Kültepe Tabletleri ve Arkeolojik Bulgulara Göre Asur Ticaret Kolonileri Dönemi’nde Eski Anadolu’nun Mutfak Kültürü

İnsanoğlu dünyada varoluşuyla birlikte barınma, beslenme ve korunma gibi temel ihtiyaçlarla karşılaşmıştır. Bu ihtiyaçlardan beslenme hemen hemen her dönemde birincil önceliği oluşturduğu için en erken çağlardan itibaren birçok arkeolojik buluntu doğrudan ya da dolaylı olarak mutfak kültürü ile ilgili olmuştur. Çalışma konumuzun odak noktasını oluşturan Kültepe’de bulunan tabletler içerisinde Koloni Dönemi’nin beslenme alışkanlıkları ve mutfak kültürü hakkında detaylı bilgi yer almamaktadır. Buna rağmen Kültepe’de gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda bulunan muhtelif mutfak gereçleri ve son yıllarda yapılan arkeobotanik ve zooarkeolojik çalışmalar sonucunda elde edilen veriler kullanılarak, Kaniš sakinlerinin mutfak kültürü hakkında daha detaylı sonuçlara ulaşmak mümkün hale gelmiştir. Bu zamana kadar Koloni Çağı Anadolu’sunda insanlar tarafından tanınıp, tüketilen besin maddeleri ile ilgili yapılan çalışmalar, dönem insanlarının beslenme alışkanlıkları ve mutfak kültürlerine dair önemli bilgilere ulaşmamızı sağlamıştır. Ancak Kültepe’de daha önce gerçekleştirilmemiş olan arkeobotanik ve zooarkeolojik çalışmalar sonucunda önemli verilerin elde edilmesi ve yakın zamanlarda yayınlanan Kültepe tabletleri içerisinde besin maddeleri ile ilgili yeni bilgilere rastlanılması konunun yeniden ele alınması gerektiğini düşündürmüştür. Bu çalışmada Kültepe metinleri, arkeolojik bulgular, arkeobotanik ve zooarkeolojik veriler ile yer yer etnoerkeolojik bilgiler sentezlenerek Eski Anadolu insanının Asur Ticaret Kolonileri Dönemi’nde beslenme alışkanlıkları ve mutfak kültürüne ilişkin bulguların değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Beslenme, Mutfak, Tahıl, Hayvansal Besinler, Etnoarkeoloji

Cuısıne Culture of the Ancıent Anatolıa in the Assyrıan Trade Colonıes Perıod in The Lıght of Kultepe Tablets and Archeologıcal Fındıngs

People have faced basic needs such as sheltering, nutrition and protection since their existence in the world. As nutrition has been the primary need in almost all periods, many archeological findings have been related to cuisine culture directly or indirectly since the earliest ages. There is not detailed information about the nutritional habits and cuisine culture of the colonial period among the tablets found in Kultepe, which is the focus of our subject of study. However, it is possible to have detailed information on the cuisine culture of the habitants of Kaniš by using the several kitchen tools found and the data obtained as a result of the recent archaeobotanical and zooarcheological studies. The studies which have been conducted so far on the food stuffs known and consumed by the people in the Colonial Age have provided important information on the nutritional habits and the cuisine cultures of the people of the period. But that important information has been obtained as a result of the archaeobotanical and zooarcheological studies, which have not been conducted so far, and new information has been found in the Kultepe tablets published recently about the food stuffs have made us think that the subject has to be discussed again. In this study, it was aimed to evaluate the findings on the nutritional habits and cuisine cultures of the people in the Ancient Anatolia in the Assyrian Trade Colonies period by synthesizing the Kultepe texts, archeological findings, acheobotanic and zooarchaeological data and, partly, ethnoarchaeological information.

