Ölüm Sosyolojisi: Geleneksel ve Modern Toplumda Ölümün Toplumsal Anlamları

Her canlının yaşam döngüsünün sonu olan ölüm, biyolojik olduğu kadar toplumsal ve kültürel bir olgudur. Ölüme yüklenen anlamların zaman içerisinde ve toplumdan topluma farklılık göstermesi onu sosyoloji disiplinin araştırma nesnesi haline getirir. Sosyolojide geçerli olan üç ana paradigma ile feminist ve post-modern yaklaşımlar, ölümü farklı açılardan ele almış ve ölümün farklı toplumsal özelliklerine vurgu yapmışlardır. Modern öncesi toplumlarda yaşamın olağan bir parçası olarak görülen ölüm, modern toplumlardaki akılcılaşma ve tıbbileşme nedeniyle yaşamdan dışlanmış, adeta mücadele edilen bir öteki haline gelmiştir. Hastanın ve hastalığın kurumsallaşması ve tıbbın egemenliğine girmesi, ölümün de kurumsallaşmasına ve toplumdan uzaklaştırılmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda iyi bir ölümün tanımı da değişmiştir. Geleneksel toplumlarda ahlaki değerlerle tanımlanan iyi ölümün modern toplumlarda, acısız ve ağrısız, ölmekte olan kişinin sevdikleri çevresindeyken gerçekleşen bir ölüm olarak tanımlandığı görülmüştür. Bu bağlamda bu makalede önce sosyolojik paradigmalarda ölüm olgusunun nasıl ele alındığı sunulmuştur. Sonraki bölümde modern toplumlarda ölümün nasıl konumlandırıldığı, modern ve geleneksel toplumlar arasında ölüme yaklaşım ve ölümün deneyimlenmesi bağlamında nasıl farklar olduğu, nedenleriyle birlikte ortaya konmuştur. Son olarak, iyi ölümün nasıl tanımlandığı ve bunun da tarihsel süreçte nasıl değiştiği ile ilgili tartışmalara yer verilmiştir. Ölüm sosyolojisi alanında ileride yapılabilecek araştırmalarla dair önerilerle, çalışma sonlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

ÖLÜM SOSYOLOJİSİ, İYİ ÖLÜM, TIBBİLEŞME, ÖLÜMÜN KURUMSALLAŞMASI, PANDEMİ

The Sociology Of Death: The Social Meanings Of Death In Premodern And Modern Societies

