Tuvacada {Ø (< -A)} Yapısındaki Zarf ve Edat Görevli Sözcüklerle Zarf Yapan {-Dır} Eki Üzerine Sözlükselleşme ve Gramerleşme Açısından Bir İnceleme

Türk dilinde zarf-fiil ekleri sözcükler üzerinde kalıplaşarak yeni sözlük ve gramer birimleri meydana getirebilmektedir. {–A} zarf-fiil eki de bu eklerden biridir. Pek çok Türk lehçesinde olduğu gibi Tuvacada da bu ekin kalıplaşmasıyla oluşmuş zarf ve edat görevli sözcükler bulunmaktadır. Bu sözcükler, söz konusu eki düşürmüş olarak da Tuvacada yaygın olarak görülmekte, bu yönüyle karakteristik bir durum sergilemektedir. Aynı şekilde, aslında bir ettirgenlik eki olan {–DIr}, üzerindeki {–A} zarf-fiil ekinin düşmesiyle bir zarf yapım eki olarak da kullanılır olmuştur. Bu makalede, Tuvacada {–A} zarf-fiil ekini düşürmüş bu sözcükler yapı, anlam ve kullanım özellikleri yönüyle incelenmiş, sözlükselleşme ve gramerleşme bakımından değerlendirilmiştir.

An Analysis of Adverbs and Postpositions in The Form of {Ø(< -A)} and The Adverbial Suffix {-DIr} in Tuvan in Terms Of Lexicalization And Grammaticalization

Gerundial suffixes can create new lexemes and grammar units in Turkic by combining the words they used together. Gerund {-A} is one of these suffixes. As in many Turkic languages, there are adverbs and postpositions that are formed by this suffix in Tuvan too. These words are widely seen in Tuvan even without this suffix and they reveal a characteristic case in this respect. In the same way, the causative suffix {–DIr} has been used as an adverbial suffix because the gerundial suffix {–A} on it is lost. In this paper, the words that are lost the suffix {–A} are analysed in terms of their structures, meanings and usages, and they are examined in terms of lexicalization and grammaticalization.

___

Akalın, Şükrü Halûk (2014). “Türkçede Söz Yapım Yolları ve Sözlükselleşme”, XI. Milli Türkoloji Kongresi Bildirileri, I. Cilt, 11-13 Kasım 2014. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.

Arıkoğlu, E. ve Borbaanay, B. (2007). Tuva Destanları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Arıkoğlu, Ekrem (2007). Tuva Türkçesi. Ercilasun, Ahmet Bican (ed.), Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.

Aydemir, İbrahim Ahmet (2015). “Tuvacada Sözlükselleşmiş Zarf-Fiilli Yapılar”, Türkbilig, S: 30, 223-230.

Bacanlı, Eyüp (2013). “Güney Sibirya Türk Dillerinde Birleşik Fiillerle İlgili Teorik Sorunlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C: 6 (24), 27-33.

Bacanlı, Eyüp (2014). Kılınış Kategorisi ve Altaycada Kılınış Kategorisi Olarak Art Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Brinton, Laurel J. ve Traugott, Elizabeth Closs (2005). Lexicalization and Language Change. Cambridge: Cambridge University Press.

Clauson, Sir Gerard. (1972). An Etymological Dictionary of the Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.

Csató, Éva A. ve Johanson, Lars (1993). “On gerundial syntax in Turkic”. Acta Orientalia Hungarica . 46, 133-141.

Demirci, Kerim (2008). “Dilbilgiselleşme Üzerine Bir İnceleme”, Bilig, S: 45, 131-146.

Ergun, M. ve Aça, M. (2004). Tıva Kahramanlık Destanları I. Ankara: Akçağ Yayınevi.

Gatsak, V. M. (Ed.). (1997). Pamyatniki Folklora Narodov Sibiri i Dal’nego Vostoka, Tuvinskie Geroiçeskie Skazaniya. Novosibirsk: Nauka. Grönbech, K. (2011). Türkçenin Yapısı. (Çev. M. Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Gündoğdu, Vildan Koçoğlu (2018). Tuva Türkçesi Grameri Metin - Söz Dizini. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Hacıeminoğlu, Necmettin (2015). Türk Dilinde Edatlar. (1. Basım: MEB, 1972). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.

Heine, Bernd ve Kuteva, Tania (2004). World Lexicon of Grammaticalization. Cambridge: Cambridge University Press.

HOPPER, Paul J. ve Traugott, Elizabeth Closs (2003), Grammaticalization, Second Edition. Cambridge Textbooks in Lingustics.