Keywords:

Nutrition, Cousine, Grain, Food of Animal Origin, Ethnoarcheology,

PDF

___

A Concise Dictionary of Akkadian (CDA). Akkadisches Handwörterbuch (AHw).
Abak, Kazım. Türkiye’de Domatesin Dünü, Bugünü ve Yarını, Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, C. 5, S.17, 2016, s. 8–13 . Albayrak, Asuman, Solak, Ülkü M. ve Uhri, Ahmet. Deneysel Bir Arkeoloji Çalışması Olarak Hitit Mutfağı, Metro Kültür Yayınları, İstanbul 2008.
Albayrak, İrfan. “Kültepe’den Değişik Bir Masraf Listesi”, Archivum Anatolicum, C. 5, S. 1 2002, s. 1–10.
Albayrak, İrfan. “Kültepe Metinlerinde Geçen Besin Maddeleri”, IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, 2003, s. 59–66.
Albayrak, İrfan. “Kültepe’de Ele Geçen Vasiyetnamelere Göre Eski Anadolu’da Miras Anlayışı”, ICANAS 38, 2012, s. 137–149.
Alp, Sedat. Hitit Güneşi, Tübitak Yayınları, Ankara 2003.
Atak, Mehmet. “Buğday ve Türkiye Buğday Köy Çeşitleri”, Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, C. 22, S. 2, 2017, s. 71–88.
Atıcı, Levent. “Food and Ethnicity at Kültepe-Kanesh: Preliminary Zooarchaeological Evidence”, ed. L. Atıcı, F. Kulakoğlu, G. Barjamovic, A. Fairbairn, Current Research at Kültepe/Kanesh: An Interdisciplinary and Integrative Approach to Trade Networks, Lockwood Press, Atlanta, 2014, s. 195–212.
Atıcı, Levent. “The Secondary Products Revolution in Light of Textual Evidence from Kültepe-Kanesh Central Turkey”, ed. H. Greenfieldpp, Animal Secondary Products: Domestic Animal Exploitation in Prehistoric Europe, the Near East and the Far East, Oxbow Books Press, Oxford, 2014, s. 233–252.
Balkan, Kemal.“Cancellation of Debts in Cappadocian Tablets from Kültepe”, Anatolian Studies Presented to Hans Gustav Gütterbock on the Occasion of his 65th Birthday’den ayrı basım, (PIHANS), İstanbul 1974, s. 29-41.
Barjamovic, Gojko, Patricia Jurado Gonzalez, Chelsea Graham, Agnete W. Lassen, Nawal Nasrallah, Pia M. Sörensen. “Food in Acient Mesopotamia Cooking the Yale Babylonian Culinary Recipes”, ed. A. W Lassen, E. Frahm, K. Wagensonner, Ancient Mesopotamia Speaks Highlights from the Yale Babylonian Collection, Yale Peabody Museum of Natural History, New Haven, 2019, s. 108–125.
Bayram, Mustafa. “Bulgur Around the World”, Cereal Foods World, C. 45, 2000, s. 80–82.
Bottero, Jean. “Dünyanın En Eski Mutfağı”, ed. J. Bottero, Eski Yakındoğu Sümer’den Kutsal Kitap’a, Dost Kitapevi, Ankara 2005.
Civitello, Linda. Mutfak ve Kültür İnsanın Beslenme Tarihi, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 2019.
Dercksen, J. Gerrit. “Observations on Land Use and Agriculture in Kaneš”, ed. C. Michel, Old Assyrian Studies in Memory of Paul Garelli, Old Assyrian Archives, Nederlands Instituut Voor Het Nabije Oosten, Leiden, 2008, s. 139–157.
Dercksen, J. Gerrit. “Subsistence, Surplus and the Market for Grain and Meat at Ancient Kanesh”, Altoriental Forsch, C. 3, S. 1, 2009, s. 86–102.
Donbaz, Veysel. “Old Assyrian Terms for Bread (akalu, kirrum)”, ed. H. Behrend, D. Loading, M. Roth, DUMU.É.DUB.BA.A Studies in Honor of Ake W. Sjöberg, University of Pennsylvania Museum, Philadelphia 1989, s. 91-97.
Donbaz, Veysel. “Some Remarkable Contracts of I-B Period Kültepe Tablets II”, ed. E. Porada, M. Machteld J., T. Özgüç, Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbors: Studies in Honor of Nimet Özgüç, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1993, s. 131- 154.
