Grup, Kimlik ve Aidiyet Üzerine Bir İnceleme: Osmanlı Sarayında İç Oğlanları

Padişahın hizmet kadrosunu oluşturan iç oğlanları, erken dönemden itibaren saray hayatının ayrılmaz bir parçası olmuşlardır. Oda ve nefer yapılarıyla dikkati çeken bu kişiler ortak bir geçmiş ve bu geçmişin getirdiği aidiyetle birbirlerine bağlıydılar. Resen ya da farklı sebeplerle zümreye dâhil olan her oğlan bireysel kimliğinden ziyade kolektif bir kimliğe sahip olmuştur. Ortak bir bilinç, geçmiş, uzun süreli saray yaşamı ve ilkelerle şekillenen bu birliktelik, beraberinde zümreye aidiyeti güçlendirmiştir. Öyle ki tarihe düştükleri notlarda yoldaş ve kardeş kavramlarını kullanarak aralarındaki bağları dışa vurmuşlardır. Saray dışında da zümre bağlarını koruyan, diğer tüm grupları öteki nispetinde gören oğlanlar için taşıdıkları kimlik, her şeyden önce gelmektedir. İç oğlanlarının aralarındaki ve ötekilerle ilişkilerini irdelemek amacıyla kaleme alınan bu çalışmada, çağdaş kaynaklar arasına serpiştirilmiş birtakım veriler kullanılmıştır. Bu verilerin yardımıyla iç oğlanları arasında beliren zümre bilinci ve aidiyet hissi açığa çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İç oğlanı, Zümre, Kimlik

PDF

___

Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA.) Defter Kataloğu (d.). numara (nr.) 34, 1059, 2013, 10457/70.
TSMA. Evrak kataloğu (E.). nr. 304/74, 450/32, 754/75.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Hatt-ı Hümâyûn (HAT.) nr. 1654/23, 1654/24, 1654/26.
ABDULLAH B. İBRAHİM ÜSKÜDARÎ, Vâkı‘ât-ı Rûz-merre, Topkapı Sarayı Müzesi Yazma Eserler Kütüphanesi, Revan Nüshası, nr. 1123.
Fetih Suresi, Topkapı Sarayı Yazma Eserler Kütüphanesi, Koğuşlar Bölümü, nr. 511.
Kur’an-ı Kerim, Topkapı Sarayı Yazma Eserler Kütüphanesi, Koğuşlar Bölümü, nr. 315.
ABDURRAHMAN ABDİ PAŞA, Vekâyi’-nâme-i Abdi Paşa, Topkapı Sarayı Yazma Eserler Kütüphanesi, Koğuşlar Bölümü, nr. 915.
Hüküm-nâme Mecmuası, Topkapı Sarayı Yazma Eserler Kütüphanesi, Koğuşlar Bölümü, nr. 888.
ÖMER B. EL-HEREVİ NECMEDDİN, El- Hârûniyye, Topkapı Sarayı Yazma Eserler Kütüphanesi, Koğuşlar Bölümü, nr. 1094.
ABDURRAHMAN ABDİ PAŞA, Vekâyi’-nâme [Osmanlı Târihi (1648-1682)]-Tahlil ve Metin Tenkidi-, Haz: Fahri Ç. Derin, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul, 2008.
AKKUTAY, Ülker, Enderûn Mektebi, Gazi Üniversitesi Yayını, Ankara, 1984.
ALPTEKİN, Duygu, Toplumsal Aidiyet ve Gençlik: Üniversite Gençliğinin Aidiyeti Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya 2011.
ANONİM, Tevârîh-i Âl-i Osman, Haz: F. Giese, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1992.
BAYKAL, İsmail Hakkı, Enderun Mektebi Tarihi, Fetih Derneği Neşriyatı, İstanbul 1953.
BİLGİN, Nuri, Sosyal Bilimlerin Kavşağında Kimlik Sorunu, Ege Yayıncılık, İzmir 1994.
…………, Kimlik İnşası, Aşina Kitaplar, İzmir 2007.
BOBOVİUS, Albertus, Saray-ı Enderun- Topkapı Sarayı’nda Yaşam-, Çev: Türkis Noyan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2013.
ENDERUNLU ABDÜLLATİF, Âyîne-i Derûn [Osmanlı’ya Devlet Adamı Yetiştiren Mektep: Enderun-ı Hümâyûn], Haz: Ahmet Köç, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2013.
FİNDLEY, Carter V., Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform Babıâli, 1789-1922, Çev: E. Ertürk, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ, Mevâ‘ıdü’n-Nefâis fî Kavâ‘ıdi’l’-Mecâlis, Haz: Mehmet Şeker, TTK, Ankara 1997.
GÜNGÖR, Tahir, Enderûn Saray Mektebi’nde Has Oda Teşkilatı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
İNALCIK, Halil, Devlet-i ‘Aliyye/Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, Klasik Dönem (1302- 1606) Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
İPŞİRLİ, Mehmet, “Enderun”, DİA, C. 11, TDV, İstanbul 1995, s. 185-187.
KARA ÇELEBİ-ZÂDE ABDÜLAZİZ EFENDİ, Ravzatü’l-Ebrâr Zeyli (Tahlil ve Metin, Haz: Nevzat Kaya, TTK, Ankara 2003.
KÂTİB ÇELEBİ, Fezleke –Tahlil ve Metin-. 1, 2, 3, Haz: Zeynep Aycibin, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2007.
KESKİN, Muhammet, Enderun Saray Okulunda Has Oda Teşkilatının Önemi, Uygulanan Eğitim Yönetimi ve Stratejileri, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009.
KIRAN, Batuhan İsmail, Osmanlı Saray Teşkilatında Doğancı Koğuşu, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2014.
…………, Osmanlı Saray Teşkilatında İç Oğlanlığı Müessesesi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir 2018.
KÖMÜR, Erol, Osmanlı Devleti Enderun Mektebinde Eğitim Sistemi ve Türk Eğitim Sistemine Etkileri, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010.
LOWRY, Heath W., Erken Dönem Osmanlı Devleti’nin Yapısı, Çev: Kıvanç Tanrıyar, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
MEHMED HALİFE, Tarih-i Gılmanî, Haz: Ertuğrul Oral, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000.
MUSTAFA SÂFÎ, Zübdetü’t-Tevârîh, C. 2, Haz: İbrahim Hakkı Çuhadar, TTK, Ankara 2003.
OĞUZ, Murat, Osmanlı Devletinin Yükselme Döneminde Enderun Saray Okulunun Yeri ve Önemi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.
ŞİMŞİRGİL, Ahmet, “İç Oğlanı”, DİA, C. 21, TDV, İstanbul 2000, s. 449-450.
TAYYÂR-ZÂDE ATÂ, Osmanlı Saray Tarihi -Tarih-i Enderûn-, Haz. Mehmet Arslan, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010.
TAVERNİER, Jean Baptiste, 17. Yüzyılda Topkapı Sarayı, Çev: Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları, C. 2, TTK, Ankara 1984.
…………, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, TTK, Ankara 2014.
ÜSKÜDARÎ ABDULLAH EFENDİ, Vâkı‘ât-ı Rûz-merre, C. 1, Haz: Muzaffer Doğan, TÜBA, Ankara 2017.
WİTHERS, Robert, Büyük Efendi’nin Sarayı, Çev: Cahit Kayra, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2010.