Han Sultan’ın Berke Han’ın Annesi Olup Olmadığı Hususunda Mutâlaalar

Moğol Devleti’nin Kurucusu Çinggiz Han’ın en büyük oğlu Cuci babasından kısa bir zaman önce ölmüştü. Cuci’nin ölümünün ardından çok sayıda eşi ve çocukları kalmıştı. Bu eşlerinden birkaçı önemli kabilelere mensup hatunlar olup, bunlardan olan çocuklar da Cuci Ulusu’nun hükümdarları arasında olan önemli Moğol şehzadeleri idi. Cuci’nin ardında bıraktığı önemli eşlerden biri de Harezmşah hanedanlığına mensup olan Han Sultan idi. Harezmşah hükümdarı Aâleddin Muhammed’in kızı, Celâleddin Mengübirni’nin kardeşi olan Han Sultan’ın hem Harezmşah Devleti’nde hemde Moğol Devleti’nde siyasi ve sosyal faaliyetlerinin iki devlet arasındaki münasebetleri etkilediğinden tarihte önemli bir yeri vardır. Bu makalede Altın Orda Devleti’nin hükümdarı Berke Han’ın annesi hakkında kaynaklarda verilen bilgiler ışığında görüşler derlenerek aktarılmaya çalışılacaktır. Han Sultan’ın Cuci ile evliliğine değinmeden önceki hayatı hakkında bilgiler verildikten sonra, Moğol sarayında saygın hatunlar arasında olduğu süreç hakkında bilgi verilecektir. Bu süreçte saraydaki itibarının da etkisiyle Han Sultan’ın faaliyetlerinin Harezmşahlar Devleti’ne ve Moğol Devleti’ne etkileri zikredilecektir. Cuci’nin eşi olarak anılması hasebiyle, çocuklarının annesi olduğu rivayetler kaynakların vermiş olduğu bilgilerle aktarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Moğollar, Altın Orda Devleti, Harzemşahlar Devleti, Berke Han, Han Sultan

Opinions about whether Han Sultan is Berke Han’s Mother or not

Cuci, the eldest son of Chinggis Khan, the Founder of the Mongolian State, died a short time before his father. After Cuci's death, many wives and children remained. Some of these wives were girls from important tribes, and the children among them were the important Mongolian princes who were among the rulers of Cuci Nation. One of the important spouses Cuci left behind was the Han Sultan, a member of the Harezmshah dynasty. The political and social activities of the Han Sultan, who is the daughter of Aâleddin Muhammed, the ruler of Harezmşah, in both the Harezmshah State and the Mongolian State have an important place in history as they affect the relations between the two states. In this article, the opinions about the mother of Berke Han, the ruler of the Golden Horde, will be compiled and explained in the light of the information given in the sources. After giving information about the life of the Han Sultan before mentioning his marriage with Cuci, the information will be given about the process that he was among the respected ladies in the Mongolian palace. In this process, the effects of the Han Sultan's activities on the Harezmshah State and the Mongolian State will be mentioned with the effect of her reputation in the palace. Because Cuci is mentioned as his wife, the rumors that his children’s mother will be explained with the information provided by the sources.

Keywords:

