TÜRKİYE SELÇUKLULARI DEVRİNDE ANADOLU'NUN TİCARET ŞEHİRLERİ

Bu çalışmanın amacı, Türkiye Selçuklu Devleti`nin hüküm sürdüğü dönemlerde, devlete bağlı şehirlerin ticaret açısından incelenmesidir. Türkiye Selçuklu sultanları ticaretin ülkenin iktisadî hayatında ne derece önemli rol oynadıklarını idrak ettikleri için hem iç hem de dış ticaretin gelişmesi için gereken ortamı hazırlamış, yollarda emniyeti, şehirlerde ve pazar yerlerinde asayiş ve huzuru sağlamışlardır.Başlangıçta mübadele yoluyla yapılan ticarî faaliyetlerde zamanla para kullanılmaya başlanmıştır. Şehir dışında kurulan pazarlar yerleşik hayat sürenlerle, köylüler ve göçebeler arasında ticaret mallarının karşılıklı olarak mübadele edildiği yerlerdi. Şehirlerin gelişmesiyle çarşılar, pazarlar ve hanlar iç ticaretin canlandığı yerler oldu. Hem yerli hem de yabancı tüccarlar buralarda alışveriş yapıyorlardı. Pazarlardan alınan vergiden başka şehre getirilen ve dışarı çıkarılan her çeşit eşyadan vergi alınıyordu. İlhanlılar zamanında tanga adı verilen bu vergi şahneler tarafından tahsil edilirdi. 12. yüzyılın sonlarında Anadolu'nun huzur ve asayişin hâkim olduğu bir ülke haline gelmesi, Alaiyye ve Sinop'un fethi Anadolu'daki transit ticaretin canlılık kazanmasına zemin hazırlamıştı. Mısır'dan gemilerle Antalya ve Alaiyye'ye getirilen mallar, Konya, Ankara, Sinop ya da Bağdat-Halep-Malatya-Sivas-Amasya üzerinden Samsun ve Sinop limanlarına ulaştırılıyordu. Ayas-Samsun güzergâhı da transit ticaretinde oldukça önemliydi. 1240'ta baslayan Babaî isyanıyla 1243'te bozgunla sonuçlanan Kösedağ Savaşı Anadolu'daki ticarî hayata büyük bir darbe indirdi. Kayseri ve Malatya gibi şehirlere yerleşmiş olan çok sayıda tüccar bu huzursuzluklar ve karışıklıklar yüzünden Suriye'ye kaçtı. Türkiye Selçuklu Döneminde Anadolu`da ticaretin büyük bir gelişim göstermiştir. Bu dönemde Doğu-Batı ve Kuzey-Güney olmak üzere iki önemli ticaret güzergahında ciddi gelişmeler kaydedilmiştir. Sonuç olarak, bu güzergahlarda bulunan Konya, Sinop, Ankara, Samsun, Kayseri, Sivas, Antalya ve Alaiye şehirlerinde ciddi bir ekonomik canlılık meydana gelmiştir

Commercial Cities of Turkey During the Domination of Selçuk Empire

The aim of this paper is an analysis of the commercial relations between different Turkish cities during the domination of Seljuk empire. The Turkish sultans that ruled during the domination of Selcuk empire realised the important role played by domestic and foreign trade in the economy of the country and arranged special trade places, ensuring the safety of the commercial routes and public order in the markets of the cities. In the beginning, commercial activity was an exchange of goods. Money began to be used later. The commercial exchanges took place outside cities, in special markets, between the villagers with sedentary life and nomadic population. As cities developed, their central areas, markets and inns became living places characterized by intense commercial exchanges. Over time, foreign traders started to come here for commerce. Besides the taxes collected from markets, there were paid taxes on all the goods entering or leaving the town. During the Ilhans' time, these taxes called 'tanga' were collected by sahne (tax collectors). During the 12th century, Anadolu region was a peaceful region, paving the way to the final victory of transit trade. The goods were delivered from Egypt to Antalya, Alai, Ankara, Sinop or were transported on the route Bağdat-Halep-Malatya-SivasAmasya to Samson and Sinop harbours. Ayas-Samsun route was quite important for transit trade. Kosedag war that started with Baba İlyas' rebellion in 1240 and ended in 1243, was a heavy blow for trade in Anadolu region. Because of the disorder and confusion generated by this war, traders established in Kaysei and Malatya fled to Syria. The Anatolian trade underwent a great development during Selcuk imperial domination in Turkey. During Selcuk domination, there was registered a significant progress of trade on two commercial routes, namely from East to West and from North to South.As a result, the cities (Konya, Sinop, Ankara, Samsun, Kayseri, Sivas, Antalya and Alaiye) situated along this axis knew great economic prosperity

PDF

___

Ahmed b. Yusuf b. Ali b. İbnü'l-Ezrak el- Farikî, Tarih-u Meyyafârikin ve Âmid, İstanbul 1990.
