XVIII. YÜZYIL OSMANLI-DOĞU AVRUPA DİPLOMASİSİ VE BU DİPLOMASİ KAVŞAĞINDA YENİ BİR UNSUR: SIĞINMACI UKRAYNA KAZAKLARI

I. Petro’nun çarlık dönemiyle yükselişe geçen Rusya, XVIII. yüzyılın önemlibir gücü haline gelerek bölgede egemenlik kurmaya çalışmıştır. Osmanlı Devleti iseKarlofça Antlaşması’yla kaybettiği toprakları geri almayı amaçlamıştır. Bu güçlerinyaptığı gibi XVIII. yüzyılın başında Kazakların da strateji değişikliğine gittiğigörülmüştür. Ukrayna Kazakları, himayesinde yaşadıkları Rusya’nın ağır yaşamkoşullarından rahatsız olmaya başlamış ve bu rahatsızlıklarını Kuzey Savaşlarısırasında İsveç’in yanında savaşarak göstermişlerdir. İlk mücadeleleri başarılı geçenİsveç ve Ukrayna Kazaklarının ittifakı, Poltova Savaşı’yla hezimete uğramıştır. Buhezimet sonrasında İsveç Kralı XII. Karl ve Ukrayna Kazaklarının Hatmanı IvanMazepa sağ kalan adamlarıyla birlikte Osmanlı’nın Özi’deki topraklarınasığınmışlardır. Osmanlı Devleti, ortak düşman Rusya’ya karşı mücadele etmişolmalarından dolayı topraklarına sığınan bu askerleri himaye etmiş; buralardabarınabilecekleri koşullar oluşturmuştur.Bu çalışma, XVIII. yüzyılın başlarında Osmanlı topraklarına ilk olarak gelipyerleşen Ukrayna Kazaklarını konu almıştır. Söz konusu Kazakların, genel anlamdaOsmanlı Devleti ile ilişkileri bağlamında; buradaki siyasal, sosyal ve ekonomikyaşantıları tespit edilmeye çalışılmıştır.

18th Century Ottoman Diplomacy and a New Element at the Crossroads of this Diplomacy: The Refugee Ukrainian Cossacks

Russia, which rose with Petro’s reign period, became an important power of the 18th century and tried to establish sovereignty in the region. By the way, the Ottoman Empire intended to take back the lands it lost with the Karlowitz Treaty. At the beginning of the 18th century, the Cossacks, same like these powers, also changed their strategy. The Ukrainian Cossacks began to feel uncomfortable with the severe conditions of life in Russia which they lived under the auspices of, and they expressed their discomfort by fighting beside Sweden during the Northern Wars. The alliance of the Swedish and Ukrainian Cossacks, whose first struggles were successful, was defeated by the Battle of Poltava. After this defeat, King of Sweden Charles XII. And the hatman (chief) of the Ukrainian Cossacks Ivan Mazepa took refuge with the survivors in the Ottoman lands. The Ottoman Empire patronized these soldiers who had taken refuge in their lands because they had fought against the common enemy Russia, and created conditions in which they could lodge. This study is about the Ukrainian Cossacks who settled first in the Ottoman territories at the beginning of the 18th century. In the context of relation of the Cossacks with the Ottoman Empire in general terms; the political, social and economic lives of them have been tried to be determined.

