OSMANLI ORDULARININ GENCE’Yİ FETHİ, ASKERİ VE LOJİSTİK DURUMU (1723-1735)

Gence, Azerbaycan’ın batısında Kura Irmağının sağ kollarından Genceçay’ın her iki kıyısında kurulmuş olup günümüzde nüfus bakımından Bakü’den sonra Azerbaycan’ın ikinci büyük şehridir. Gence, Çin’den başlayıp İran’a ve ardından Kafkasya ve Anadolu’ya doğru uzanan tarihi ipek yolunun önemli güzergâhlarından birinde yer almaktadır. Bakü ile Tiflis arasındaki ticari faaliyetlerin Gence üzerinde gerçekleşmesi gerekse de İran’ı Kafkasya’ya bağlayan önemli bir geçiş noktasında bulunması Gence’nin askeri ve stratejik önemini artırmıştır. Bu nedenle bölge tarihi süreç içerisinde büyük devletlerin hâkimiyet mücadelesine sahne olmuştur. Kafkasya üzerinde hâkimiyet kurmaya çalışan Osmanlı Devleti ile Safevi Devleti arasındaki kıyasıya mücadeleler 16. ve 17. yüzyıllarda sürmüş ve bu durum 18. yüzyılın ilk yarısına kadar devam etmiştir. İran’ın içinde bulunduğu iç karışıklıklar doğuda Afganlıların ve kuzeyde Rusların saldırılarına maruz kalması üzerine padişah III. Ahmed döneminde İran’a harp açılmıştır. 1723 yılında İran’ın Kafkasya’da bulunan toprakları Osmanlı Devleti’nin eline geçmiştir. Bu bölgelerden biri de Gence olmuştur. Gence’nin fethine müteakip pek çok askeri sınıf bölgeye nakledilmiştir. Gence de bulunan Osmanlı ordusunun ihtiyaç duyduğu zahire ve mühimmatlar da bölgeye intikal ettirilerek Safevi ordularına karşı bölge kontrol altına alınmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, mevcut arşiv kaynaklarından istifade edilerek 1723-1735 yılları arasında Gence ’ye nakledilen Osmanlı askeri sınıfları ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Ayrıca Gence ’de bulunan Osmanlı askerlerine temin edilen zahire ve mühimmat sevkiyatı üzerinde durulmuş konunun daha iyi anlaşılması için tablo ve grafiklerden istifade edilmiştir.

The Conquest of Ganja by the Ottoman Armies, and its Military and Logistic Situation (1723-1735)

Ganja has been established in the west of Azerbaijan from the right tributaries of the Kura River to the both sides of the Ganja River, and is the second largest city of Azerbaijan after Baku in terms of population in our day. Ganja is located on one of the important routes of the historical Silk Road which extends from China to Iran, Caucasus and Anatolia. As the commercial activities between Baku and Tbilisi have been conducted over Ganja and Ganja is located on an important crossing point between Iran and the Caucasus, military and strategic importance of Ganja has increased. For this reason, the region has witnessed the struggle of the great powers for sovereignty in the historical process. The cutthroat struggles between the Ottoman Empire and the Safavid Empire, which aimed to dominate over the Caucasus, had continued in the16th and 17th centuries, and this situation had continued until the first half of the 18th century. After the internal disturbances in Iran and the attacks made by the Afghans in the east and the Russians in the north against Iran, a war has been declared against Iran during the reign of Sultan Ahmed III. In 1723, Iran’s territories in the Caucasus had been conquered by the Ottoman Empire. One of these territories was Ganja. Following the conquest of Ganja, many military classes were sent to the region. In addition, grain and ammunition needed by the Ottoman army in Ganja were brought to the region, and thus, it was tried to control the region against the Safavid armies. In this study, the Ottoman military classes sent to Ganja between 1723 and 1735 have been examined in detail through the available archival resources. Furthermore, the delivery of grain and ammunition provided to the Ottoman soldiers in Ganja has been examined, and relevant tables and graphics have been used to understand the issue better.

