Osmanlı-Avusturya Devletleri Arasında Uygulanan Gümrük Muamelatı (1838-1851): Tarife, Emtia ve Sorunlar

Tarihte siyasi ve askeri rekabetleriyle ön plana çıkan Osmanlı-Avusturya devletlerinin ticari faaliyetleri de bir o kadar dikkat çekici olmuştur. Bu ilişkiler, dönemin siyasi ve iktisadi şartlarına bağlı olarak gelişim göstermiştir. 16. yüzyılda imtiyazlarla başlayan ticari faaliyetlerin hukuksal zemini akd olunan ahitnameler ve antlaşmalarla daha da güçlendirilmiştir. Bilhassa ticaret siyasetinin en önemli vasıtaları olan gümrük ilişkilerinin geliştirilmesi, mezkûr iki devlet arasındaki ticaret hacminin artmasına neden olmuştur. Söz konusu devletlerin benimsemiş olduğu gümrük ve ticaret siyaseti, ikili ticaretin seyrini etkilemiştir. Osmanlı-Avusturya devletleri arasında uygulanan gümrük ilişkilerinde aksaklık yaşandığında ticari ilişkilerin sekteye uğradığı görülmektedir. Bu bağlamda araştırmada; Osmanlı-Avusturya ticari ilişkilerinde uygulanan gümrük muamelatı üzerine odaklanılmıştır. Bu kapsamda incelenen dönem içerisinde uygulamaya konulan tarifeler, ticarete konu olan mallar ve gümrük ilişkilerinde ortaya çıkan sorunların tespiti ele alınmıştır. Tarife hususunda özellikle 1851 tarihli tarife muahedesi irdelenmiştir. Bu tarife üzerinden ithalat ve ihracata konu olan malların orijin bakımından dağılımları ve malların vergilendirme biçimleri incelenmiştir. Son olarak da gümrük sorunlarının neler olduğu, neden kaynaklandığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Avusturya, Tarife, Emtia ve Sorunlar

Customs Relations Between Ottoman-Austrian States (1838-1851): Tariffs, Commodities and Problems

In history, the commercial activities of the Ottoman-Austrian States, which came to the fore with their political and military rivalries, were just as remarkable. These relations developed depending on the political and economic conditions of the period. In the 16th century, the legal basis of the first commercial activities, which began with capitulations, was further strengthened by agreements and agreements signed. In particular, the development of customs relations, which are the most important means of trade policy, has led to an increase in the volume of trade between the two states. The Customs and trade policy adopted by the states in question has influenced the course of bilateral trade. It is seen that trade relations were disrupted when there was a failure in customs relations between the Ottoman-Austrian States. Based on this idea, the research focused on customs treatment applied in Ottoman-Austrian trade relations. In this study, tariffs imposed, goods subject to trade and the detection of problems arising in customs relations were discussed. In particular, the tariff concordat of 1851 was examined. In addition, the forms of taxation of goods were examined. Finally, it was tried to determine what the customs problems were, why they were caused.

Keywords:

