İnsanın Ontolojik İffet Anlayışına Dönüşü Bağlamında Mā Meleket Eymān

Kur’ân, kendi çağının formlarının kendisinde teşekkül ettiği bir hitap / kitaptır. Kur’ân’ın inşa edici dili, vahyin nâzil olduğu toplumsal vasattaki olguları yansıtmakta ve akabinde bu duruma bir ilahî değer yüklemektedir. Yüklediği bu değerler silsilesiyle de ilgili konuyu aşamalı olarak hedefine ulaştırmaktadır. İlahî kelâm tarafından hedeflenen ideal toplumun gerçekleştirilebilmesi için birçok çarpık ilişkinin “nikah”tan sayıldığı, cariyelerin fuhşa zorlandığı Mekke Arap toplumunda, insanı ötekileştiren bu ahlâkî yozlaşmanın ortadan kaldırılması gerekiyordu. Fakat bütün bu çarpıklıkların bir çırpıda ortadan kaldırılması mümkün değildi. Bundan ötürü Kur’ân, hedeflemiş olduğu toplumun tesisi için tedrici bir yol izlemiştir. Konumuz olan “mâ meleket eymân (ellerinizin altında sahip olduklarınız)” ifadesi, tarihsel süreçte genellikle nüzûl seyri ve o seyrin gerektirdiği tedric dikkate alınmaksızın parçacı bir yaklaşımla ele alınmıştır. Özellikle Mekkî surelerdeki konuyla ilgili ayetlerin nasıl anlaşılması gerektiği hususunda müşkiller ortaya çıkmış, bunun sonucunda da cariyelerle nikâhsız birliktelik gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceği tartışılmıştır. Bu makalede, öncelikle cahiliye dönemindeki kölelerin ve cariyelerin durumuna değinilecek, ardından mezkûr dönemin iffet, zina ve nikâh algısı irdelenecektir. Daha sonra “mâ meleket eymân” ifadesinin yer aldığı Mekkî ayetlerin nasıl anlaşılması gerektiği, tedrici bir yöntemle aynı konudaki Medenî ayetlerin anlamında nasıl bir değişiklik meydana geldiği ve bu yöntem sayesinde ilahî vahyin gerçekleştirdiği ahlakî inşâ üze-rinde durulacaktır. Bu yönüyle çalışma, benzer çalışmalardan ayrılmakta ve konuyu farklı bir bakış açısıyla ele almaktadır. Ayrıca, günümüzde “mâ meleket eymân” ifadesinin kapsamının neler olabileceği değinilecek hususlar arasındadır. Son olarak Kur’an’ın konu hakkındaki nihaî fikri, bütünselliği çerçevesinde ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Fıtrat, İffet, Mâ Meleket Eymân, Nikah, Evlilik

Mā Malakat Aymān in the Context of Returning to the Ontological Understanding of Chastity

The Qur'ān is an address/book that the forms of its age are formed in it. The mind-constructor language (in the sense of educating minds) of the Qur'ān reflects the phenomena of the society in which the revelation was descended and then attributes a divine value to this situation. With the series of these values it has uploaded, it gradually achieves the relevant subject to its goal. In order to realize the ideal society aimed by the divine word(kalām), this moral corruption that marginalized people had to be eliminated in the Meccan Arab society, where many distorted relationships were counted as "marriage" and concubines were forced into prostitution. However, it was not possible to eliminate all these distor-tions at once. Therefore, the Qur'ān followed a gradual path for the establishment of the society which is aimed. The phrase "mā malakat aymān (what you have under your hands)", which is our subject, has generally been handled with a fragmentary approach in the historical process without considering the process of "nuzūl" (descent of verses) and the "tadrīj" (graduality) required by that process. In particular, problems arose about how to understand the verses in the relevant Makki Sūrahs, and as a result, it was discussed whether or not to have intercourse with concubines without marriage. In this article, first of all, the situation of slaves and concubines in the pre-Islamic period will be mentioned, and then the perception of chastity, adultery and nikāh (marriage) will be examined. Afterward, how the expression of "mā malakat aymān" in the Meccan verses should be understood, what kind of changes happen in the meaning of Madinan verses which are in the same topic with the gradual method will be discussed. Also, it will dwell on the moral construction which has been achieved by revelation thanks to this method. With this point, the article differs from similar studies and discusses the topic from a different perspective. Additionally, what the comprehension of the expression "mā malakat aymān" might be today is among the issues that will be discussed. Finally, the final idea of the Qur'ān on the subject will be tried to be revealed within the framework of its integrity. Keywords: Tafsı̄r, Fitrat, Chastity, Mā ma-lakat aymān, Nikāh, Marriage.

