Mehmet Ali SAKIN, Ahmet YILDIRIM, Sabri GÖKMEN

Makarnalık Buğday Mutantlarının M4 ve M5 Kuşaklarında Verim ve Verim Öğelerinin incelenmesi

Bu ğ dayda elde edilen mutantlar ı n yaln ı z melezleme ı slah ı nda değ il ayn ı zamanda doğ rudan çe ş it olarak kullan ı lma potansiyelleri de vard ı r. istenen mutantlar ı n değ işim aral ığı ve s ı kl ığı uygulanan mutagen ve genotipe göre farkl ı l ı k göstermektedir. Bu çal ışman ı n amac ı , makarnal ı k buğdayda M4 ve MS kuşaklar ı nda verim, verim unsurlar ı ve baz ı tar ı msal özellikleri yönünden kontrole göre üstünlük gösteren mutant hatlar ı belirlemektir. Çal ış mada, gama ışı n ı uygulanm ış makarnal ı k buğ day çe şitlerinin Sofu ve Gediz-75 mutant populasyonlar ı ndan seçilen hatlar kullan ı lmış t ı r. Denemeler tesadüf bloklar ı deneme desenine göre 3 tekrarlamal ı olarak kurulmu ştur. İ ncelen özellikler bak ı m ı ndan kontrolden düş ük veya yüksek ortalamalara sahip mutantlar ı n bulunmas ı mutasyon ı slah ı n ı n potansiyelini göstermektedir. MS kuş ağı nda genellikle mutant hatlar ı n ortalamaları n ı n kontrol ortalamalar ı na yakla ştığı görülmü ştür. Her iki ku ş akta da tane verimleri yüksek olan mutantlar ı n farkl ı özellikler bak ı m ı ndan da kontrole göre üstünlük gösterdikleri saptanm ışt ı r. Bu tip mutant hatlar M6 ve sonraki ku şaklar ve genetik ara şt ı rmalar için ı slah materyalini olu şturur.

Anahtar Kelimeler:

makarnal ı k buğday, mutagen, kuşak, mutant, mutasyon ı slah ı , verim, verim ö ğeleri

Investigation of Yield and Yield Components of Durum Wheat Mutants in the M4 and M5 Generations

The mutants induced in wheat have potential not only for cross-breeding but also for direct release. The range and frequency of desirable mutants may diller with the mutagen and the genotype. The aims of the study were to determine mutant lines with good yielding properties compared to control for yield, yield components and some agronomic characters in the M4 and M5 generations. The lines used in the experiment were selected from mutant populations of durum wheat varieties Sofu and Gediz-75 treated with gamma rays. The experiments were organized as a randomized complete blocks design with three replications. The mutants which have lower or higher means than control for investigated characters showed the potential of mutation breeding. The mutant means generally were at the mean level of the control in the M5 generation. Some mutants with the high grain yield in the both generations were determined to be better than the control for different characters. Such induced mutants also provide the breeding material for the M6 and subsequent generations and for genetic investigations.

Keywords:

durum wheat, mutagen, generation, mutant, mutation breeding, yield, yield components,