PDF

___

AGAD (Archiwum Głόwne Akt Dawnych), AKW (Archiwum Koronne Warszawskie), Dział Kozackie, Mikr. 32650; Mikr. 32651.
Ali Emiri Ahmed III (AE. SAMD. III.) Belge No: 215 / 20809; 124 / 12176; 126 / 12392; 148 / 14466; 30 / 2850; 66 / 6667; 70 / 7075.
Cevdet Askeriye (C. AS.) Belge No: 1156 / 51413; 875 / 37557.
Cevdet Dâhiliye (C. DH.) Belge No: 34 / 1693.
Cevdet Hariciye (C. HR.) Belge No: 129 / 6449; 143 / 7109; 180 / 8951; 52 / 2566; 78 / 3851; 78 / 3886; 79 / 3941.
Cevdet Eyalet-i Mümtaze (C. MTZ.) Belge No: 5 / 227.
İbnülemin Hariciye (İE. HR.) Belge No: 12 / 1224; 9 / 892.
Yabancı Arşiv Rusya Federasyonu Arşivindeki Osmanlı Dönemine ait Belgeler (YB.(1).) 1 / 20.
Yabancı Arşiv Bulgaristan (YB. (04).) 4 / 12.
85 Numaralı Mühimme Defteri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 2002, s. 266-267.
ALEKSIEIEV, Yuriy, History of Ukraine, Caravela, Kiev 2007.
BAIN, R. Nisbet, Charles XII and the Collapse of the Swedish Empire, 1682- 1719, AMS Press, New York 1980.
BARTL, Peter, “17. Yüzyılda ve 18. Yüzyılın İlk Yarısında Kazak Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu”, (Çev. Kemal Beydilli), İlmi Araştırmalar, 6, İstanbul, 1998, ss. 303-329.
ÇAŞIN, Mesut Hakkı, Rus İmparatorluk Stratejisi, ASAM Yayınları, Ankara 2002.
EMECEN, Feridun, “Kuruluştan Küçük Kaynarca’ya”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Cilt I, (Ed. E. İhsanoğlu), IRCICA, İstanbul 1994, s. 55-60.
FINKEL, Caroline, Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı, Timaş Yayınları, İstanbul 2007.
HAGGMAN, Bertil, “Poltova’nın Neticesi: Rusya’yı Yenmeye Yönelik İsveç- Ukrain-Osmanlı-Kırım Tatar Stratejileri 1709-1714”, Emel, sayı: 220, Mayıs-Haziran 1997, ss. 10-21.
HRUSHEVSKY, Mykhailo, History of Ukraine Rus’, Vol. 7, Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, Toronto 1999.
İNALCIK, Halil, “Karadeniz’de Kazaklar ve Rusya: İstanbul Boğazı Tehlikede” Çanakkale Tarihi, I. Cilt, (Ed. Mustafa Demir), Değişim Yayınları, İstanbul, 2008, ss. 59-64.
KANTEMİR, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükselişi ve Çöküşü, (Çev. Özdemir Çobanoğlu), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980.
KUBIJOVYC, V., “Emigration”, Encyclopaedia of Ukraine, Vol. I, University of Toronto Press, Toronto, 1984, ss. 818-824.
KUNT, Metin, “Siyasal Tarih (1600-1789)”, Türkiye Tarihi, III. Cilt, Cem Yayınevi, İstanbul, 2005, ss. 19-73.
MAGOCSİ, Paul Robert, A History of Ukraine, University of Washington Press, Seattle 1996.
ÖZTÜRK, Yücel, Özü’den Tuna’ya Kazaklar-1, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2004.
PAŞA, Mustafa Nuri, Netayic’ül-Vukuat, (Sadeleştiren: Neşet Çağatay), Cilt III-IV, TTK Yayınları, Ankara 1992.
PLOKHY, Serhii, Tsars and Cossacks; A Study in Iconography, Harvard University Press, Cambridge 2002.
PRYMAK, Thomas M., “The Cossack Hetman: Ivan Mazepa in History and Legend from Peter to Pushkin,” The Historian, LXXVI, 2 (2014), ss. 237-277.
ROBERTS, J. M., Avrupa Tarihi, (Çev. Fethi Aytuna), İnkılap Yayınevi, İstanbul 2010.
SERCZYK, Władysław A., Historia Ukrainy, Zakład Narodowy Imienia Ossolińkich Wydawnictwo, Warszawa 1979.
SUBTELNY, Orest, The Mazepists: Ukrainian Separatism in the Early Eighteenth Century, Columbia University Press, New York 1981.
SUBTELNY, Orest, Ukraine: A History, University of Toronto Press, Toronto 1994.
ŞUTOY, V. E., “Osmanlı Devleti’nin 1700-1709 Kuzey Savaşı Yıllarındaki Tutumu”, (Çev. Ö. Cenap Eren), Belleten, 53. Cilt, sayı: 207-208, ss. 903-966.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Büyük Osmanlı tarihi, IV. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
WόJCIK, Zbigniew, Dzikie Pola w Ogniu; O Kozaczyźnie w Dawniej Rzeczypospolitej, Warszawa 1968.
YILDIZ, Hakan, Prut Seferi’nde Lojistik ve Organizasyon, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2006.