Keywords:

Tafsir, Fitrat, Chastity, Mâ meleket eymân, Niqah, Marriage,

___

Bibliography Abdülbaki, Muhammed Fuâd. Mu’cemü’l-Müfehres li-Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Daru’l-Hadis, ts.
Abdüllatif, Seyyid. Kur’ân’ın Zihni İnşası. İstanbul: Pınar Yayınları, 2010.
Ahfeş, Ebu’l-Hasan Saîd b. Mes’ade el-Mücaşiî el-. Meâni’l-Kur’ân. thk. Hüdâ Mahmûd Karaa. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1990.
Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim (1.2.3.Ciltler). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
Ali, Cevad. el-Mufassal fî Tarîhi’l-Arab Kable’l-İslâm. Mısır, 1993.
Ali, Cevâd. el-Mufassal fi Tarihi’l-Arab Kable’l-İslam. 20 Cilt. Dâru’s-Sâkî, 2001.
Ali, Cevad. el-Mufassal fi Tarihi’l-Arab Kable’l-İslam. Mektebetu Cerir, 2006.
Alûsî, Ebu’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh b. Mahmûd el-. Bulûğu’l-Ereb fî Ma’rifeti Ahvâli’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
Alûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdullah el-Huseynî el-. Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî. thk. Ali Abdülbârî Atiyye. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
Apak, Adem. Anahatlarıyla İslam Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.
Ateş, Ali Osman. Asr-ı Saadette Dinler Ve Gelenekler. İstanbul, 1994.
Azimli, Mehmet. Cahiliyye’yi Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu, 2015.
Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mesû’d b. Muhammed b. el-Ferrâ eş-Şâfiî el-. Meâlimü’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’ân. thk. el-Mehdî, Abdürrezzâk. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, 1420.
Beydâvî, Ebû Saîd Nasiruddîn Abdullah b. Ömer b. Muhammed el-. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. thk. el-Mera’şelî, Muhammed Abdurrahmân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, 1418.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm İbni’l-Muğîre b. el-Cu’fî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mahmûd Muhammed Mahmûd Hasen Nassâr. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
Cassâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali Râzî el-. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
Çelik, Hüseyin. Kur’an Ahkamının Değişmesi. Ankara: Otto, 2017.
Dabbî, Mufaddal ed-. Mufaddaliyyât. Beyrut: Daru’l-Erkam, 1998.
Demircan, Ali Rıza. Kur’an ve Sünnet Işığında Cariyeler ve Sömürülen Cinsellikleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2008.
Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-Hadîs. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1383.
Dindi, Emrah. Kur’an’da İslam Öncesi Kültür Nassın Olguyla Diyalektik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu, 2017.
Düzenli̇, Yaşar. “Haberlerde Tedricilik ve Cinlerin Kulak Hırsızlığı Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Darulfunun İlahiyat) 22 (2010), 125-154.
Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdris İbn. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1419.
Ebî Zemenin, el-Mâlikî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîz. thk. Ebû Abdullah Huseyn b. Ukkâşe, Muhammed b. Mustafa el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2002.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşa’s b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd b. Amr el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. İlahi Hitabın Tabiatı. çev. Mehmet Emin Maşalı. Ankara: Kitâbiyât, 2001.
Elik, Hasan - Coşkun, Muhammed. Tevhit Mesajı. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2016.
Elmalılı, M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Hisar Yayınevi, 2011.
Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı meal-tefsir. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 2009.
Fazlur Rahman. İslâmî Yenilenme Makaleler I. Ankara: Ankara Okulu, 2015.
Fazlur Rahman. İslâmî Yenilenme Makaleler II. Ankara: Ankara Okulu, 2015.
Fendoğlu, Hasan Tahsin. İslâm ve Osmanlı Hukûkunda Kölelik ve Cariyelik. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
Ferâhidî, Halil b. Ahmed el-. Kitabu’l-Ayn. ed. Mehdi el-Mahzûmî - İbrahim es-Sâmirî. Tahran, ts.
Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillah b. Manzûr ed-Deylemî el-. Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yusuf vd. en-Necâti. Mısır: Dâru’l-Mısrıyye, ts.
Fîruzâbâdî, Muhammed b. Ya’kûb b. Fadlullâh Mecidüdîn Ebu’t-Tâhir. Tenvîru’l-Mikbâs Min Tefsîri İbn Abbâs. Saydâ-Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2012.
Gökkır, Necmettin. Kur’an Dilinin Sosyo-Kültürel Bağlamı. İstanbul: İfav Yayınları, 2014.
Günaltay, Şemseddin. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu, 2013.
Hamidullah, Muhammed - Aydın, M. Akif. “Köle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 26. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
Hâzin, Alâuddîn Ali b. Muhammed b. İbrahim b. Ömer eş-Şeyhî Ebu’l-Hasen el-. Lübâbü’t-Te’vîl fî Meâni’t-Tenzîl. thk. Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
Hûfi, Muhammed Ahmed el-. el-Hayâtu’l-‘Arabiyye mine’ş-Şi’ri’l-Câhiliyyi. Mısır: Mektebetu Nahda, 1962.
Hûfî, Muhammed Ahmed el-. el-Mer’etu fi’ş-Şi’ri’l-Câhiliyyi. Kahire: Dâru Nahda, 1980.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Beyrut: Müessesetü’t-Târîh, ts.
İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğâlib b. Abdurrahmân b. Temmâm b. el-Endelusî. el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselam Abdüşşâfi Muhammed. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
İbn Habib, Ebû Cafer Muhammed. Kitabu’l-Muhabber. Beyrut: Daru’l-Afaki’l-Cedide, ts.
İbn Hişâm, Abdullah. Muğni’l-Lebîb an Kütübi’l-Eârîb. thk. Muhammed Muhiddîn Abdülhamid. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi, ts.
İbn İshak, Ebû Abdullah Muhammed b. İshak b. Yesar. Siretu İbn İshak. thk. Muhammed Hamidullah. Konya: el-Vakfu li’l-Hidmeti’l-Hayriyye, 1981.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer el-Kuraşî el-Basrî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Selame, Sâmi b. Muhammed. 8 Cilt. Dâru Tayyibe, 1999.
İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. Uyûnu’l-Ahbâr. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebei el-Kazvînî. Sünenü İbn Mace. ed. Muhammed Fuâd Abdülbaki. 2 Cilt. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
İbnu’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabi, 1422.
İsfehânî, Râgıb el-. ez-Zerî’a ilâ Mekârimi’-Şerî’a. çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
İsfehânî, Râgıp el-. Müfredâtu Elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan Dâvûdî. Şam: Daru’l-Kalem, 2009.
K. Arpaguş, Hatice. fazlur rahman’a göre Allah ve İnsan. İstanbul: Ensar Yayınları, 2008.
Karaman, Hayreddin. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, ts.
Kayravânî, Ebû Ali el-Hasen b. Reşîk el-Ezdî el-Mesîlî el-. el-Umde fî Mehâsini’ş-Şi’r ve Âdâbihî ve Nakdihî. thk. Muhyiddin Abdülhamid. Mısır: Mektebetü’t-Ticariyye, 1955.
Kırca, Celal. Hayatın İçinde Hayatla Birlikte Kur’an’ı Anlama (Sorunlar-Yöntemler). Ankara: Ay Yayınları, 2019.
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî el-. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed İbrahim el-Hefnâvî - Mahmud Hamid el-Osmân. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1964.
Mahmesânî, Subhi el-. el-Evdâu’t-Teşri’iyye fi’d-Düveli’l-Arabiyye Mâdihâ ve Hâdiruhâ. Beyrut: Daru’l-İlm li’l-Melayin, 1981.
Mâtürîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Mahmûd el-. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdâdî el-. Tefsîru’l-Mâverdî. thk. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayanî. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
Mukâtil b. Süleyman, Ebu’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Mutahharî, Ayetullah Murtaza. Fıtrat. çev. Cafer Kırım. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2014.
Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. Sahîhu Müslim. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd Hâfizuddîn en-. Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedîvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
Öğmüş, Harun. Cahiliye Döneminde Araplar. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
Özsoy, Ömer. “Dinsel Bir Metin Olarak Kur’ân’ın Bazı İfade Özellikleri”. Bilgi Vakfı Yayınları, 181-187.
Öztürk, Mustafa. Cahiliyeden İslamiyet’e Kadın. Ankara: Ankara Okulu, 2015.
Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. el-Hasan b. el-Huseyn et-Teymî er-. Mefâtîhu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, 1420.
Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîru’l-Menâr. el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmmeti li’l-Kitâb, 1990.
Sami, İsmetullah. “Kur’an’ın Yorumlanmasında Bağlamın Rolüne Metodik Bir Yaklaşım”. İlahiyat Akademi Altı Aylık Uluslararası Akademik Araştırma Dergisi 10 (2019), 1-23.
Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. İbrahim es-. Bahru’l-Ulûm. thk. Mahmûd Matracî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts. Susa, Ahmet. Araplar ve Yahudiler. çev. Ahsen Batur. İstanbul, 2005.
Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. el-Abbâs b. Osman b. Şafi’ b. Abdülmuttalib b. Abdümenâf el-Metlabî el-Kuraşî eş-. Tefsîru’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. el-Ferrân, Ahmed b. Mustafa. 3 Cilt. Arabistan: Dâru’t-Tedmuriyye, 2006.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdillah eş-. Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru İbn Kesîr-Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1414.
Şeybânî, Ebû Abdullah Ahmed b. Hilal b. Esed Ahmed b. Hanbel eş-. Müsnedü’l-İmâm Ahmed İbn Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavût - Adil Mürşid. Müessesetü’r-Risâle, 2001.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed İbn Cerîr et-. Câmiu’l-Beyân An Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. İslam Mansur Abdülhamîd. Kahire: Daru’l-Hadis, 2010.
Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. el-Hasen et-. et-Tibyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. thk. Bezrak Et-Tahrânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, ts. Yolcu, Mehmet. Kur’an’ın Zihniyet Değiştirmesi. İstanbul: Denge Yayınları, 2005.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-. el-Keşşâf An Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’t-Te’vîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. Kahire: Daru’l-Hadis, 2012.
Zenâti, Mahmud Selam. en-Nuzûmu’l-İctimâ‘iyye ve’l-Kânûniyye fî Bilâdi’n-Nehreyn ve ‘İnde’l-‘Arab Kable’l-İslâm, 1986.
Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî eş-Şâfiî ez-. el-Burhân fi Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2011.