Ahmet Eflaki, Ariflerin Menkıbeleri; Mevlana ve Etrafındakiler, (çev. T. Yazıcı), İstanbul 1986, C. I.
Ahsenü't-Tekasim, (Yay. M. J. De Geoje), Leyden 1906.
Aknerli Grigor, Moğol Tarihi (çev. Hırand Andreasyan), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1954.
Anonim Selçukname, Anadolu Selçukluları Tarihi III, (çev. F. Nafiz Uzluk), TTK. Yayınları, Ankara 1952.
ATÇEKEN, Zeki- BEDİRHAN, Yaşar, Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi, 2. Baskı Konya 2014.
BAYKARA, Tuncer , Selçuklular Devrinde Konya, Konya 1998.
BAYRAM, Mikail , "Selçuklular Zamanında Malatya'da İlmi ve Fikri Faaliyetler", II. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya 1993.
BAYRAM, Mikail , Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, Konya 1991.
BAYRAM, Mikail , Fatma Bacı ve Bacıyan-ı Rum, Konya 1994.
BAYRAM, Mikail , Tasavvufi Düşüncenin Esasları (Ahi Evren), Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, Ankara 1995.
BAYRAM, Mikail, "Selçuklular Zamanında Anadolu'da Bazı Yöreler Arasındaki Farklı Kültürel Yapılanma ve Siyasi Boyutlar", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya 1994, Sayı I.
BAYRAM, Mikail, "Anadolu Selçukluları Zamanında Konya'da Dini ve Fikri Hareketler", Dünden Bugüne Konya'nın Kültür Birikimi ve Selçuk Üniversitesi, Konya 1999 (Ayrı Basım).
BAYRAM, Mikail, "Anadolu Selçukluları Zamanında Konya'nın Yeniden Kurulması ve Gelişmesi", Prof.Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir 1999.
BAYRAM, Mikail, "Bacıyan-ı Rum (Anadolu Bacıları) Hakkında Bazı Yeni Kaynaklar", X. Türk tarih Kongresi Bildirileri (Ankara 22-26 Eylül 1986), Ankara 1991.
BAYRAM, Sadi- Karabacak, A. Hamdi, " Sahip Feridü'd-Din Ali'nin Konya, İmaret ve Sivas Gökmedrese Vakfiyeleri", Vakıflar Dergisi, Ankara 1981, Sayı XIII.
BEDİRHAN,, Yaşar , Selçuklular ve Kafkasya, Nobel Yayınları, Ankara 2014.
CAHEN Cl., Osmanlılardan Önce Anadolu'da Türkler, (çev. Yıldız Moran), İstanbul 1994.
COŞKUNER, Fahrettin , Menakıb-ı Şeyh Evhadü'd-Din Hamid elKirmani, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1994.
DARKOT, Besim , "Aksaray", İslam Ansiklopedisi, Eskişehir 1997,C. I.
DARKOT, Besim , "Sivas", İslam Ansiklopedisi, Eskişehir 1997, C. X.
DORDLEVSKİ, V. , Anadolu Selçuklu Devleti, (çev. Azer Yaran), Ankara 1988.
Ebu'l-Abbas Şihabüddin Ahmed b. Ali Kalkaşendî, Subhu'l-Aşa fi Sınâati'l- İnşâ, C. V, Berut 1987.
Ebu'l-Ferec Gregory (Bar Hebraeus), Ebu'l-Ferec Tarihi, (çev. Ö. Rıza Doğrul), Türk Tarih Kurumu yayınları, Ankara 1950, C. II.
