1 ve 11 Numaralı Sivas Ahkâm Defterlerindeki Padişah Hasları İle İlgili Şikâyet Hükümlerinin Mukayesesi

Osmanlı tımar siteminde dirlikler has, zeamet ve tımar olmak üzere üçe ayrılılırdı. Has dirliklerinin padişah hasları, hanedan mensubu hanımlara verilen paşmaklık hasları, vüzera ve ümera hasları ve diğer üst düzey görevli hasları olmak üzere pekçok çeşidi vardı. Has dirlikleri Rumeli ve Anadolu’daki eyaletlerde birçok vergi kaynaklarından beslenmekteydi. Anadolu’da bulunan Sivas eyaletinden de muhtelif has dirliklerine kaynak aktarılmıştı ve bunlar arasında padişah hasları ilk sırada yer almaktaydı. Bu çalışmada 1 ve 11 numaralı Sivas Ahkâm Defterlerinde kayıtlı padişah hasları ile ilgili şikâyet hükümleri incelenmiştir. 1 numaralı ahkâm defteri 1742-1744 ve 11 numaralı ahkâm defteri 1765-1767 yılları arasında Sivas eyaletinden Divan-ı Hümayun’a yansıyan şikâyetlere dair hükümleri içermektedir. Bu defterlerdeki ümera hasları ile zeamet ve tımar dirliklerine dair hükümlerin incelenmesinden tımar sisteminde bozulma emaretleri tespit edilmiştir. Benzer bir bozulmanın Sivas eyaletindeki padişah haslarında da olup olmadığı incelemeye değer görülmüştür. 1 ve 11 numaralı Sivas Ahkâm Defterlerinden padişah hasları ile ilgili toplam 79 şikâyet hükmü tespit edilmiştir. Bu hükümler önce trankribe edilmiş, sonra özetlenmiş ve ardından davalar kategorize edilerek yorumlamaya çalışılmıştır. Temel olarak “Padişah haslarında yaşanan problemler ne sebeple meydana gelmiş ve nasıl çözümler üretilmiştir?” ve “padişah hasları ile ilgili dava sayılarında dramatik bir artış yaşanıp yaşanmadığı” sorularına cevap aranmıştır. Elde edilen sonuçlar ışığında yukarıda belirttiğimiz sorulara cevap aranmış ve ulaşılan cevaplar tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Sivas, Kadı, Hüküm, Defter

A Comparison of the Complaint Cases Related to the Royal Revenue Grants in Sivas Ahkâm Registers with Numbers 1 and 11

The revenues granted as a living in the Ottoman timar system were divided into three, namely, has, zeamet and timar. There were many varieties of has revenues grants, including royal revenues grants, revenue grants given to dynasty women, veziers and commandants, and other senior officials. Has revenue grants were fed from many tax sources in the provinces of Rumelia and Anatolia. Sources were transferred to various has revenue grants from the province of Sivas in Anatolia and among them the royal revenue grants were in the first place. In this study, the complaint provisions regarding the royal revenue grants registered in Sivas Ahkâm Registers No. 1 and 11 were examined. The number 1 register contains 1742-1744 and the number 11 register contains the provisions regarding the complaints reflected in the Divan-ı Hümayun from the province of Sivas between 1765-1767. From the examination of the provisions related to provincial senior officials, zeamet ve timar revenue grants in these registers, deterioration orders were determined in the timar system. It is worth examining whether a similar deterioration was observed in the royal revenue grants in Sivas province.In the Sivas Ahkâm Registers no. 1 and 11, a total of 79 complaint decisions related to royal rervenue grants were determined. These provisions were first transcribed, then summarized and then the cases were categorized and interpreted. Basically, an answer was sought for the questions of “for what reason did the problems in the royal revenue grants occur and what solutions were produced?” and “whether there was a dramatic increase in the number of cases related to the royal revenues grants”. In the light of the obtained results, answers to the questions we have mentioned above were sought and the answers reached were discussed. Key Words: Sivas, Judge, Decision, Notebook, Padishah.

Keywords:

Sivas Judge, Decision, Notebook, Padishah,

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Bâb-ı Asafî Divân-ı Hümâyûn Sicilleri 1 Numaralı Sivas Ahkâm Defteri.
Bâb-ı Asafî Divân-ı Hümâyûn Sicilleri 11 Numaralı Sivas Ahkâm Defteri.
Araştırma Eserleri
Acun, Fatma. “Klasik Dönem Eyalet İdare Tarzı Olarak Timar Sistemi ve Uygulaması”, Türkler, C. 9, (2002): 899-908.
Barkan, Ömer Lütfi. “Öşür”, Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler, İstanbul: Gözlem Yayınları, 1980.
Cin, Halil. Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, Ankara: Berikan Yayınevi, 2016.
Emecen, Feridun. “Cebelü”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 7, (1993): 188-189.
İnalcık, Halil. Quataert, Donald. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2004.
İpşirli, Mehmet. “Paşmaklık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 34, (2007): 186-187.
Orhonlu, Cengiz. Göyünç, Nejat. “Has”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16, (1997): 268-270.
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, “Mukataa”, Aydın Kitabevi, (Ankara: 2010).
Öz, Mehmet. “Tahrir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 39, (2010): 425-429.
Özcan, Abdülkadir. “Hassa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16, (1997): 394-395.
Özdeğer, Mehtap. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Miri Arazi Rejimi ve Tahrir Geleneği”, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 3, Sy. 5 (2003): 1-13.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 1, (Ankara: 1983).
Sertoğlu, Midhat. Sofyalı Ali Çavuş Kanunnamesi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1992.
Şahin, Cemile. “Osmanlı Toprak Sistemi Hakkında Genel Bir Değerlendirme”, The Journal of Academic Social Science Studies, C. 5, Sy. 6 (Aralık 2012): 435-461.
Toprak, Muhammet Bedrettin. “İstanbul Ahkâm Defterleri’ne Göre 18. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul ve Çevresinde Timar Sisteminin İşleyişi”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2016.
Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Isparta: Fakülte Kitabevi, 2013.