Donbaz, Veysel. “One 1-B Kültepe Text Concerning Onions”, ed. H. Klengel and J. Renger, Landwirtschaft im Alten Orient. Ausgewählte Vorträge der XLI. Rencontre Assyriologique Internationale (CRRAI 41), Dietrich Reimer Verlag, Berlin 1994, s. 149–153.
Duymuş Florioti, H. Hande. “Asur Sarayında Beslenme: Yeni Asur Devri”, Tarih Okulu Dergisi, C. 11, S. 34, 2018, s. 25–42.
Emre, Kutlu. “Hitit Sanatında Kültepe/Kaniş’in İzleri”, ed. F. Kulakoğlu, S. Kangal, Anadolu’nun Özsözü Kültepe Kaniş-Karumu, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kayseri, 2011, s. 154–159.
Erol, Hakan. Kültepe Tabletleri XI-a, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2018.
Ertem, Hayri. Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolu’sunun Florası, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1987.
Fairbairn, Andrew. “Preliminary Archaeobotanical Investigations of Plant Production, Consumption, and Trade at Bronze Age Kültepe-Kanesh”, ed. L. Atıcı, F. Kulakoğlu, G. Barjamovic, A. Fairbairn, Current Research at Kültepe/Kanesh: An Interdisciplinary and Integrative Approach to Trade Networks, Lockwood Press, Atlanta 2014, s. 177–193.
Fairbairn, Andrew, Kulakoğlu, Fikri ve Atıcı, Levent. “Archaeobotanical Evidence for Trade in Hazelnut (Corylus sp.) at Middle Bronze Age Kultepe (c. 1950–1830 BC), Kayseri Province, Turkey”, Vegetation History and Archaeobotany, C. 23, S. 2, 2014, s. 167–174.
Gökçek, L. Gürkan. “Kültepe Metinlerinde Geçen Kaplar”, Archivum Anatolicum, C.6, S.2, 2003, s. 73–87.
Gökçek, L. Gürkan. “Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nda (M.Ö. 1975–1723) Anadolu’da Hayvancılık ve Hayvan Ticareti”, Archivum Anatolicum, C. 7, S. 1, 2004, s. 59–78.
Günbattı, Cahit. “Kültepe Tabletlerine Göre, Kadınların Ticari Faaliyetleri Hakkında Gözlemler”, XI. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994, s. 191–200.
Günbattı, Cahit. Kültepe Tabletleri X, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2016.
Güveloğlu, Ali. “Eski Doğu Toplumlarında Beslenme ve Damak Tadı”, ed. İ. Albayrak, H. Erol, M. Çayır, Cahit Günbattı’ya Armağan, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 2015, s. 119–134.
Hecker, Karl, Guido, Kryszat, Lubor, Matouš. Kappadokische Keilschrifttafeln aus den Sammlungen der Karlsuniversität Prag, Karlsuniversiätt, , Prague 1998.
Işın, Priscilla Mary. Avcılıktan Gurmeliğe Yemeğin Kültürel Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2020.
Kılıç, Yusuf, Duymuş, H. Hande. “M.Ö. II. Bin Yılda Anadolu’da Besin Maddeleri (Hitit Öncesi Toplumlarda ve Hititlerde)”, ed. S. Sertçelik, H. Eroğlu, M. Sarı Güven, Prof Dr. Yavuz Ercan’a Armağan, Turhan Kitapevi, Ankara 2008, s. 335–354.
Kuzuoğlu, Aliye,. “Koloni Çağı’nda Anadolu ve Asur’da Kadın”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2004.
Larsen, M. Trolle. The Old Assyrian City-State and Its Colonies, Akademisk Forlag, Copenhagen 1976.
Larsen, M. Trolle. The Aššur-nādā Archive, Nederlands Instituut Voor Het Nabije Oosten, Leiden 2002.
Limet, Henri. “The Cuisine of Ancient Sumer”, The Biblical Archaeologist, C. 50, S. 3, 1987, s. 132–147.
Michel, Cecile. “A table avec les marchands paléo-assyriens”, ed. H. Waetzoldt and H. Hauptmann, Assyrien im Wandel der Zeiten, Compte rendu des Rencontres Assyriologiques Internationales (CRRAI 39), Heidelberger Orientverlag, Heidelberger 1997, s. 95–113.