Ottoman State, Austrian, Tariffs, Commodities and Problems,

PDF

___

TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA); C.HR., (Cevdet Hariciye), Gömlek No: 54/ Sıra No: 2661,
C.HR., (Cevdet Hariciye), Gömlek No: 133/ Sıra No: 6621,
C.HR., (Cevdet Hariciye), Gömlek No: 141/ Sıra No: 7033,
C.HR., (Cevdet Hariciye), Gömlek No: 152/ Sıra No: 7566,
A.}MKT., (Bâb-ı Âsafî Mektubî Kalemi), Gömlek No: 149/ Sıra No: 27.
A.}MKT., (Bâb-ı Âsafî Mektubî Kalemi), Gömlek No: 19, Sıra No: 78
A.}MKT., (Bâb-ı Âsafî Mektubî Kalemi), Gömlek No: 59/ Sıra No: 2.
A.}MKT., (Bâb-ı Âsafî Mektubî Kalemi), Gömlek No: 82/ Sıra No: 68.
A.}MKT., (Bâb-ı Âsafî Mektubî Kalemi), Gömlek No:59 Sıra No:28.
A.}MKT., (Bâb-ı Âsafî Mektubî Kalemi), Gömlek No: 126/ Sıra No: 53.
A.}MKT., (Bâb-ı Âsafî Mektubî Kalemi), Gömlek No: 75/ Sıra No: 19.
Atan, Turhan, Türk Gümrük Tarihi II, Ata Ofset Matbaacılık, İstanbul 1995.
Bağış A. İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimler, Turhan Kitapevi, Ankara 1983.
Beydilli, Kemal, Avusturya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s.174-177.
Bozkurt, Nurgül, “XVIII. Yüzyılın Başlarında Osmanlı-Avusturya Ticari Münasebetleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, 1997, s.183-196.
Bozkurt, Nurgül, Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı - Avusturya münasebetleri: 1740-1788, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Isparta 2000.
David, Geza, “XVI. Yüzyılda Osmanlı-Habsburg Mücadelesinin Bir Kaynağı Olarak Mühimme Defterleri”, Tarih Dergisi, Sayı 53, İstanbul 2012, s.295-349.
Elibol, Numan, XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Avusturya Ticareti, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul 2003.
Emecen, M. Feridun, “Çağdaş Osmanlı Kaynaklarında Uzun Savaşlar ve Zitvatorok Antlaşması İle İlgili Algılama ve Yorumlama Problemleri”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, Cilt XXIX, İstanbul, 2007, s. 87-97.
Genç, Mehmet, Osmanlı’da Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2014.
Gürsel, Seyfettin, “1838 Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 3, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s.688-691.
Işıktaş, Erkan, “5249 Numaralı Gümrük Tarife Defterine Göre Diyarbakır Gümrüğüne Getirilen Emtialar: Emtianın Cinsi, Vergisi ve Emtia-Fiyat İlişkisi”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 50, 2020, s.109-141.
İzgüer, A. Zeki, “Osmanlı İmparatorluğu Tarafından Avusturya’ya Verilen Ticari İmtiyazlara Dair”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 59, 1989, s.75-86.
Kolçak, Özgür, “XVII. Yüzyıl Osmanlı-Habsburg Diplomasi Tarihine Bir Katkı: 1664 Vasvar Antlaşması’nın Tasdik Sürecine Dair Yeni Bulgular”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Cilt XXII, Sayı 43, 2017, s. 25-88.
Kurdakul, Necdet, “Ticaret Antlaşmaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 3, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s.666-668.
Kurtaran, Uğur, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti İle Avusturya Arasındaki Ticaret Antlaşmaları ve Yaşanan Değişimler”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 9, Cilt 2, Aralık 2016, s.743-769.
Küçükkalay, A. Mesud - Elibol Numan, “Osmanlı İmparatorluğu’na Avrupa’dan Karayolu ile Yapılan İhracatın Değerlendirilmesi: 1795-1804”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 2, 2003, s.151-176.
Kütükoğlu S. Mübahat, “Osmanlılarda Gümrük”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt14, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, 263-268.
Kütükoğlu, S. Mübahat, Balta Limanına Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580-1850), Türk Tarih Kurumu Yayınlar, Ankara 2013.
Mardin, Şerif, “Tanzimat’tan Cumhuriyete İktisadi Düşüncenin Gelişmesi (1838-1918)”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 3, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s.618-634.
Odor, Pal, “Macaristan’a Yönelik Osmanlı Siyaseti, 1520-1541”, Cilt 40, Sayı 40, Tarih Dergisi, 2004, s. 11-86.
Özkan, Selim Hilmi, “Karlofça Antlaşması Sonrası Osmanlı Avusturya İlişkilerinde Macarların Durumu”, Avrasya Etütleri, Sayı.41, 2012, s.183-195.
Sándor, Papp, “Zitvatorok Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 44, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, s.472-474.
Uğur Kurtaran, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Avusturya Siyasi İlişkileri”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Sayı XVII, 2014, s.393-419.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi, (II) Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
Yeniçeri, Celal, “Bâc”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s.411-413.