PDF

___

Akbay, G. 1977. EMS (Ethyl Methane Sülfonate) uygulanm ış iki arpa çeş idinin M4 ve M5 hatlar ı nda verim ve verimle ilgili başl ı ca karakterler üzerinde ara şt ı rmalar. Doçentlik Tezi. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: 776, Ankara
Al-Ubaidi, M. O., I. F. Ibrahim and A. G. Al-Hadithi, 2002. Induction of mutants in durum wheat. Dirasat, Agricultural Sciences, 29: 1, 44-50.
Anonymous, 1994. Mutation Breeding Newsletter. IAEA, Nos, 1- 41, Vienna.
Ayd ı n, N., M. E. Tugay, M. A. Sakin ve S. Gökmen, 1999. TokatKazova koşulları nda makarnal ı k buğday çeşitlerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi üzerine bir ara şt ı rma. Orta Anadolu'da Hububat Tar ı m ı n ı n Sorunlar ı ve Çözüm Yollar ı Sempozyumu, 8-11 Haziran 1999, 621-625, Konya.
Ayoub, M., S. Guertin, S. Lussier, and D. L. Smith, 1994. Timing and level of nitrogen fertility effects on spring wheat yield in Eastern Canada. Crop Sci. 34:748-756.
Borojevic, K. and S. Borojevic, 1969. Stabilization of induced genetic variability in irradiated populations of vulgare wheat, Induced Mutations In Plants, p. 399-432, IAEA, Vienna.
Borojevic, K. 1991. Induced mutations and their genetic aspects in wheat (Triticum aestivum vulgare), IAEA, V.2. p. 317-326.
Bozzini A., D. Bagnara, C. Mosconi, L. Rossi and G. T. Scarascia-Mugnozza, 1973. Trends and results of durum wheat mutation breeding at Casaccia. Proc. Of the Symp. on Genetics and Breeding Durum Wheat, Univ. di Bari, 14- 18 Maggio, 339-347.
Çağı rgan, I: M. 1989. Arpa mutant populasyonlar ı ndaki genotipik varyasyonun belirlenmesi ve seleksiyon yoluyla değerlendirilmesi üzerinde araşt ı rmalar. Ege Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dal ı , Doktora Tezi, 167 S.
Çiftçi, C. Y., G. Akbay ve S. Ünver, 1988. Kunduru-1149 (Triticum durum L.) makarnal ı k buğday çeşidine uygulanan farkl ı EMS (Ethyl Methane Sulphonate) dozlar ı n ı n M Ibitkilerinin baz ı özellikleri üzerine etkileri-I, Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yı ll ığı 39 (1-2): 337-342.
Crowley, C., P. Jones and O. Byrne, 1991. Use of grain characters as indirect selection criteria in the mutation breeding of cereals. IAEA, V.1. pp. 65-71.
Demir, İ . ve M. Tosun, 1991. Ekmeklik ve makarnal ı k buğdaylarda verim ve baz ı verim komponentlerinin korelasyonu ve path analizi. Ege Üniv. Ziraat Fak. Dergisi 28 (1): 1-47.
Dofing, S. M. and C. W. Knight, 1994. Yield component compensation in uniculm barley lines. Agron. J. 86: 273- 276.
Doğan, R. ve N. Yürür, 1992. Bursa yöresinde yeti ştirilen buğday çeşitlerinin verim komponentleri yönünden değerlendirilmesi. Uludağ Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 9: 37- 46.
Düzgüneş , O., T. Kesici, O. Kavuncu ve F. Gürbüz, 1987. Araştı rma ve Deneme Metodlar ı (istatistiki Metodlar Il), Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay ı nlar ı : 1021, Ders Kitab ı : 295, Ankara.
Gaul, H. 1965. The concept of macro-and micro-mutations and results on induced micro-mutations in barley. In. The Use of Induced Mutations in Plant Breeding, IAEA, Pergamon Press, Oxford, pp. 407-428.
Gaul, H. and E. Ulonska, 1967. Züchterische bedeutung von kleinmutationen Il. Durch röntgenstrahlen induzierte variabilitaet von kornertrag, korngrösse und vegatationslaenge bei der gerste Volla und Wissa. Z. Pflanzenzüchtung. 58: 343-368.
Gaul, H., E. Ulonska, C. Zum Winkel and G. Braker, 1969. Micromutations influencing yield in barley- Studies over nine generations. Induced Mutations in Plants, pp.375-398, IAEA, Vienna.
Gebeyehou, G., D. R. Knott and R. J. Baker, 1982. Relations among durations of vegetative and grain filling phases, yield Components and grain yield in durum wheat cultivars. Crop Sci. 22: 287-290.
Genç, İ ., M. Koç ve C. Barutçular, 1993. Baz ı yerel ve ı slah edilmiş makarnal ı k buğday çeşitlerinde biyolojik verim ve tane verimimin tane dolumu döneminde ortaya ç ı kabilecek kurak koşullardan etkileni şi. Makarnal ı k buğday ve Mamülleri Simp. 30 Kas ı m-3 Aral ı k, 453-459, Ankara.
Gottschalk, W. and G. Wolff, 1983. Induced mutations in plant breeding. Monographs On Theoretical and Applied Genetics 7, Berlin Heidelberg New York Tokyo, pp.10-14.