İshakov, F. G. ve Pal'mbah A. A. (1961). Grammatika Tuvinskogo Yazıka - Fonetika i Morfologiya. Moskva: İzdatel'stvo Vostoçnoy Literaturı.

Johanson, Lars (1995). “On Turkic converb clauses”. Haspelmath, Martin ve König, Ekkehard (Ed.). Converbs in cross-linguistic perspective. Structure and meaning of adverbial verb forms – adverbial participles, gerunds. Empirical approaches to language typology 13. Berlin & New York: Mouton de Gruyter. 313-347.

Korkmaz, Zeynep (2011). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. (5. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Lehmann, Christian (2002a). New reflections on grammaticalization and lexicalization. Ilse Wischer ve Gabriele Diewald (Ed.). New Reflections on Grammaticalization. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins, 1-18. München: Newcastle.

Monguş, D. A. (ed.). (2003). Tolkovıy Slovar' Tuvinskogo Yazıka I/Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı I. Novosibirsk: Nauka.

Monguş, D. A. (ed.). (2011). Tolkovıy Slovar' Tuvinskogo Yazıka II/Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı II. Novosibirsk: Nauka.

Öner, Mustafa (2004). “Türkçe Söz Diziminde Ekleşme Yönündeki Yapılar Üzerine”. Zeynep Korkmaz Armağanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 283-289.

Öner, Mustafa (2017). “Türkçede Edatlaşmış Zarf Fiiller”. (Red. Özyürek, Rasim, vd.). XII.Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 25-28 Eylül 2017, Bükreş-ROMANYA. 424-430.

Sarı, İsa (2005). Türkçede Ekleme Dışı Sözcük Yapımı ve Sözlükselleşme. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Sat, Ş. Ç. (1961). “Tıva dılda priçastiyeler bile deepriçastiyelerniŋ sös çogaadırınga bolgaş grammatiktig hevirler tıptırınga rolü”. Orgu, K. H. (ed.), Tıva Dıl Dugayında Ajıldar, Kızıl: Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri.

Sat, Ş. Ç., Salzınmaa, E. B. (1980). Amgı Tıva Literaturlug Dıl, Kızıl: Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri.

Tatarintsev, B. İ. (2004). Etimologiçeskiy Slovar Tuvinskovo Yazıka III, Novosibirsk: Nauka.

Tenişev, E. R. (1968). Tuvinskko-Russkiy Slovar. Moskva: İzdatel'stvo "Sovyetskaya Entsklopediya".

Tehlikedeki Diller Dergisi-Cover
  • Başlangıç: 2012
  • Yayıncı: Ülkü ÇELİK ŞAVK
Sayıdaki Diğer Makaleler

J. M. Yuşa, Folklor Obryad Tuvintsev V Naçale XXI Veka: Struktura. Semantika. Pragmatika, [ XXI. Yüzyılın Başında Tuvaların Folklor ve Törenleri. Yapı. Semantik. Uygulamalar]

Muvaffak DURANLI

Тыва Дылдың Даштыкы Диалектизи: Цэнгэл Тываларының Дылы

Гансух Хаадарган Хийс

Tuvaca {-GI}+DEG Yapısı Hakkında

İlker TOSUN

Gülsüm Killi Yılmaz, Kuzey ve Güneydoğu Sibirya Türklerinin Dil Durumu.

İşıl AYDIN ÖZKAN

Folklor Obryad Tuvintsev Kitaya V Naçale XXI Veka: Struktura. Semantika. Pragmatika

Muvaffak DURANLI

Tuvacada {Ø (< -A)} Yapısındaki Zarf ve Edat Görevli Sözcüklerle Zarf Yapan {-Dır} Eki Üzerine Sözlükselleşme ve Gramerleşme Açısından Bir İnceleme

Emin Erdem ÖZBEK

Онекоторых Лексических Особенностях Языка Тувинцев-Оленеводов Монголии

баярсайхан БАДАРЧ

Орус Дылдан Үлегерлеттинген Сава Аттарының Тыва Дылда Илередип Турар Уткаларының Онзагайлары

Чаяна Баавыл, байлак ЧАШ-ООЛОВНА ООРЖАК

Тыва Шүлүк Чогаалында Тускай Хевир

людмила САЛЧАКОВНА МИЖИТ

Тыва Дыл Грамматиказында Бичеледир, Чассыдар Кожумактар Дугайында Айтырыг Болгаш Оларныӊ Чугаа Дылында Ажыглалы

эллада АННАЙ КАН-ООЛОВНА