PDF

___

Arşiv Kaynaklar
Maliyeden Müdevver Defter Tasnifi ( MAD. d.), 1848, 1943, 2548, 3156, 3337, 3375, 4813, 14351
Bâb-ı Âsafî Divân-ı Hümâyun Mühimme Defterleri (A.DVN. MHM), 133
Muallim Cevdet Tasnifi- Askeriye ( C. AS.), 54118.
Bâb-ı Defteri Baş Muhasebe Kalemi Defterleri ( D.BŞM. d), 1848.
Bâb-ı Defteri Baş Muhasebe Kalemi Cebhâne-i Âmire Defterleri (D.BŞM. CBH.d), 18391
Bâb-ı Defteri Baş Muhasebe Kalemi Tophâne-i Âmire Defterleri (D.BŞM. TPH.d), 18634, 18366.
Bab-Defteri Mevkufat Mübaşir Defteri (D. MKF.MBŞ.d), 31826.
Diğer Kaynaklar
Aka, İ. (1993). Timurlular, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
Akdağ, M. (1999). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi. I, Barış Kitabevi, Ankara.
Agoston, G. (2006). Barut Top ve Tüfek Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi. Çev. Tanju Akad, Kitap Yayınevi.
Ateş, A. (2001). Avşarlı Nadir Şah ve Döneminde Osmanlı- İran Mücadeleleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Isparta.
Aydoğmuşoğlu, C. (2014). Safevi Devleti Tarihi, Gece Kitaplığı, Ankara.
Aydüz, S. (2006). Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları VII. Dizi-Sayı: 215, Ankara.
Bala, M. (1987). Gence. İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, IV, 762-766.
Bostan, İ. (1991). Azeb. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 4, 312- 313.
Büyükçınar, A. B. (2018). Gürcü-Moğol İlişkilerinin İlk Evresi: 1220-1247. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4(6), 267- 282.
Chase, K. (2008). Ateşli Silahlar Tarihi. Çev. Füsun Tayanç-Tunç Tayanç, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Çelebizade, İ. A. E. (2013). Tarih-i Çelebizâde. Haz. Abdulkadir Özcan-Yunus Uğur-Baki Çakar-Ahmet Zeki İzgöer, Klasik yayınları, İstanbul.
Demir, E. (2017). Azerbaycan, Gürcistan ve Kıbrıs Fatihi Lala Mustafa Paşa, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul.
Efendizade, O. (1996). Gence. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 14, İstanbul
Eralp, T.N. (1993). Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silah Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silahlar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Erdoğan, M. (1999). II. Viyana Seferi’nde (1683) Osmanlı Ordusunun Kullandığı Silahlar ve Mühimmatının Temini. Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, VI, 662- 679.
Erendil, M. (1988). Topçuluk Tarihi. Genel Kurmay Basım Evi, Ankara.
Fayda, M. (1994). Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, II, Kombassan Şirketler Topluluğu, Konya.
Gölen, Z. (2006). Osmanlı Devletinde Baruthane-i Amire (XVIII. Yüzyıl), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Grousset, R. (2011). Stepler İmparatorluğu Atilla, Cengiz Han, Timur, Çev. Halil İnalcık, Yayına Haz. Ertuğrul Tokdemir- Mustafa Dönemez, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Güdül, İ. (1946). Barut ve Patlayıcı Maddeler, Ankara, 1946,.
Gümüş, N. (2000). XVI. Asır Osmanlı- Gürcistan İlişkileri. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
İbn Havkal, (2015). 10. Asırda İslam Coğrafyası. Terc. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınevi, İstanbul,
İnalcık, H. (1980). Osmanlı Pamuk Pazarı, Hindistan ve İngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin Rolü. ODTÜ Gelişme Dergisi, Özel Sayısı, 1- 65.
İnalcık, H. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nun Klasik Çağı (1300- 1600), (Çev. Ruşen Sezer), İstanbul, Ağustos
İstahri (2017). Ülkelerin Yolları. Çev. Murat Ağarı, Ayışığı kitapları, İstanbul.
Kılıç, O. (2012). Teşkilat ve İşleyiş Bakımından Doğu Hududundaki Osmanlı Kaleleri ve Mevacib Defterleri. OTAM, 31, 87-128.
Kılıç, O. (1997). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Van (1548- 1648). Ankara.
Kırzıoğlu, F. (1953). Kars Tarihi. I, Işıl Matbaası, İstanbul.
Kırzıoğlu, F. (1953). Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590), Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Koç, Ü. (2006). XVI. Yüzyıl Anadolusu’nda Top Dökümü, Gülle ve Fındık Yapımı. Türk Dünyası Araştırmaları, 162, 63-74.
Koç, Ü. (2006). XVI. Yüzyılda Anadolu’da Sanayi, Bizim Büro Basımevi, Ankara.
Köprülü, M. F. (1979). Azap. İA, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 81- 82.
Minorsky, V. (2001). Nadir. İA, IX, 21-31, Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları, Eskişehir.
Miralay A. M. (2013). Osmanlı Topçuları, Haz. Ahmet Göç, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul.
Müstahfız (2006). Diyanet İslam Ansiklopedisi, 32, 109- 111.
Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Deyimleri Sözlüğü; I-II-III, İstanbul.
Raşid Mehmet Efendi (1282). Tarih-i Raşid. V, İstanbul.
Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı Tarihi Lûgatı. İstanbul 1986
Selânikî Mustafa Efendi (1999). Tarih-i Selânikî (971-1003/ 1563-1595). Haz. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Sevinç, T. (2010). 17. Yüzyıl Sonlarında Başarısız Bir Sefer Girişimi: 1695 Mora Seferi. History Studies, 2(3), 285- 306.
Sönmez, N. (1997). Osmanlı Dönemi Yapı ve malzemeleri Terimleri Sözlüğü, Yem Yayın, İstanbul.
Sümer, F. (2009). Selçuklular. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 36, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
Şem’dânî- Zade Fındıklılı Süleyman Efendi (1976). Mür’i’t Tevârih, I, (Haz. Münir Aktepe), İstanbul.
Taşağıl, A. (1998). Hazarlar. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 17, 116- 120.
Tez, Z. (2010). Patlayıcı, Silah ve Savaş Tekniğinin Kültürel Tarihi, İstanbul.
Turan, O. (2014). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti. Dergâh Yayınları, İstanbul.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapukulu Ocakları (Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı). I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilatında Kapukulu Ocakları (Cebeci, Topçu, Top Arabacıları, Humbaracı, Lağımcı Ocakları ve Kapukulu Süvarileri). II, T.T.K., Ankara.
Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi. 4(1), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Ya’kubî (2002). Ülkeler Kitabı. Çev. Murat Ağarı, Ayışığı Kitapları, İstanbul.
Zinkeısen, J. W. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, V, Yeditepe Yayınları, İstanbul.