Osmanlı tarih çalışmalarında gerek süreç ve koşullar gerek ise temel dinamik ve stratejiler bakımından birçok yönden ele alınan tımar ve malikâne gibi iktisadi politikaların en azından belirli bir zaman aralığı ve bölgede tatbikinde yaşanan sorunların kritik ve analizini yaparak bu alanda yapılan çalışmalara katkı sağlama amacı bu çalışmanın temel hareket noktasını oluşturmaktadır. Bu noktadan hareketle, çalışmada söz konusu iktisadi politikaların tatbikindene tür sorunların yaşandığı, bu sorunların kaynağının ne olduğu ve bu sorunlar karşısında devletin nasıl bir çözüm geliştirdiği şeklindeki sorular yanıtlanmaya çalışılmaktadır. Çalışmanın yukarıda tanımlanan problematiğine ilişkin olarak zengin muhtevasına istinaden 1742-1751 yılları arasında Maraş eyaleti ve bağlı birimlere gönderilen hükümlerin birer suretlerini ihtiva eden I Numaralı Maraş Ahkâm Defteri temel başvuru kaynağı olarak belirlenmiştir. Ancak, söz konusu defterde tüm idari birimlere gönderilen hükümlerin incelenmesi bir makale kapsamını aşması dolayısıyla bu çalışmada sadece günümüz Adıyaman ili sınırlarını oluşturan Hısn-ı Mansur, Behisni, Kâhta, Gerger ve Samsad gibi idari birimlere gönderilen hükümlerin analiz ve kritiği yapılmıştır. Yapılan analizlerden, ortaya çıkan sorunların kaynağınınfarklılık gösterdiği görülmektedir. Buna göre, sorunların kaynağı reayadan kimseler olduğu gibi devleti temsil eden sipahi ve mültezimler de olabilmekteydi. Tahsilinde en çok sıkıntı yaşanan vergi türleri ise tahsil usul ve esaslarının özgünlüğüne bağlı olarak avarız vergileri olmuştur. İzahı yapılan tüm sorunlar karşısında Osmanlı Devleti kurum ve kurallarıyla gerek reayayı gerek ise sipahi ve mültezimleri kendi idari ve yasal konumları çerçevesinde tutarak iktisadi politikaların nizam içerisinde tatbikine muazzam bir özen göstermek olmuştur. I Numaralı Maraş Ahkâm Defteri temelinde tespiti yapılan tüm bu bulguların çalışmanın amacı çerçevesinde belirtilen hususların aydınlatılabilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
___
A. Arşiv Belgeleri
BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Maraş Ahkâm Defterleri (A.DVNS.AHK.d), No:1
B. Araştırma ve İncelemeler
Akdağ, M.(2010).Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi.Yapı Kredi Yayınları.
Barkan,Ö. L.(1977).Çiftlik.MEB İslam Ansiklopedisiiçinde(Cilt 3, 392-397).
Barkan,Ö. L. (1979a).Avârız.MEB İslam Ansiklopedisiiçinde(Cilt2,13-19).
Barkan,Ö. L. (1979b).Tımar.MEB İslam Ansiklopedisiiçinde(Cilt 12/I,286-339).
Genç, M. (2000). İltizam.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisiiçinde(Cilt22, 154-155).
Genç, M. (2003).Mâlikâne.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisiiçinde(Cilt 27, 516-517).
Genç, Y. İ. vd. (haz.). (2010).Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi.Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı.
Heaton, H.(1948). Economic History of Europe.Harper & Row.
İnalcık, H.&Quatert, D. (1997).An Economicand Social History of the Ottoman Empire 1300-1600(Cilt 1).Cambridge University press.
İnalcık, H. & Quatert, D. (2012). Tımar.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisiiçinde(Cilt41, 168-173).
İpşirli, M. (1994). Ehl-i Örf.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisiiçinde(Cilt 10,519-520)
Küçükbaşçı, M. S. (2009).Seyyid.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisiiçinde(Cilt10, 40-43).
Sahillioğlu,H. (1988). Ahkâm Defterleri.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisiiçinde(Cilt1, 551).
Sahillioğlu, H.(1991). Avârız.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisiiçinde(Cilt 4, 108-109).
Söylemez, F. (2011).Osmanlı Devletinde Aşiret Yönetimi-Rişvan Aşireti Örneği.Kitabevi.
Tabakoğlu, A. (2000). İmdâdiyye.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisiiçinde(Cilt22,221-222).