci davranış, kişilik, okul müdürü

The Relation Between The Basıc Education School Principals’ Altruistic Behaviours And Personality Traits

In this study, it is aimed to define the relationship between the personality traits based on 5-factors and the school principals' altruistic behaviors at basic education schools in central districts of Ankara. The relational survey model of the quantitative research type was used in the study. The research smaple composed of 645 principals in 901 basic education schools and 239 principals in these schools. A five-point Likert Type scale, developed by the researcher, for displaying the frequency of altruistic behaviors, and a 44-item inventory, developed by Benet-Martinez and John in 1998 and adapted to Turkish by Sümer, Lajunen, and Özkan in 2005 was used as a research instrument. The data obtained by this research has shown that extraversion, agreeableness, conscientiousness, and openness to experience based on 5-factor increase the altruism oriented properties like benevolence and social/supportive behaviors. All subdimensions of altruistic behaviours and neuroticism are inversely proportional. The most common altruistic behavior that has been displayed by school principals is benevolence. When the dominant personality traits of school principals were examined, the most common personality trait preferred was “agreeableness,” while the least preferred personality trait was “neuroticism”.

Keywords:

Altruistic behavior, personality, school principal,

PDF

___

Adeniyi, W. O. (2014). Personality traits and administrative effectiveness of secondary school principals in Southwestern Nigeria. Advances in Social Sciences Research Journal, 1(8), 198-206. DOI:10.14738/assrj.18.579
Ak, K. (2013). Üniversite öğrencilerinin özgecilik düzeylerinin yordayıcısı olarak yaşam amaçları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
Akbaba, S. (1994). Grupla psikolojik danışmanın sosyal psikolojik bir kavram olan özgecilik üzerindeki etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Akdoğan, A. A. , Köksal, O. (2014). Aidiyet algısının örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisinde yöneticiye güvenin aracılık rolü. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18 (1), 25-43.
Ashton, M. C., Paunonen, S. V., Helmes, E. ve Jackson, D. N. (1998). Kin altruism, reciprocal altruism, and The Big Five Personality factors. Evolution and Human Behavior, 19, 243-255.
Balcı, A. (2004). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara: Pegem-A Yayıncılık.
Benet-Martinez, V. ve John, O. P. (1998). Los cinco grandes across cultures and ethnic groups: Multitrait multimethod analyses of the big five in Spanish and English. Journal of Personality and Social Psychology, 75(3), 729-750.
Berndt, T. J. (1985). Prosocial behavior between friends in middle childhood and early adolescence. Journal of EarlyAdolescence, 5, s. 307-317.
Bierhoff, H. W. ve Rohman, E. (2004). Altruistic personality in the context of the empathy–altruism hypothesis. European Journal of Personality, 18, 351-365.
Bolat, O. İ., Bolat, T. ve Seymen, O. A. (2009). Güçlendirici lider davranışları ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkinin sosyal mübadele kuramından hareketle incelenmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 215-239.
Botwin, M. D., Buss, D. M. ve Shackelford, T. K. (1997). Personality and mate preferences: Five factors in mate selection and marital satisfaction. Journal of Personality, 65, 107- 136.
Bursalıoğlu, Z. (2012). Eğitim yönetiminde teori ve uygulama. Ankara: Pegem Akademi.
Büyüköztürk, S. (2002). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabi: İstatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum. Ankara: PegemA Yayinlari.
Carlo, G., Eisenberg, N., Troyer, D., Switzer, G. ve Speer, A. L. (1991). The altruistic personality: In what contexts is it apparent? Journal of Personality and Social Psychology, 61(3), 450-458.
Chou, K. L. (1998). Effects of age, gender, and participation in volunteer activities on the altruistic behavior of Chinese adolescents. The Journal of geneticpsychology, 159(2), s. 195-201.