Michel, Cecile.“Les Malheurs de Kunnaniya, Femme de Marchand”, Archivum Anatolicum, C. 3, S. 1, 1997, s. 239–253.
Michel, Cecile. “Asur ve Kaniş’in Kadınları”, ed. F. Kulakoğlu ve S. Kangal, Anadolu’nun Özsözü Kültepe Kaniş-Karumu, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kayseri 2011, s. 124–133.
Müller-Karpe, Vuslat. “Anadolu’da Bronz Çağında Bira”, ed. Ü. Yalçın, C. Pulak ve R. Slotta, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ege Yayınları, İstanbul 2006, s. 173–186.
Nemet-Nejat, K. Rhea. “Women in Ancient Mesopotamia”, ed. B. Vivante, Women’s Role in Ancient Civilizations, Greenwood Press, Westport 1999, s. 85–114.
Ökse, A. Tuba. “Modern Mutfakların Eski Anadolu’daki Öncüleri”, Yemek ve Kültür, C. 46 2017, s. 76–88.
Öz, Esma. “Kültepe Tabletlerine Göre Asur Ticaret Kolonileri Döneminde Anadolu’da Üzüm Yetiştiriciliği ve Bağcılık”, Gazi Akademik Bakış, C. 5, S. 9, 2011, s. 285–294.
Öz, Esma. “Çivi Yazılı Belgelere Göre Eski Anadolu Mutfağında Bir Besin Maddesi: Tuz”, History Studies, C. 3, S. 3, 2011, s. 309–318.
Öz, Esma. “Kültepe Tabletlerinde Geçen hašlātum Kelimesi Üzerine Bir Değerlendirme”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 31, C. 51, 2012, s. 159–164.
Öz, Esma. Kültepe Metinleri Işığında Eski Anadolu’da Tarım ve Hayvancılık, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014. Özbek, Metin. Çayönü’nde İnsan, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2004.
Özbek, Metin. Beslenme Kültürü ve İnsan, İmge Kitapevi, Ankara 2020.
Özgüç, Tahsin. Kültepe-Kaniş, Asur Ticaret Kolonilerinin Merkezinde Yapılan Yeni Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1959.
Özgüç, Tahsin. Kültepe Kaniš/Neša, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
Özlü, Tamer, Gündüz, Sercan ve Çağlak, Savaş. “Tuzla Gölü Havzası’nın (Kayseri) Uygulamalı Jeomorfolojisi”, Studies of the Ottoman Domain, C. 7, S. 12, 2017, s. 1–14.
Sagona, Antonio ve Zimansky, Paul. Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri M.Ö. 1.000.000–550, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2018.
Saygın, Suzan. “Tuz”, Metro Gastro, C. 37, 2007, s. 70–72.
Sturm, Thomas. “allānū- Haselnüsse als Delikatesse im kārum-zeit/ichen Handel von Anatolien nach Nordmesopotamien (ca 1930–1730 v. Chr.)”, Altorient Forsch, C.35, 2008, 296–311.
The Assyrian Dictionary of the Oriental Instıtute of the University of Chicago (CAD).
The Electronic Pennsylvania Sumerian Dictionary (Epsd) (Http://Psd.Museum.Upenn.Edu/Epsd/İndex.Html). Uhri, Ahmet. Anadolu Mutfak Kültürünün Kökenleri, Ege Yayınları, İstanbul 2016.
Ünal, Ahmet. “Erken Anadolu Toplumlarında Günlük Yaşamda ve Kült Yaşamında Bira”, ed. Ü. Yalçın, C. Pulak ve R. Slotta, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ege Yayınları, İstanbul 2006, s. 169–172.
Vigne, Jean Denis and Helmer, Daniel. “Was Milk a “Secondary Product” in the Old World Neolithisation Process? Its Role in the Domestication of Cattle, Sheep and Goats”, Anthropozoologica, C. 42, S. 2, 2007, s. 9–40.
Wilcke, Von Claus. “Die Altassiyrische Testamente”, Zeitschrift für Assyriologie (ZA), Band 66, 1976, s. 196- 233. Yakar, Jak, Eski Anadolu Toplumunun Arkeolojideki Yansımaları I, Homer Kitapevi, İstanbul 2014.
Yazıcı, Hakkı. İç Anadolu Bölgesi Coğrafyası, Nobel Kitapevi, Ankara 2002.
Yıldırım, Nurgül. “Kültepe Metinlerinde Geçen Dulbātum Kelimesi”, Archivum Anatolicum, C. 9, S. 1, 2006, s. 73–78.