OSMANLI SİYASET DÜŞÜNCESİ ÇERÇEVESİNDE ANONİM BİR NASİHATNAMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Osmanlı Devleti siyaset düşüncesi, devlet idaresi ile ilgili XVI. yüzyıldan itibaren kaleme alınan eserler üzerinden değerlendirilebilmektedir. Bu nedenle devlet ve siyaset üzerine yazılan eserlerin detaylı kritiklerinin yapılması, Osmanlı siyasi düşüncesinin niteliklerinin tartışılması ve dönemsel değişimlerin ortaya çıkarılması bakımından önem arz etmektedir. Bu bağlamda makalede İstanbul Üniversitesi kütüphanesinde T6108 koduyla bulunan bir yazma eserin içerisinde yer alan ve daha önce değerlendirilmesi yapılmamış olan anonim bir nasihatname Osmanlı siyaset düşüncesi çerçevesinde ele alınmaktadır. Böylece Osmanlı devlet düşüncesi çalışmalarına katkı sağlanması hedeflenmektedir. Tarihi ve müellifi belli olmayan bu eserin, Osmanlı siyaset düşüncesine katkı sağlaması amacıyla yöntemsel olarak, eserde savunulan görüşler ve ileri sürülen fikirler mevcut Osmanlı siyaset düşüncesi literatürü çerçevesinde ele alınmıştır. Bununla birlikte temel problem nasihatnamenin değerlendirilmesinin, tarihinin ve müellifinin bilinmesiyle alakalı olmasıdır. Nasihatnamenin hem içeriğinden hem de yazma eserin başında yer alan bazı ipuçlarından hareketle müellif ve tarihlendirme ile ilgili bazı tespitlerde bulunulmaya çalışılmıştır. Eserin II. Mahmud döneminde üç ay sadrazamlık yapmış olan Abdullah Paşa’ya ait olma ihtimali ise nasihatnamenin önemini artırmaktadır. Öyle ki Lütfi Paşa’nın Asafname’sinden sonra bir sadrazam tarafından yazılan ikinci bir siyasetname olma özelliği ve önemine sahip olmaktadır.

An Evaluation of an Anonymous Book of Advices within the Framework of Ottoman Political Thought

The political thought in the Ottoman Empire can be interpreted over the works on state administration composed as of the sixteenth century to onwards. For this reason, a detailed critique of the books written on state and political affairs is important for the discussion of the attributes of Ottoman political thought and discovering the periodical changes. In this study, a Book of Advices, which was included in a manuscript coded T6108 available in Istanbul University Library, and which has not yet been interpreted were evaluated within the framework of Ottoman political thought. So, it is aimed that the text of this Book of Advices will contribute into the studies on Ottoman political thought. In this sense this work which is undated and anonymous, for contribute to Ottoman politicial thought procedurally, the ideas suggested and advocated in the Book of Advices were evaluated within the framework of Ottoman political thought. However, main problem in the evaluating of the Book of Advices related to its date’ and author’s unknown. For this reason, it has been made some predictions about the author and date from both the contents of the Book of Advices and the clues which contained in the beginning of the manuscript. The possibility of that the book’s belonging to Abdullah Paşa, who served as grand vizier for three months at the time Mahmud II, increases the importance of Book of Advice. In this case, it has the feature and importance of being a second political treatise written by a grand vizier after Lütfi Pasha’s Asafname.

PDF

___

BCA, C. ML, 41 / 1886.
BCA, HAT, 518 / 25298.
BCA, TS.MA.E, 154 / 10.
BCA, HAT, 1561 / 75.
TY6108.
Ahmet Cevdet Paşa. (1301). Tarih-i Cevdet. Cilt. 12, Dersaadet; Matbaa-i Amire. Bilgin, O. (2013). Yazma. TDV İ.A, 43, 369-373.
Defterdar Sarı Mehmet Paşa. (1969). Nesayih’ül-Vüzera V’el-Ümera, Nizam-ı Devlete Müteallik Risale. (der: Hüseyin Ragıp Uğural). Türk Tarih Kurumu basımevi.
Gelibolulu M. A. (2015). Siyaset Sanatı, Nustaü’s-Selatin. (haz: Faris Çerci). Büyüyenay yayınları.
İnalcık, H. (1958). Osmanlı Padişahı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 13(4), 68-79.
İpşirli, M. (1979-1980). Hasan Kâfi el-Akhisâri ve Devlet Düzenine Ait Eseri Usûlü’l-hikem Fi Nizâmi’l-âlem. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 10(11), 239-278.
Kafadar, C. (2001). Osmanlı Siyaset Düşüncesinin Kaynakları Üzerine Gözlemler, M.Ö. Alkan (ed.). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi içinde s.23-28.
Koçi Bey Risalesi. (2008). Sade Çakmakcıoğlu. Kabalcı yayınevi.
Kütükoğlu, M. S. (1991). Lütfi Paşa Âsafnâmesi, (Yeni Bir Metin Tesisi Denemesi). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi.
Levend, A. S. (1963). Siyasetnâmeler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı. Türk Tarih Kurumu basımevi.
Murphey, R. (2013). Zaman İçinde Adalet: Halil İnalcık’ın İmparatorluk Tarihi Boyunca Osmanlı Devleti ve Toplum Düzeniyle İlgili Bazı Temel İdari Düsturları Belirlemek ve Ortaya Çıkarmak Hususundaki Katkıları. Erol Özvar (ed.), Türk Tarihçiliğinde Dört Sima; Halil İnalcık, Halil Sahillioğlu, Mehmet Genç, İlber Ortaylı içinde s.35-46. Timaş yayınları.
Öz, M. (2013). Kanun-ı Kadimin Peşinde, Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumları (XVI. Yüzyıldan XVIII. Yüzyıl Başlarına). Dergâh yayınları. Pala, İ. (2006). Nasihatname. TDV. İA, 32, 409-410.
Özvar, E. (1999). Osmanlı Tarihini Dönemlendirme Meselesi ve Osmanlı Nasihat Literatürü. Divan Dergisi, 4 (7), 135-151.
Rıfa’at Ali Abou-El-Haj. (2000). Modern Devletin Doğası, 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu. (Çev: Oktay Özel-Canay Şahin). İmge kitabevi.
Uğur, A. (1992). Osmanlı Siyasetnameleri. Erciyes Üniversitesi yayınları.
Ünsal, Ç. (2018). İbrahim Müteferrika, Usûlü’l-Hikem Fi Nizami’l-Ümem (İnceleme-Metin). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilimdalı Yeniçağ Tarihi Bilimdalı.
Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi 1 (2008). Yapı ve Kredi yayınları.
Yılmaz, Ç. (2003). Osmanlı siyaset düşüncesi kaynakları ile ilgili yeni bir kavramsallaştırma: Islahatnâmeler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 1(2), 299-338.