Ebu'l-Fidâ, İsmail b. Ali b. Muhammed, el- Muhtasar Fi Ahbari'lBeşer, II, İstanbul 1286.
el-Omari, Mesaliku'l-Ebsâr, (nşr. Fr. Taeschner), Leibzig 1929.
ERAVŞAR, Osman, Seyahatnamelerde Kayseri, (Kayseri Ticaret Odası Yayınları), Kayseri 2000.
Feridun Bin Ahmed Sipahsalar, Menakıb-ı Hazret-i Hüdavendigar, (Tercüme-i Risale-i Sipehsalar), İstanbul 1331, (çev. Midhat Bahri Hüsami).
Gesta Francorvm Et Alıorvm Hıerosolımıtanorvm, (ing. Çev. Rosalin Hild), The Deeds Of The Franks and The Other Pilgrims to Jerusalem, London 1962.
GÜÇLÜAY, Sezgin , Selçuklular Döneminde Ortadoğu'da Ticaret (XI-XIII. Yüzyıllar), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), Elazığ 1999.
HEYD, W. Yakındoğu Ticaret Tarihi, (çev. E. Ziya Karal), TTK. Yayınları, Ankara 2000.
İbn Batuta, Tuhfetu'n-Nuzzar fi Garaibi'l-Emsar ve Acaibi'l-Efsar, İstanbul 1333-1335.
İbn Bibi el-Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Ca'feri er-Rugadi, elEvâmirü'l-Alâi'ye fi'l-Umuru'l-Alâi'ye, C. II, (çev. M. Öztürk), Ankara 1996.
İbn Havkal, Kitabu Suretü'l-Arz, II. (Yay. J. H. Kramers), Leyden 1939.
İbn Hurdadbin, el-Mesalik ve'l-Memalik, (Tah. E. Brill), Lieden 1989, Beyrut Tarihsiz.
İbnü'l-Esri, el-Kâmil fi't-Tarih, (Çev. A. Özaydın), C. 7, İstanbul 1987.
İbrahim Hakkı Konyalı, Konya Tarihi, Konya 1994.
İzzeddin İbn Şeddad, Baypars Tarihi, (çev. M.Ş. Yaltkaya), İstanbul 1941, C. II.
KAZVİNİ , Hamdullah Müstevfi , The Geographical Part of The Nuzhat al-Qulûb, (yay. G. Le Strange) Leyden 1915.
KAZVİNİ , Hamdullah Müstevfi, Tarih-i Güzide, (ing. Çev. G. Browne), Leiden 1913.
KAZVİNİ, Zekeriya b. Muhammed b. Mahmud Asaru'l-Bilad, (nşr. Dar Sader), Beyrut Tarihsiz. Kerimü'd-Din Mahmud Aksarayi, Müsâmeretü'l-Ahbar ve Müsâyeretü'l-ahyar, (çev. Mürsel Öztürk), TTK. Yayınları, Ankara 2000.
KÖYMEN, M. Altay , "Selçukluların Kendilerine Mahsus İktisadi Vaziyetleri Var Mıydı ?", Milli Kültür, Ankara 1979, C. I, Sayı, XII.
KUCUR, Sadi, Sivas, Tokat ve Amasya'da Selçuklu ve Beylikler Devri Vakıfları (Vakfiyelere Göre), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1993.
KÜÇÜKDAĞ, Yusuf , "Konya Mevlanâ Dergahı ve Türbe Hamamına Dair İki Mevlevi Vakfiyesi", Vakıflar Dergisi, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara 1994, Sayı XXIII.
MERÇİL, Erdoğan , Türkiye Selçuklularında Meslekler, Türk Tarih Kurumu yayınları, Ankara 2000.
Muhammed Hüseyin b. Halef et-Tebrizî, Burhan-ı Kat'ı, (çev. Mütercim Âsım Efendi, Haz. Mürsel Öztürk- Derya Örs), Türk Dil Kurumu Yayınları Ankara 2000.
ONULLAHİ, Seyidaga M. , XIII. XVII. Asılarda Tebriz Şeherinin Tarihi (Sosyal İktisadi Tarih), Azerbaycan SSR. İlimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Bakı 1982.
ORAL, M. Zeki , "Aksaray'ın Tarihi Önemi ve Vakıfları", Vakıflar Dergisi, (Vakıflar GenelMüdürlüğü yayınları) Ankara 1962, Sayı V.
