TÜRKİYE'DE ÜNİVERSİTE AÇMA POLİTİKASINA BİR ÖRNEK: DOĞU ÜNİVERSİTESİ FİKRİNDEN ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ'NE

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla Atatürk Anadolu'da batı, orta ve doğu olmak üzere üç kültür merkezi oluşturmak için çalışmalara başlamıştır. Bu amaçla ilk olarak batıda 1933 yılında modern tarzda bir yükseköğretim kurumu olarak İstanbul Üniversitesi kurulmuştur. İkinci olarak orta Anadolu bölgesinin kültür merkezi olması için Ankara Üniversitesi'nin kurulması yönünde faaliyetlerde bulunulmuştur. Üçüncü olarak ise Doğu Anadolu'da kurulması hedeflenen Doğu Üniversitesi için ön incelemelere başlanmıştır. Ancak II. Dünya Savaşı'nın çıkması nedeniyle bu düşünce ertelenmiştir. Demokrat Parti'nin iktidara gelmesiyle Doğu Üniversitesi fikri yeniden gündeme alınarak doğu bölgesinin ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmasına katkısı olacağı düşünüldüğünden ABD'nin desteğiyle doğuda bir üniversitenin kurulması için girişimlere başlanmıştır. Atatürk'ün Van'da kurulmasını işaret ettiği Doğu Üniversitesi fikri zamanla Van'dan uzaklaşarak Erzurum ve çevresi üzerinde yoğunlaşmıştır. Demokrat Parti Hükümeti Doğu Üniversitesi fikrinin öncüsü olması dolayısıyla üniversitenin adının Atatürk Üniversitesi olmasına ve Erzurum'da kurulmasına karar vermiştir. Bu çalışmada Türkiye'nin Cumhuriyetle beraber hedeflediği üniversiteleşme politikası kapsamında Atatürk'ün Van'da kurdurmak istediği Doğu Üniversitesi fikrinden Demokrat Parti'nin Erzurum'da kurduğu Atatürk Üniversitesi'nin kuruluş safhasında geçirdiği evreler (üniversitenin yerinin, adının belirlenmesi, inşa çalışmaları), daha sonrasında üniversitenin açılması ile birlikte ilk mezunlarını vermesi süreci ele alınmıştır. Ayrıca üniversitenin kent başta olmak üzere Doğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye'nin diğer bölgelerine olan ekonomik, sosyal, kültürel ve akademik anlamda katkıları değerlendirilmiştir.

An Example for Policy of Establishing a University in Turkey: From Idea of Eastern University to Atatürk University

Upon establishing the Republic of Turkey, Atatürk started to works in order to establish three cultural centers in Anatolia: west, center and east. For this purpose, first, Istanbul University was established in west as a modern style higher education institution in 1933. Second, the activities were carried out in order to establish Ankara University in order that it would become the cultural center of Central Anatolia region. Third, the preliminary examinations were made related to Eastern University that it was planned to be established in Eastern Anatolia. However, since the World War II was commenced, this idea was adjourned. Upon the Democrat Party came into the power, the idea of Eastern University was taken into the agenda again, and since it was considered that it would contribute to the economic, social and cultural development of eastern region, the activities were started with the support from USA in order to establish a university in east. The idea of Eastern University, which Atatürk pointed out that it would be established in Van, had been dropped by the course of time and it was concentrated on Erzurum and region. Democrat Party Government decided to name the university, Atatürk, since he was the pioneer of idea of eastern university, and to be established in Erzurum. In this paper, it is discussed the process from idea of establishing the Eastern University within the scope of universitalization policy which Turkey targeted with Republic and Atatürk would like to establish in Van to the stages of establishing Atatürk University by Democrat Party in Erzurum (determining the location and name of university, construction works) and then, to producing the first graduates upon opening the university. Furthermore, university's economic, social, cultural and academic contributions to the Eastern Anatolian Region and other regions of Turkey, notably the city, are evaluated.