Mongls, Golden Horde State, Khwarezn-Shah Dynasty, Berke Khan, Khan Sultan,

PDF

___

Anonim, Muizzü’l-Ensâb fi Şeceret’ül-Ensâb-ı Selâtin-i Moğol, Bibliotheque Nationale Paris, Persian-67.
Ayan, Ergin, “Haremzşâhlar Hânedânının Evlilikleri”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 32, 13-36. 2016.
Ayan, Ergin, Ortaçağ Türk Devletlerinde Hanedan Evlilikleri, Gece Kitaplığı Yayınları. Ankara 2017.
Barthold, V.V., “Berke Han”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, 5, 2,İstanbul 1979, 553-555.
Benâketî, Fahreddin Davud, Ravza’tûlî’l-elbâb fi tevârîhi’l-ekâbir ve’l-ensâb, neşr. Ca‘fer Şi‘âr, Silsile-i İntişarat-ı Encümen-i Asar-ı İlmi, Tahran 1348/1969.
Beyani, Şirin, Moğol Dönemi İran’ında Kadın, (çev. Mustafa Uyar), 2.b. TTK Yayınları. Ankara 2015.
Beyani, Şirin, Zen der Asr-ı Moğol, Tahran: Ustad-ı Danişgah-i, Tahran h.1388.
Bostancı, Fatih, Gelenekten Değişime Altın Orda Devleti’nde Berke Han Dönemi (Siyaset-Kültür-Din), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Şanlıurfa 2020.
Cüveynî, Alâaddîn Atâ Melîk, Tarih-i Cihan Güşa, (çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları. Ankara 2013.
Cüveynî, Alâaddîn Atâ Melîk, Tarih-i Cihan Güşa, tah. Muhammed b. Abdulvahhab Kazvinî, Tahran h.1334.
el-Cûzcânî, Minhâc-ı Sirâc, Tabakat-ı Nâsırî, (çev. Mustafa Uyar), Ötüken Yayınları. İstanbul 2016.
el-Cûzcânî, Minhâc-ı Sirâc, Tabakât-ı Nâsırî, nşr. Ferid Puyan, Bunyad Ferheng Cihandari Gurî. Kabil h.1391.
en-Nesevî, Şihabeddin Muhammed Hurendezi Ziyderî, Siretü’s Celâlüddin Mengübirni, tah. Mucteba Minoyi, Tahran, 1384. Grousset, Rene, Bozkır İmparatorluğu (Attila- Cengiz Han- Timur), (çev. M. Reşat Uzmen), 7.bs. Ötüken Yayınları, İstanbul 2017.
Hemedȃnȋ, Reşid-düddîn Fâzlullâh, Cȃmi’ü’t-Tevȃrȋh, haz. ve not. Muhammed Ruşen ve Mustafa Musevi, Tahran: Neşr Elbarz Tahran h.1373.
Hemedȃnȋ, Reşid-düddîn Fâzlullâh, Şu’b-i Pençgâne, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, III. Ahmed Kütüphanesi nr. 2937.
İbn Haldûn, Ebu Zeyd Abdurrahman bin Muhammed, el-İber, terc. Abdülmecid Ayetî, neşr. Pejoheşkede-i Umum-ı İnsani ve Mutalaa-i Ferhengi, Tahran, H.1383, C.IV.
İbn Mufaddal, en-Nehcü’s-Sedȋd, haz. W. De Tiesenhausen, Altınordu Devleti Tarihine Ait Metinler, (çev. İsmail Hakkı İzmirli), İstanbul Maarif Matbaası, İstanbul 1941.
İbn’ül Esir,el-Kâmil fi’t-Tarih, (çev. Ahmet Ağırakça), Ocak Yay. İstanbul, 2016. C.X.
Kafalı, Mustafa, Altın Orda Hanlığı’nın Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1976.
Kafesoğlu, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 2000.
Mustafa Kalkan, “Türk-Moğol Kavimleri Arasında Tatarlar ve Menşei Meselesi”, Türk Kültürü Dergisi, Say.393. 1996, 11-18.
Kemaloğlu, İlyas, Altın Orda ve Rusya “Rusya Üzerinde Türk-Tatar Etkisi, 2.bs. Ötüken Yay. İstanbul 2015.
Konukçu, Enver, “Berke Han”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.5, İstanbul 1992, 506-507.
Kurat, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, TTK Yayınları Ankara 2019.
Mimaryan, Zehra, “Zen der Devre Harezmşahiyan”, Tarih-i İslam der Ayine-i Peşoheşi, 10, 2, 2013, 121-143.
Muhammed b. Havend Şah b. Mahmȗd Mîrhond, Târîh-i Ravzatü’s-Sefâ fî Sȋreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ, haz. Cemşid Kiyanfer, İntişarat-ı Esatir, C.V. Tahran h.1380.
Musevî, Mustafa, “Berke Han”, Daire-yi Maarif-i Buzurg İslami, Merkez-i Daire-i Maarif-i Buzurg-i İslami, 11, Tahran h.1367, 746-748.
Ötemiş Hacı, Çengiz-name, (çev. İlyas Kemaloğlu), 3.b, TTK Yayınları, Ankara 2018.
Özcan, Altay Tayfun, “Sartak Han”, Tarihin ve Tarihçinin İzinden Kazım Yaşar Kopraman Armağanı, TKAE Yayınları. Ankara, 2014, 171-190.
Richard, Jean, “Berke Han’ın İslam’a Girişi ve Altınordu Hanlığında İslamiyet’in Yayılışı”, (çev. Abdulkadir Yuvalı), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü: Türk Kültürü Dergisi, 306, 1988, 20-28.
Spuler, Berthold, İran Moğolları, (çev. Cemal Köprülü), TTK Basımevi, Ankara 1957.
Taneri, Aydın, “Harizmşahlar”, TDV İslam Ansiklopedisi, 16, İstanbul 1997, 228-231.
Temir, Ahmet, “Türk-Moğol İmparatorluğu ve Devamı”, Türk Dünyası El Kitabı’ndan Ayrıbasım, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1975.
Yakubovskiy, A.YU., Altın Ordu ve Çöküşü, (çev. Hasan Eren), 3.b, TTK Yayınları, Ankara 1992.