Osmanlı Devleti’nde Manastırbend Cezasının Tatbikinde Surp Nişan Ve Anna Manastırları Örnekleri

Osmanlı Devleti’nde Müslüman unsurlarla asırlarca uyumlu bir şekilde yaşayan Hıristiyan reaya, Millet Sistemi denilen ve başında patriklerin bulunduğu bir yapı içerisinde teşkilatlanmışlardı. Osmanlı’da gayrimüslim tebaa evlenme, boşanma, nafaka, velayet, vasiyet, miras, vekâlet, vakıf kurma gibi birçok hukuki konuda kendi milletlerinin kurallarına ve ruhani liderlerine tabi idiler. Ruhban sınıfının başı olan patriklerin kendi milletinden suç işleyenlere padişahının onayından sonra tatbik ettikleri bazı cezalar söz konusuydu. Sürgünün bir çeşidi olan ve kimi zaman da kuleye kapatılmayı da kapsayan manastırbend edilme de bunlardan biriydi. 11. yüzyılda Sivas’ta inşa edilmiş olan Surp Nişan Manastırı, Ermeni patrikliğinin Sivas başpiskoposluğuna yüzlerce yıl ev sahipliği yapmış olan önemli bir dini yapıydı. Ermeni patriği bu merkezi yapıyı ruhban sınıfından olan kimi suçluyu manastırbend etmek için kullandığı gibi bölgedeki Tokat Anna Manastırı’nı da bu amaçla kullanmıştır. Osmanlı taşrasında sürgünün dini bir çeşidi olan manastırbend cezasıyla ilgili iki manastırı merkeze alan bu çalışmayla 19. yüzyılda önemli bir Ermeni nüfusu barındıran Sivas Eyaleti’ndeki bu dini ve içtimai çeşitlilik, belgeleri merkeze alan bu çalışmayla gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Gayrimüslimler, Manastırbend, Sivas Surp Nişan Manastırı, Tokat Anna Manastırı

Monastic Confinement in the Ottoman Empire with a Focus On the Sourb Nshan and Anna Monasteries

The Christian rayah, who peacefully lived together with Muslim subjects in the Ottoman Empire for centuries, were organized within a structure called the Ottoman Millet (Nation) system managed by the patriarchs. Non-Muslim subjects of the Ottoman Empire had to follow their own spiritual leaders and obey the rules of their own millet in many legal areas including marriage, divorce, alimony, custody, wills, deceased estates, powers of attorney, and the establishment of foundations in non-Muslim subjects in the Ottoman Empire. The patriarchs, the highest ranking religious leaders among the clergy, could punish those from their own millet if they perpetrated a crime, however, the punishment could only be administered after approval by the padishah. Monastic confinement was one mode of punishment. This penalty was a kind of banishment and would sometimes include imprisonment in a tower. Built in Sivas in the 11th Century, the Monastery of Sourb Nshan was an important religious building which played host to the Sivas archbishopric of the Armenian Patriarch for hundreds of years. The Armenian Patriarch used this central building, along with the Anna Monastery of Tokat, for the monastic confinement of offenders from among the clergy. Based on documentary evidence, this study focuses on these two monasteries to shed light on monastic confinement, which was a kind of religious banishment in the Ottoman’s outer “taşra” regions, and attempts to explore the religious and social diversity witnessed in the Sivas Eyalet which was home to a significant Armenian population in the 19th Century. Keywords: Ottoman Empire, Non-Muslims, Monastic Confinement, Sourb Nshan Monastery of Sivas, Anna Monastery of Tokat.

Keywords:

Ottoman Empire, Non-Muslims, Monastic Confinement,

PDF

___

Kaynakça T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
HR_MKT (Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı) 55_58_03_01; 55_58_01_02; 55_58_01_01.
A_MKT (Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı) 34_65.
HAT (Hatt-ı Hümayun) 922_40094_B_01.
A_DVNSKLB_d (Kalebend Defterleri) 00035_00100; 00037_00133; 00037_00109: 00039_00069.
SŞS (Sivas Şer’iyye Sicilleri) 13/119-3; 21/ 96-3; 21/ 125-2.
NFY. KSS2 (Nefy ve Kısas Defterleri) 35/4; 57/3.
İnceleme-Araştırma Eserler
Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, c.4, Fey Yayınları, İstanbul, 1992.
Baytimur, Suha Oğuz, Osmanlı Devletinde Hapis ve Sürgün Cezaları (1791–1808), Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, 2011.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, c.3, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul, 1955.
Daşcıoğlu, Kemal, Osmanlı Devleti’nin Sürgün Siyaseti (XVIII. Yüzyıl), Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2004.
Düzbakar, Ömer, “XV-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti'nde Elçilik Geleneği ve Elçi İaşelerinin Karşılanmasında Bursa’nın Yeri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c.2, sy.6, (2007): 190.
Erdoğdu, İbrahim, “Osmanlı İktisadî Düzeninde İhtisab Müessesesi ve Muhtesiblik Üzerine Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sy.11, (2000): 139-141.
İşbilir, Ömer, “Kalebend”, TDV İslâm Ansiklopedisi., Ek-2, (2016): 5-7.
Karataş, Ali İhsan, Mahkeme Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılda Bursa’da Gayri Müslimler, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2005.
Keshishian Vahakn, Koray Löker ve Mehmet Polatel, Ermeni Kültür Varlıklarıyla Sivas, Mas Matbaacılık, İstanbul, 2018.
Kingsley, Karen, “Manastır Mimarisi Üzerine”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, çev. Salih Çift, c.12, sy.2, (2003) :349-360.
Köksal, Osman, “Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün ve İki Osmanlı Sultanının Sürgünle İlgili Hattı-ı Hümâyunları”,Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sy.19, (2006): 287-288.
Mert, Özcan, “Tanzimat Döneminde Çeşme Kocabaşıları (1839-1876)”, XIV. Ciepo Sempozyumu, İzmir (2000) :139-140.
Schlumberger, Gustave, İstanbul Adaları, çev. Naci Yüngül, İstanbul-Eminönü Halkevi Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi Neşriyatı III, İstanbul, Burhaneddin Basımevi, 1937.
Seyfeli, Canan, “Ecmiatzin Kat’oğikosluğu’nun Ermeni Kilisesi’ndeki Yeri”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 2017.
Söylemez, Mehmet Mahfuz, “Kalebend Cezası Bağlamında Osmanlı'da Patrikhanenin Yargılama ve Ceza Ehliyeti Üzerine Bazı Notlar”, Dinsel ve Kültürel Farklılıklann Birarada Yaşaması: İstanbul Tecrübesi (ed. Mehmet Fatih Arslan, Muhammed Veysel Bilici), İstanbul, Pelikan Basım, 2010.
Tellan, Elif Bayraktar, “Osmanlı Araştırmalarında Yeni Kaynakların Tarihyazılımına Katkıları: Manastırbend Örneği”, Tarihyazımı, Kış (2019), c. 1(2) :171-190. Türcan, Talip, “Sürgün”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c.38, İstanbul (2010): 164.
Yavuz, Ercan, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler: Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukukî Durumları, Ankara, Turhan Kitabevi, 2001.