OSMANLI İLMİYE SİSTEMİNE İÇERDEN BİR ELEŞTİRİ: KAZASKER TATARCIK ABDULLAH MOLLA’NIN LAYİHASININ ANALİZİ

18. Osmanlı medreseleri ve ilmiye teşkilatı ciddi bir ıslahata ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Bu makalede ulemâdan Tatarcık Abdullah Efendi’nin Lâyihasından yola çıkarak, ilmiye tarikindeki bozuklukların ortaya çıkışı onun çözüm önerileri ve ıslâhat teşebbüsleri ele alınmaktadır. Abdullah Efendi ıslahat için yapılması gerekenlere geçmeden önce, gerçek ulemânın sahip olduğu vasıfları da anlatarak, onların bu özellikleri taşıdıkları dönemlerde devletin düzeni ve halkın da huzur ve adalet içinde olduklarını dile getiriyor. Ondan sonra da mevcut hali anlatarak, ilmiye alanının ne kadar büyük bir bozulma geçirdiğini ortaya koyuyor. Öncelikle tedbir olarak, ilmiye tarikinde rüşvet ve kayırmaların ortadan kaldırabilmesi için, alınması gereken tedbirleri anlatıyor. Ancak bu kısa vadede alınacak tedbirlerin yeterli olmadığının farkındadır. Bu nedenle Abdullah Efendi düzenlemelerin bütün kurumları kapsayacak şekilde ele alınması gerektiğini düşünüyor. Burada sadece ilmiye sınıfı ile ilgili tekliflerine ayrıntılı olarak yer verilmiştir.

A Critique from the Ottoman Scientific System: The Analysis of the Report of Kazasker Tatarcık Abdullah Mulla

The Ottoman madrasah and the scientistic organization of the 18th century show that there is a need for a serious reform. In this article, starting from the report ulemâ (Islamic academician) Tatarcik Abdullah Efendi, the emergence of the disturbances in the history of science and its solution proposals and reform initiatives are examined. Abdullah Efendi thus describes the qualities of the true Ulema before passing on to what needs to be done, expressing that the state is in order and the people are in peace and justice at the times when they bear these qualities. After that, he tells the current state, revealing how much the discipline area has undergone a major deterioration. First of all, as a precaution, he describes the precautions that must be taken in order to get rid of bribery and favoritism in the field of science. However, he is aware that the measures to be taken in this short term are not sufficient. For this reason Abdullah Efendi thinks that the regulations should be handled in a way that covers all institutions. Here, only proposals related to the science class are given in detail.

___

  • Akhisari, H. K. (1331). Usûlü’l-Hikem fi Nizamü'l-Âlem, İstanbul: Hicaz Matbaası.
  • Barkan, Ö. L. (1963). “Fatih Cami ve İmareti Tesislerinin 1489/1490 Yıllarına ait Muhasebe Bilançoları”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, No:23, 297-341.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Tasnifi, Maarif, No: 72
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Tasnifi, Adliye, No: 251
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Tasnifi, Adliye,, No: 404
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Tasnifi, Adliye, No: 2158
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Tasnifi, Adliye, No: 2476
  • Berkes, N. (1973). Türkiye’de Çağdaşlaşma, Ankara.
  • Cevdet Paşa, A. (1309). Tarih-i Cevdet, I, V, VI, Dersaadet.
  • İnalcık, H. (1979). "Mahkeme", İslam Ansiklopedisi, (Cilt: VIII, 149- 153). İstanbul. M.E.B.Yayınları.
  • Ortaylı, İ. (1975). "Osmanlı Kadısı", A.Ü.Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Sayı.1-4, 117-128.
  • Gökbilgin, T. (1977). Osmanlı Müesseseleri Teşkilatı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış, İstanbul.
  • Karal, E. Z. (1988). Selim III’ün Hatt-ı Hümayunaları: Nizam-ı Cedid, Ankara: T.T.K. Yayınları.
  • Kâtip Çelebi. (1982). Düsturü’l Amel li Islah’ıl Halel, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
  • Kınalızade A.E. (Tarihsiz), Yönetenlerin Yönetimi, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
  • Mumcu, A. (1963). Osmanlı Devletinde Siyaseten Katil, Ankara.
  • Neşri, M. (1987). Kitab-ı Cihannüma, (Yayınlayan:F.R.Unat-M.A. Köymen), Ankara: T.T.K. Yayınları.
  • Özkul, O. (2009). Gelenek İle Yenilik Arasında Osmanlı Uleması, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
  • Tatarcık Abdullah Efendi. (Yazma No: 4890/3). Layiha-ı Abdullah Efendi, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü.
  • Tatarcık Abdullah Efendi, (1332), “Abdullah Molla Layihası:Nizam-ı Devlete Dair Mütâlaat, T.O.E.M., Sayı.41, ss. 270-278, Dersaadet.
  • Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara: T.T.K. Yayınları.
  • ZİLFİ, M. (1983). “Elite Circulation in the Otoman Empire Great Mollas of the Eighteenth. Century”, Journal of Economic and social History of the Orient: (J.E.S.H.O.), 26, ss:318-364.