Radikal Dini Hareketlere Kaynaklık Açısından Vehhabiliğin Temel Görüşleri

18.asrın ortalarına doğru, o zamanlar Osmanlı devletine bağlı olan Arabistan yarımadasının Necd bölgesinde Hanbelî ekolünden türeyen yeni bir akım ortaya çıktı. Muhammed b. Abdülvehhâb’ın (ö.1792) fikirleri etrafında gelişen ve temel olarak tevhidi esas alan, şirk ve bid‘ata karşı çıkan bu yeni hareket, Vehhâbîlik olarak adlandırılmıştır. Bid‘atı oldukça geniş yorumlayan Vehhâbîler, bid‘at ehli olarak gördükleri Müslümanların şirke ve küfre girdiklerini iddia etmişler ve onların öldürülmesini meşru kabul etmişlerdir. Selefi anlayış doğrultusunda hareket eden ve Müslümanlara saldırmayı meşru gören Vehhâbîlik, günümüzde, bid‘atçı diye tanımladıkları Müslümanlara ve başta ABD olmak üzere diğer Batılı güçlere karşı savaştığını söyleyen, kuralsız şiddet yanlısı radikal dini hareketlerin beslendiği en önemli kaynak durumundadır. Bu durum, İslam eşittir terörizm ve Müslüman eşittir terörist algısı üretmeyi hedefleyen çevrelerce kullanılmakta, böylece tüm dünyada İslamofobi oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu makalede Selefiliğin son dönem yorumunu oluşturan Vehhâbîliğin, kendi içlerinde Müslümanlara karşı şiddetin meşrulaştırılmasını sağlayan, temel görüşleri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Vehhâbîlik, Selefilik, Muhammed b. Abdülvehhâb, Bid‘at.