ÖNDER, Mehmet , Mevlânâ Şehri Konya, (Tarihi Kılavuz), Ankara 1971.
ÖZAYDIN, Abdülkerim, "Ahlatşahlar", Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C. VIII.
PAKALIN, M. Zeki , Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, İstanbul 1993.
PEGOLOTTİ, Francesso Balcucci , La Pratica Della Mercatura, (yay. Allan Evans) Newyork 1970.
POLAT, M. Said , Moğol İstilasına Kadar Türkiye Selçuklularında İctimai ve İktisadi Hayat, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi", İstanbul 1997.
POLAT, M. Said, "Selçuklu Türkiyesi'nde Ticaret", Türkler, C. VII, Ankara 2002.
POLO, Marco , Geziler Kitabı (çev. Ömer Güngören), İstanbul 1985.
POLO, Marco, The Travels of Marco Polo, Newyork 1930, (İng. Çev. Manuel Komroff).
RUBRUK, Wilhelm Von , Moğolların Büyük Hanına Seyahat (1253- 1255), (çev. Ergin Ayan), İstanbul 2001.
SARRE, Friedrich , Konya Köşkü, TTK Yayınları, (çev. Şehabeddin Uzluk), Ankara 1989.
SPULER, Bertold , İran Moğolları (çev. Cemal Köprülü), TTK. Yayınları, Ankara 1987.
STRANGE, G. Le , The Lands of The Eastern Caliphate, London 1966.
SÜMER, Faruk , "Ahlat ve Ahlatşahlar" Belleten, C. L. Sy. 197.
SÜMER, Faruk , "Keykubad", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXV,
SÜMER,Faruk , Yabanlu Pazarı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1985.
ŞAHİN, İlhan , "Aksaray", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. II , İstanbul 1989.
ŞEŞEN, Ramazan , Selahaddin Eyyubi ve Devleti, İstanbul 1987.
The Deeds of The Franks and The Other Pilgrims to Jeruselam, London 1962.
TOGAN, Z. Velidi , "Moğollar Devrinde Anadolu'nun İktisadi Vaziyeti", Türk hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, C. I, İstanbul 1931.
TOGAN, Zeki Velidi , "Moğollar Devrinde Anadolu'nun İktisadi Vaziyeti", Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, C. I. İstanbul 1931.
TOGAN, Zeki Velidi , "Reşideddin'in Mektuplarında Anadolu'nun İktisadi ve Medeni Hayatına Ait Kayıtlar", İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XV, No: 1-4. İstanbul1953.
TURAN, Osman , "Selçuklu Kervansarayları", Belleten C. X, Sayı, 39, Ankara 1946.
TURAN, Osman , "Selçuklular Zamanında Sivas Şehri", A.Ü. DTCF Dergisi, C. IX/4, Ankara 1951
TURAN, Osman , Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993.
TURAN, Osman , Selçuklular Hakkında Resmi Vesikalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
TURAN, Osman , Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993.
TURAN, Osman , Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1993.
TURAN, Osman, "Kılıçarslan II", İslam Ansiklopedisi, C. 6. Eskişehir 1997.
TURAN, Osman, "Selçuklu Vakfiyeleri I, Şemseddin Altun-Aba Vakfiyesi ve Hayatı", Belleten, Ankara 1947, C. XI.
TURAN, Şerafettin , Türkiye -İtalya İlişkileri I, (Selçuklular'dan Bizans'ın Sona Erişine), İstanbul 1990.
WİTTEK, Paul , Menteşe Beyliği 13-15. Asırda Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik, (çev. Ş. Gökyay), TTK. Yayınları, Ankara 1944.
YAZICI, Tahsin , "Tebrizî", İslam Ansiklopedisi, Eskişehir 1997, C. XII/II.
YİNANÇ, Mükrimin Halil , "Danişmendliler", İslam Ansiklopedisi, Eskişehir 1997, C.III.
YİNANÇ, Mükrimin Halil , "Sivas Abideleri ve Vakıfları I", Vakıflar Dergisi, Ankara 1991, Sayı, XXII.
YUVALI, Abdulkadir , "İlhanlıların Doğu Anadolu Politikası ve Doğu Anadolu Şehirlerinin Vergi Potansiyeli", XI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, C. II , Ankara 1994.