PDF

___

Aries, P. (1974). The Reversal of Death: Changes in Attitudes Towards Death in Western Societies. American Quarterly, 26(5), 536-560.
Balamber, B. (2018). Onbeşinci Yüzyılda İyi Ölme Sanatı: Ars Moriendi. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 40, 117-133.
Blauner, R. (1966). Death and Social Structure. Psychiatry, 29(4), 378-394. DOI: 10.1080/00332747.1966.11023480
Balein, G.N. (2009). Factors Associated with Good Death. Asian Bioethics Review, 1 (3), 252-258.
Bauman, Z. (2012). Ölüm, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri. (2. bs). (Çev. N. Demirdöven). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Baudrillard, J. (2016). Simgesel Değiş Tokuş ve Ölüm. (2.bs). (Çev. O. Adanır). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Borgstrom, E. (2020). What is a Good Death? A Critical Discourse Policy Analysis. BMJ Supportive and Palliative Care, 1-8.
Bradbury, M. (1996). Representations of ‘Good’ and ‘Bad’ Death Among Deathworkers and the Bereaved. İçinde G. Howarth ve P.C. Jupp (Eds.), Contemporary Issues in the Sociology of Death, Dying and Disposal (ss.84-95). London: Palgrave McMillan.
Burcu, E. ve Akalın, E. (2008). Ölüm Olgusu Üzerine Sosyolojik Tartışmalar. Türkiyat Araştırmaları, (8), 29-54.
Cain, C.L. ve McCleskey, S. (2019). Expanded Definitions of the ‘Good Death’? Race, Ethnicity and Medical Aid in Dying. Sociology of Health and Illness, 20(20), 1-17.
Callahan, D. (2000). Death and the Research Imperative. The New England Journal of Medicine, 654-656.
Canetto, S. S., ve Hollenshead, J. D. (2002). Men’s Mercy Killing of Women: Mercy for Whom? Choice for Whom?. OMEGA - Journal of Death and Dying, 45(3), 291- 296. doi:10.2190/189k-cuam-epxd-wdg1
Chindaprasirt, J., Wongtirawit, N., Limpawattana, P., Srinonpresert, V., Manjavong, M., Chotmongkol, V., Pairojkul, S. ve Sawanyawisuth, K. (2019). Perception of a ‘Good Death’ in Thai Patients With Cancer and Their Relatives, Heliyon, 5, 1-6.
Dağ, A. ve Badır, A. (2017). Hekim ve Hemşirelerin Bazı Özelliklerinin Saygın Ölüm İlkelerine İlişkin Tutumlar Üzerine Etkisi. DEUHEFED, 10 (4), 186-192.
Demir, A., Sançar, B., Yazgan, E.Ö., Özcan, S. ve Duyan, V., (2017), Intensive Care and Oncology Nurses’ Perceptions and Experiences With ‘Futile Medical Care’ and ‘Principals of Good Death’. Turkish Journal of Geriartics, 20 (2), 116-124.
Demir, S.T. (2017). Modernite ve Ölüm: Açık Erişimli Ölüm Döşeğinden İzole Yoğun Bakım Ünitelerine Bedenin ve Ölmenin Değişen Yüzü. Global Media Journal TR Edition, 7(14), 190-202.
Durkheim, E. (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. (Çev. F. Aydın). İstanbul: Ataç Yayınları.
Elias, N. (2001). The Loneliness of the Dying. (Çev. Edmund Jephcott). NewYork: Continuum.
Ergin, M. (2012). Religiosity and the Construction of Death in Turkish Death Announcements 1970-2009. Death Studies, (36), 270-291.
Flaskerud, J.H. (2017). Non-Western Perspectives of a Good Death. Issues in Mental Health Nursing, doi: 10.1080/01612840.2017.1303857
Foucault, M. (2006). Kliniğin Doğuşu. (Çev. İ. Malak-Uysal). Ankara: Epos Yayınları.
Giddens, A. (2010). Modernite ve Bireysel-Kimlik: Geç Modern Çağda Benlik ve Toplum. (Çev. Ümit Tatlıcan). İstanbul: Say Yayınları.
Gorer, J. (1955). The Pornography of Death. İçinde Death, Grief and Mourning in Contemporary Britain (ss.169-175). London: Cresset Press.
Hart, B., Sainsbury, P. ve Short, S. (1998). Whose Dying? A Sociological Critique of the ‘Good Death’. Mortality, 3 (1), 65-75. doi:10.1080/713685884
Howarth, G. (2007). Death and Dying: A Sociological Introduction. UK: Polity Press.
Işıkhan, V. (2008). Terminal Dönemdeki Kanser Hastalarının Ölüm Yeri Tercihleri. Türk Onkoloji Dergisi, 23 (1), 34-44.
İnceoğlu, S. (1999). Ölme Hakkı: Ötenazi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Karahisar, F. (2006). Ölümcül Hasta, Hemşire ve Hekimlerin Ölüm ve Ötenaziye İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