Collins, W. A. ve Getz, S. K. (1976). Children’s social responses following modeled reactions to provocation: Prosocialeffects of a television drama. Journal of Personality, 44(3), s. 488-500.
Çağlar, A., Yakut, Ö. ve Karadağ, E. (2005). İlköğretim okulu müdürlerinin öğretmenler arafından algılanan kişilik özellikleri ve liderlik davranışları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Ege Eğitim Dergisi, 6(1), 61-80.
Demircan, S. (2006). Özel sektördeki yöneticilerin ve çalışanların bağlanma stilleri, kontrol odağı, iş doyumu ve beş faktör kişilik özelliklerinin araştırılması (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
Deniz, Ü. ve Kesicioğlu, O. S. (2012). Okul öncesi öğretmen adaylarının kişilik özelliklerinin bazı değişkenlerle ilişkisinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 13(2), 1-13.
Dixon, M. M., Reyes, C. J., Leppert, M. F. ve Pappas, L. M. (2008). Personality and birth order in large families. Personality and Individual Differences, 44 (2008) 119–128.
Ekşi, H., Sayın, M. ve Demir-Çelebi, Ç. (2016). Üniversite öğrencillerin özgecilik ve otantiklik seviyeleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 14(32), 79-102.
Girgin, B. (2007). Beş Faktör Kişilik Modeli’ nin işyerinde duygusal tacize (mobbing) etkileri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Garcia, M. (2013). You have what? Personality traits that predict leadership styles for elementary administrators. (Doktora tezi). ProQuest Dissertations and Theses veri tabanından 30.07.2019 tarihinde erişildi. (UMI No. 1508394042)
Garcia, M., Duncan, P., Carmody-Bubb, M. ve Ree, M. J. (2014). You have what? Personality! Traits that predict leadership styles for elementary principals. Psychology, 5, 204-212.
Goldberg, L.R. (1990). An alternative "description of personality": The Big-five factor structure. Journal of Personality and Social Psychology, 59(6), 1216-1229.
Gönül, Ö. A. (2013). Örgütsel çatışma çözme yöntemleri: A tipi kişilik, kontrol odağı ve özgeci davranış (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Haas, B. W., Brook, M., Remillard, L., Ishak, A., Anderson, I. W. ve Filkovski, M. M. (2015). I know how you feel: the warm-altruistic personality profile and the empathic brain. PLoS ONE 10(3): e0120639. doi:10.1371/journal.pone.0120639.
Hill, K. A., Hewitt, C. ve Jackson, K. (1985). Sociometric status and sex differences in children's friendship preferences. Annual Convention of the American Psychological Association’ da sunulan bildiri, Los Angeles.
Hogg, M. A., Vaughan, G. M. (2007). Sosyal psikoloji (Çev. Yıldız, İ. ve Gelmez, A.). Ankara: Ütopya Yayınları. Kalaycı, Ş. (Ed.) (2006). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
Karadağ, E., Mutafçılar, I. (2009). Prososyal davranış ekseninde özgecilik üzerine teorik bir çözümleme. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 41-70.
Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Kaşlı, M. ve Aytemiz-Seymen, O. (2010). Kişilik özellikleri, lider-üye etkileşimi ve tükenmişlik ilişkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 109-122.
Korkmaz, M. (2006). Okul yöneticilerinin kişilik özellikleri ile liderlik stillerinin arasındaki ilişki. Educational Administration: Theory and Practice, 46. 199-226.
Koydemir, S., Selışık, Z. E. ve Tezer, E. (2005). Evlilik uyumu ve mükemmeliyetçilik boyutları arasındaki ilişkiler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3 (23), 65-74.
Krebs, D. L. (1970). Altruism- An examination of the concept and a review of the literatüre. Psychological Bulletin, 73(4). 258-302.
Krebs, D. L. (1975). Empathy and altruism. Journal of Personality and Social Psychology, 32(6), 1134-1146.
Mcgrattan, R. J. (1997). The relationship between personality traits and transformational leadership among North Carolina elementary public school principals. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities and Social Sciences, 58(3-A), 0676.
McGrattan, R. J. (1997). The relationship between personality traits and transformational leadership among north carolina elementary public school principals. https://dc.etsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4339&context=etd adresinden 30.07.2019 tarihinde alınmıştır.