PDF

___

Abdülvehhâb, Muhammed b. Süleymân. Keşfu'ş-Şubuhât, Mecmuatü’t- Tevhid. Kahire: 1375.
Abdülvehhâb, Muhammed b. Süleymân. Mecmû’atü’t-Tevhid en-Necdiyye, Riyad: 1419/1999.
Abdülvehhâb, Muhammed b. Süleymân. Tevhid Risaleleri-1. thk. Abdullah Hanif. İstanbul: Muvahhid Yayınları, 2013.
Abdülvehhâb, Muhammed b. Süleymân. Kitâbü’t-Tevhid. Şerh Abdurrahmân b. Nâsır es-Sa’dî. https://gift2shia.files.wordpress.com/2011/02/tawhid.pdf
Akın, Murat. “Muhammed b. Abdülvehhâb’ın Tevhid Anlayışına Eleştirel Bir Yaklaşım”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2015), 109-134.
Akpınar, Mahmut. “İran ve Selefiler İslam’ı İki Cihetten Aşındırıyor”. Erişim 3 Mart 2022. https://mahmutakpinar.wordpress.com/2017/01/06/iran-ve-selefiler-islami-iki-cihetten-asindiriyor/
Altındaş, Mücteba. “Dinsel Şiddetin Teolojik Temelleri: Hâricî Zihniyet Örneği”. Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri Sempozyumu. ed. Halit Çalış vd. 193-209. Karaman: İslami ilimler Derneği Yayınları, 2017.
Baz, Abdulaziz b. Abdüllah, “Muhammed b. Abdülvehhâb”. trc. Enbiya Yıldırım. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000), 657-670.
Bulut, Halil İbrahim. Dünden Bugüne Siyasi-İtikadî İslam Mezhepler Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
Büyükkara, Mehmet Ali. “Çağdaş İslami Akımlar”, İslam Mezhepleri Tarihi. ed. Mehmet Ali Büyükkara. 209-230. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını, 2010.
Cook, Michael, “Muhammed b. Abdülvehhâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/490-492. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
Cürcânî, S. Şerif, Kitabu't- Taʿrîfât. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
Dalkıran, Sayın. “Tarih-i Cevdet’te İslam Mezhepleri I”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 9/20 (2002), 219-252.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşa’s es-Sicistânî. es-Sünen. İstanbul: 1992.
Ebu Zehra. Muhammed, İslam’da Siyasi ve İtikadî Mezhepler Tarihi. çev. Hasan Karakaya - Kerim Aytekin. İstanbul: 1983.
Ecer, Ahmet Vehbi. Tarihte Vehhâbî Hareketi ve Etkileri. Ankara: 2001.
Erdem, Hüsameddin. Bir Tanrı-Âlem Münasebeti Olarak Panteizm ve Vahdet-i Vücûd. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1990.
Fazlurrahman. İslâm. trc. M. Dağ- M. Aydın. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1993.
Fığlalı, Ethem Ruhi. Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri. Ankara: Selçuk Yayınları, 1996.
Goldziher, Ignaz. Vorlesungen über den Islam, Heidelberg: 1910.
Hartmann, Richard. “Vahhâbîler”. trc. Onur Özatağ. Kader 17/1 (2019), 272-294.
İbn Kâsım, Abdurrahman b. Muhammed. ed-Dürerü’s-Seniyye fî’l-Ecvibeti’n Necdiyye-I. 1417/1996.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalim b. Teymiyye. Tevhidü‟l-Esmâ ve‟s-Sıfat (İsim ve Sıfat Tevhidi). trc. Heyet. İstanbul: Tevhid Yayınları, 1996.
el-İsfehanî, Râğıb. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’an, Dımeşk: 1992.
Kılavuz, Ahmet Saim, Anahatlarıyla İslâm Akaidi ve Kelam'a Giriş. İstanbul: Ensar Yayınları, 1997.
Kutlu, Sönmez. “İslam Düşüncesinde Tarihsel Din Söylemleri Olgusu”. İslâmiyât 4/4 (2001), 15-36.
Kutlu, Sönmez. “Vehhâbîlik”. İslam Mezhepler Tarihi El Kitabı. ed. Hasan Onat- Sönmez Kutlu. 479-500. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
Necîb, Ahmed bin Abdülkerim. Kitapları, Risaleleri ve Fetvaları Işığında Muhammed bin Abdülvehhâb’ın Selef Akidesi. trc. Ebu Turab Murad bin Abdurrahman es-Sivasi. Kitab ve Sünnete Davet Yayınları, 2013.
Önal, Recep. "İbn Hazm Teolojisinde Teşbîh ve Tecsîm İnancı: Müşebbihe ve Mücessime’ye Yönelik Teolojik Eleştiriler". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/2 (2018), 909-938.
Önal, Recep. “Kelâm Tarihinde Haberi Sıfatlara Yaklaşımlar Ve Ebu’l-Berekât En-Nesefi’nin Konuya Bakışı” Kader Kelam Araştırmaları Dergisi 14/2 (2016), 376-407.
Önal, Recep. “Norveç Örneği -Karikatür Krizi ve Berwick Terör Saldırısı”. Kader 16/2 ( 2018), 373-403.
Öz, Mustafa. “Muhammed b. Abdülvehhâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/490-492. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Özervarlı, M. Sait. “Selefiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Peskes, Esther. “18. Asırda Tasavvuf ve Vehhâbilik”. trc. Mehmet Çelenk. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (Haziran 2003), 413-429.
Robinson, Francis. “Bilgi Bilgi İletimi ve Müslüman Toplumların Oluşumu”. trc. Zülal Kılıç. Cambridge Resimli İslam Ülkeleri Tarihi. ed. Francis Robinson. 274-323. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.
Sarıkaya, Berat. “İbn Teymi̇yye'ni̇n Tevhi̇d Anlayişi ve Prati̇k Tevhi̇d Vurgusu". Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (Haziran 2015), 91-114.
es-Selmân, Muhammed. Muhammed b. Abdülvehhâb’ın Dâvetinin Hakikati Ve Bu Davetin İslâm Dünyasındaki Etkileri. trc. Muhammed Şahin. 2009. Erişim 19 Nisan 2022. https://books-library.net/files/books-library.online_noo2a7512b84333e6318a6e69-63102.pdf
Sinanoğlu, Mustafa, “Şirk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/193-198. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Şahin, Hanifi. Olgu ile Algı Arasında İbn Teymiyye. İstanbul: Mana yayınları, 2021.
Şahin, Hanifi. “İhya Islah Hareketleri ve Selefîlik İrtibatı”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 9/1 (2016), 1-37.
Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmi: Giriş, İstanbul: 1981.
Topaloğlu, Bekir- İlyas Çelebi. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: 2010.
Türkel, Rifat. Vehhâbilik ve Arka Planı (Başlangıçtan II. Suûd Devletine Kadar). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
Uludağ, Süleyman. İslamDüşüncesinin Yapısı: Selef, Kelam, Tasavvuf, Felsefe. İstanbul: Dergâh yayınları, 1979.
el-Useymin, Abdullah Sâlih, eş-Şeyh Muhammed b. Abdülvehhâb Hayatuhû ve Fikruh. Riyad: 1992.
el-Useymin, Muhammed b. Sâlih. Keşfu’ş-Şuhubat’ın Şerhi. Erişim 3 Mart 2022. http://www.islah.de/akide&tevhid/akd00005.pdf
Watt, W. Montgomery. İslamDüşüncesinin Teşekkül Devri. trc. Ethem Ruhi Fığlalı. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1998.
Yalçın, Ahmet. "İbn Teymiyye'de Selefî Düşünce-Tasavvuf İlişkisi". Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/1 (Ocak 2019), 139-156.
Yaran, Rahmi. “Bid‘at”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/129-131. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Yönem, Ahmet. “Şii-Sünni İlişkileri Bağlamında Günümüz Selefiliği”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları VI/2 (2013), 195-222.
Yörükan, Y. Ziya. “Vehhâbîlik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (1953), 51-67.