İ brahim, A. F. and A. N. Sharaan, 1974. Studies on certain early barley mutants in M3 - and - M4 generations after seed irradiation with gamma rays. Z.Pflanzenzüchtg. 73: 44-57.
Kaul, A. K. 1973. Mutation breeding and crop protein improvement. Nuclear Techniques for seed protein improvement. IAEA, Vienna, S. 1-106.
Kı rtok, Y., I. Genç, T. Yağ basanlar ve M. Çölkesen, 1988. Tescilli Ekmeklik ve Makarnal ı k Buğday Çeş itlerinin Çukurova Koş ulları nda Baş l ı ca Tar ı msal Karakterleri Üzerine Araşt ı rmalar. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3(3). 98-106.
Klatt, A. R., N. Dinçer and K. Yakar, 1973. Problems associated with breeding spring and winter durums in Turkey. Proc. Of the Symp. On Genetics and Breeding Durum Wheat, Univ.di Bari, 14-18 Maggio, 327-335.
Knott, D. R. and G. Gebeyehou, 1987. Relationship between the lengths of the vegetative and grain filling periods and agronomic characters in three durum wheat crosses. Crop Sci. 27: 857-860.
Knott, D. R. 1991. What determines the success of mutation breeding?. IAEA, V.1. p. 111-118.
Konzak, C .F. 1984. Role of induced mutations.. In P.B. Vose and S.Blixt (ed.) Crop breeding, a contemporary basis, p.216- 292, Pergamon Press, New York.
Konzak, C. F. 1987. Mutations and Mutation Breeding. In: E.G. Heyne (ed.), Wheat and Wheat Improvement, Second Edition, 428-443, ASA. CSSA. SSSA. Inc. Press, Madison, Wisconsin, USA.
Korkut, K. Z., İ . Başer ve S. Bilir, 1993. Makarnal ı k buğdaylarda korelasyon ve path katsay ı ları üzerine çal ışmalar. Makarnal ı k buğday ve Mamülleri Simp. 30 Kas ı m-3 Aral ı k, 183-187, Ankara.
Larik, A. S., K. A. Siddiqui, H. M. I. Haf ı z and M. H. Arain, 1984. Evaluation of wheat mutants for days to maturity. Wheat Serv. 58: 22-24.
Major, D. J., H. H. Janzen, R. S. Sadasivalah and J. M. Carefoot, 1992. Morphological characteristics of wheat associated with high productivity. Can. J. of Plant Sci., 72; 689-698.
Minocha, J. L., R. G. Saini and J. S. Sidhu, 1979. Mutations induced by ethylmethanesulfonate in three wheat cultivars. Plant Breeding Abstracts, 49 (1): 14.
Micke, A., M. Maluszynski and B. Donini, 1985. Plant cultivars derived from mutation induction or the use of induced mutants in cross breeding. Mutation Breeding Review No.3, IAEA, Vienna.
Prasad G., S. N. Singh, D. P. Dwivedi and H. Pal, 1980. Evaluation of gamma ray induced mutants and correlation studies in barley (Hordeum vulgare L.). Barley Gen. Newsletter. 10: 58-61.
Rahman, M. S. and J. H. Wilson, 1978. Determination of spikelet number in wheat. III. Effect of varying temperature on ear development. Aust. J. Agric. Res. 29: 459-467.
Scarascia-Mugnozza, G. T., F. D'amato, S. Avanzi, D. Bagnara, M.L. Belli, A. Bozzini, A. Brunori, T. Cervigni, M. Devreux, B. Donini, B. Giorgi, G. Martini, L.M. Monti, E. Moschini, C. Mosconi, G. Porreca and L. Rossi, 1991. Mutation breeding programme for durum wheat (Triticum turgidum ssp. durum Desf.) improvement in Italy. IAEA, 1: 95-109.
Sencar, Ö., S. Gökmen ve M. A. Sakin, 1998. Tokat Artova koş ullar ı nda triticale, bu ğday, ve çavdar ı n verim ve verim unsurları üzerinde bir ara şt ı rma. Gaziosmanpa şa Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 15 (1): 187-199.
Sharma, S. K., A. S. Randhawa and H. S. Dual ı wal, 1989. Field association analysis under spaced and dense sowings in wheat. Indian Journal of Genetics and Plant Breeding, 49 (3): 423-426.
Sharma, R. C. 1994. Early generation selection for grain-filling period in wheat. Crop Sci. 34: 945-948.
Trijillo, R. F. 1987. İ ndirekte frühselektion auf induzierte genetische variabilitaet in ertrasmerkmalen nach EMS bheandlug von weizen. Z. Pflanzenzüchtung. 60: 327-348.
Walter, R. F., L. F. Elinor and J. J. Holly, 1987:. Mutation Breeding Principles of Cultivar Development, Theory and Technique Macmillan Publishing Company A Dision of Macmillan, Inc, 287-303, New York.
Yı ld ı rı m, M. B. 1980. Buğday mutant populasyonlar ı üzerinde seleksiyon çal ışmaları . Ege Üniv. Ziraat Fak. Yay ı nları No: 427. Bornova.
Yı ld ı r ı m, M. B. 1982. Bu ğ day mutant hatları n ı n tarı msal ve fizyolojik özellikler bak ı mı ndan değerlendirilmesi. Ege Üniv. Ziraat Fak. Yay ı nları . No: 477, Bornova.