Lazaridou, A. ve Beka, A. (2014). Personality and resilience characteritics of Greek primary school principals. Educational Management Administration & Leadership, 1, 1-20.
McCrea, R. R. ve Costa, P. T. (1985). Updating Norman's "Adequate Taxonomy": Intelligence and personality dimensions in natural language and in questionnaires. Journal of Personality and Social Psychology, 49(3), 710-721.
McCrea, R. R. ve Costa, P. T. (1997). Personality trait structure as a human universal. American psychologist, 52(5), 509-516.
McCrea, R. R. ve John, O. P. (1992). An introduction to the Five-Factor Model and its applications. Journal of Personality, 60(2), 175-215.
Millî Eğitim Bakanlığı Eğitim Kurumlarına Yönetici Görevlendirme Yönetmeliği (2018, 21 Haziran). Resmi Gazete (Sayı: 30455). Erişim adresi: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/06/20180621-8.htm.
Mutafçılar, I. (2008). Özgecilik kavramının tarihsel gelişimi ve öğretmen özgeciliği üzerine bir araştırma (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Onatır, M. (2008). Öğretmenlerde özgecilik ile değer tercihleri arasındaki ilişki, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Özdamar, K. (2004). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi. Kaan Kitabevi, 5. Baskı, 633.
Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Paine, J. B. ve Bachrach, D. G. (2000). Organizational citizenship behaviors: A critical review of the theoretical and empirical literature and suggestions for future research. Journal of Management, 26(3), 513-563.
Rushton, J. P., Chrisjohn, R. D., & Fekken, G. C. (1981). The altruistic personality and the self-report altruism scale. Personality and individual differences, 2(4), 293-302.
Sevi, E. S. (2009). Psikobiyolojik Kişilik Modeli ve Beş Faktör Kişilik Kuramı: Mizaç ve Karakter Envanteri (TCI) ile Beş Faktör Kişilik Envanterinin (5FKE) karşılaştırılması (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
Sezgin, F. (2005). Örgütsel vatandaşlık davranışları: Kuramsal bir çözümleme ve okul açısından bazı çıkarımlar. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1). 317-339.
Somer, O., Korkmaz, M., Tatar, A. (2002). Beş Faktör Kişilik Envanteri’nin geliştirilmesi-1: Ölçek ve alt ölçeklerin oluşturulması. Türk Psikoloji Dergisi, 17(49), 21-33.
Sulloway, F. J. (1995). Birth order and evolutionary psychology: A meta-analytic overview. Psychological Inquiry, 6, 75–80.
Sümer, N., Lajunen, T. ve Özkan, T. (2005). Big five personality traits as the distal predictors of road accident involvement. Traffic and Transport Psychology, 215-227.
Ümmet, D. (2012). Üniversite öğrencilerinde özgecilik davranışının transaksiyonel analiz ego durumları ve yaşam doyumu bağlamında incelenmesi (Yayınlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Yaman, F. (2013). Tüketici davranışı olarak özgeciliğin incelenmesi. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 5(1), 79-92.
Yavuzer, H., Gazioğlu, E. İ., Yıldız, A., Demir, İ., Meşeci, F., vd. (2006). Öğretmen özgeciliği ölçeği: Geliştirme, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6(3), 947-972.
Yelboğa, A. (2006). Kişilik özellikleri ve iş performansı arasındaki ilişkinin incelenmesi. “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 8(2), 196-217.
Yıldırım, İ. ve Ada, Ş. (2015). Okul müdürlerinin kişilik özellikleri ve denetim odakları ile okul etkililiği arasındaki ilişki. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(5), 113-130.
Yıldırım, İ. ve Ada, Ş. (2007). Okul müdürlerinin kişilik özellikleri ve denetim odağı inançları öğretmenlerin iş doyumunu etkiler mi?. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2), 1473-1488.
Yıldızoğlu, H. ve Burgaz, B. (2014). Okul yöneticilerinin beş faktör kişilik özellikleriyle çatışma yönetimi stili tercihleri arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2), 295-310.
Yöntem, M. K. ve İlhan, T. (2013). Benlik kurguları ve otantikliğin özgecilik üzerindeki yordayıcı gücünün incelenmesi. Turkish Studies - International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(8), 2291-2302.