Kellehear, A. (2007). A Social History of Dying. Cambridge University Press.
Ko, E., Kwak, E. ve Nelson-Becker, H. (2015). What Constitutes a Good and Bad Death?: Perspectives of Homeless Older Adults. Death Studies, (39), 422-432.
Kübler-Ross, E. (2010). Ölüm ve Ölmek Üzerine. (Çev. E. Uşşaklı). Ankara: APRIL Yayıncılık.
Lang, A. (2019). The Good Death and the Institutionalization of Dying: An Interpretive Analysis of the Austrian Discourse. Social Science&Medicine, 1-34.
Meffert, C., Stösel, U., Körner, M. ve Becker, G. (2015). Perceptions of a Good Death Among German Medical Students. Death Studies, (39), 307-315.
Miyashita M., Morita T., Sato K., Hirai K., Shima Y., Uchitomi Y., (2008). Good Death Inventory: A Measure for Evaluating Good Death from the Bereaved Family Member’s Perspective. Journal of Pain and Symptom Management, 35 (5), 486-498.
Nazlı, A. (2006). Bedenin Ölümü: Modern Öncesinden Post-Moderne Beden ve Ölüm. Sosyoloji Dergisi, (16), 2-15.
Özkıriş A., Güleç G., Yenilmez, Ç., Musmul, A. ve Yanaş, M., (2011). Hekim Tutumları Üzerine Bir Çalışma: Ölüm ve Ölümcül Hastaya Yaklaşım. Düşünen Adam Psikiyatrik ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 24, 89-100.
Pecchinenda, G. (2007). The Genome and the Imaginary: Notes on the Sociology of Death and the Culture of Immortality. International Review of Sociology, 17 (1), 167-185.
Pierson, C.M., Randall-Curtis, J. Ve Patrick, D.L. (2002). A Good Death: a Qualitative Study of Patients With Advanced AIDS, AIDS Care, 14(5), 587-598.
Read, S. ve MacBride-Stewart, S. (2017), The ‘Good-Death’ and Reduced Capacity: a Literature Review. Mortality, doi: 10.1080/13576275.2017.1339676.
Sağır, A. (2013). Ölüm, Kültür ve Kimlik: Iğdır Ölü Bayramı ile Meksika Ölü Günü Örneği. Milli Folklor, (98), 125-137.
Sağır, A. (2014). Ölüm Sosyolojisi. Ankara: Phoenix Yayınevi.
Seale, C. (1998). Constructing Death: The Sociology of Dying and Breavement. UK: Cambridge University Press.
Say-Şahin D. ve Örnek-Büken N., (2020). Death Anxiety and Concept of Good Death in the Elderly. Turkish Journal of Geriatrics, 23 (1), 18-26.
Steinhauser K.E., Clipp, E.C., McNeilly, M., Christakis N.A., MCIntrye, M.E. ve Tulsky, J.A. (2020), In Search of a Good Death: Observations of Patients, Families and Providers. Annals of Internal Medicine, 132(10), 825-832.
Tong, E., McGraw, S., Dobihal, E., Baggish, R., Cherlin, E., Bradley, E. (2003). What is a Good Death? Minority and Non-Minority Perspectives. Journal of Palliative Care, 19(3), 168-175.
Turner, B.S. (2011). Tıbbi Güç ve Toplumsal Bilgi. (Çev., Ü. Tatlıcan). Bursa: Sentez Yayıncılık.
Vincent, C.A. (Tarihsiz). Anti-ageing and the Scientific Avoidance of Death. http://www.genomicsnetwork.ac.uk/media/Vincent-Anti-ageing%20and%20the%20scientific%20avoidance%20of%20death.pdf.
Walter, T. (2003). Historical and Cultural Variants on the Good Death. BMJ, 327, 218-220.
Walter, T. (2007). Modern Grief, Postmodern Grief. International Review of Sociology, 17 (1), 123-134.
Walters, G. (2004). Is There Such a Thing as a Good Death?. Palliative Medicine, (18), 404-408.
Wolf, S.M. (1996). Gender, Feminism and Death: Physician-Assisted Suicide and Euthanasia. İçinde S. Wold (Ed.), Feminism and Bioethics (ss. 282-31). NY: Oxford University Press.
Yang, S.C. ve Lai, S.Y. (2012). Validation of a New Measure of the Concept of Good Death Among Taiwanese Children. Death Studies, (36), 228-252.
Yorulmaz, S.D. ve Karadeniz, H. (2020). Terminal Dönem ve İyi Ölüm Sürecinde Hemşirelik Bakımı. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi, 24(2), 134-138.
Zimmerman, C. ve Rodin, G. (2004). The Denial of Death Thesis: Sociological Critique and Implications for Palliative Care. Palliative Medicine, (18), 121-128.