PDF

___

1. Resmi Yayınlar American National Archives Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Resmi Gazete Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi (TBMM Arşivi) TBMM Tutanak Dergisi TBMM Zabıt Ceridesi 2. Gazeteler Akşam Cumhuriyet Demokrat Erzurum Hürsöz Milletin Sesi Milliyet Yeni Erzurum
3. Kitap ve Makaleler ADA, Şükrü-BİLGİLİ, Sinan, "Üniversitenin Şehrin Sosyo-Ekonomik Kalkınmasına Etkisi (Atatürk Üniversitesi Örneği)". 2. Ulusal İktisat Kongresi, İzmir 2008, s. 1-18.
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Pegem Akademi Yayınları, Ankara 2012.
ARSLAN, Ali, Darülfünundan Üniversiteye, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1995.
AYNİ, Mehmed Ali, Daru'l-fünûn Tarihi, Pınar Yayınları, İstanbul 1995.
BURÇAK, Rıfkı Salim, On Yılın Anıları (1950-60), Kişisel Yayınları, Ankara 1998.
ÇADIRCI, Musa- SÜSLÜ, Azmi, Ankara Üniversitesi Gelişim Tarihi, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Ankara 1982.
ÇINAR, Resul-EMSEN, Selçuk, "Eğitim ve İktisadi Gelişme: Atatürk Üniversitesi'nin Erzurum İl Ekonomisi ve Sosyal Yapısı Üzerindeki Etkileri", Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 1-2, Tarih: 2001, s. 91-104.
DOĞRAMACI, İhsan, Türkiye'de ve Dünyada Yükseköğretim Yönetimi, Meteksan A.Ş., Ankara 2007.
DÖLEN, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi (1-5), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
ERGİN, Osman Nuri, Türk Maarif Tarihi, Cilt: 3-4, Eser Matbaası, İstanbul 1977.
EYYÜPOĞLU, İsmail, "Türkiye`nin Milli Meseleleri Karşısında Atatürk Üniversitesi Gençliği", 23 Temmuz Erzurum Kongresi ve Kurtuluştan Günümüze Erzurum 1. Uluslararası Sempozyumu, ATAM Yayınları, Erzurum 2003, s. 807- 839.
GÜRÜZ, Kemal, Dünyada ve Türkiye'de Yükseköğretim Tarihçe ve Bugünkü Sevk ve İdare Sistemleri, Cem Web Ofset, Ankara 2003. HATİBOĞLU, Tahir, Türkiye Üniversite Tarihi, Selvi Yayınları, Ankara 2000.
http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp, Erişim Tarihi: 11.08.2016.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin, "Darülfünun", Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, s. 521- 525.
KOÇER, Hasan Ali, Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1991.
Karşılaştırmalı Bir Analiz, Seta Yayınları, Ankara 2009.
NAMAL Yücel, "Türkiye'de 1933-1950 Yılları Arasında Yükseköğretime Yabancı Bilim Adamlarının Katkıları", Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, Tarih: 2012, s. 14-19.
ORTAYLI, İlber, Gelenekten Geleceğe, Ufuk Yayınları, İstanbul 2001. SARAY, Mehmet, İstanbul Üniversitesi Tarihi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1996.
SOYAK, Hasan Rıza, Atatürk'ten Hatıralar III, YKY Yayınları, İstanbul 1973.
TARİHE DÜŞÜLEN NOTLAR-1 Yasama Yılı Açılışlarında Cumhurbaşkanlarının Konuşmaları-1, TBMM Basımevi, Ankara 2011.
TBMM ALBÜMÜ 1920-2010, Cilt: 2, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2010.
TBMM ALBÜMÜ 1920-2010, Cilt: 3, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2010.
TİMUR, Taner, Toplumsal Değişme ve Üniversiteler, İmge Kitabevi, Ankara 2000.
TUNÇAY, Mete-ÖZEN, Haldun, 1933 Tasfiyesinden Önce Darülfunun, Yapıt Yayınları, 1984.
TÜRKİYE REİSİ CUMHURU CELAL BAYAR'IN AMERİKA SEYAHATLERİ, Hazırlayanlar; Receb Bilginer-M.Ali Yalçın, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul 1954.
www.atauni.edu.tr/gelisim-oykusu, Erişim Tarihi: 11.08.2016.