OSMANLI DÖNEMİNDE PALU ÇEVRESİNDE ÇIKARILAN MADEN KAYNAKLARI

Ergani madenine yakın bir mevkide bulunan Palu’ya bağlı bir kısım nahiye ve köylerde çeşitli maden kaynaklarına rastlamak mümkündür. Nitekim Palu kazasının Sivan nahiyesinin bulunduğu alan maden kaynakları açısından oldukça zengin bir bölgeydi. Osmanlı Devleti de bu bölgedeki maden yataklarını faaliyete geçirmek için çalışmalar yapmıştır. 1839 yılında da buradaki maden yataklarından demir çıkartılarak top gülleler üretilmiştir. Sivan nahiyesine bağlı olan Alaaddin köyünde ise 1735 yılında altın, gümüş, kurşun cinsinden madenler tespit edilmiştir. Ancak bölgede kurulacak yeni işletmenin maliyet giderleri hesaplanmış ve köyde çıkartılacak ham cevherin Ergani maden ocağına nakil edilip, buradaki fırınlarda işletilmesine karar verilmiştir. Palu’ya bağlı bir başka köy olan Hoşeş adlı yerleşim biriminde de 1782 yılında altın ve gümüş madeni tespit edilmiştir. Fakat burada çıkarılan maden miktarı yeterli seviyede olmadığı için üretim faaliyetleri uzun sürmemiştir. Ayrıca yine Ergani madenine yakın bir mevkide bulunan Palu kazasına bağlı Hoşin adlı nahiye de bakır madeninin bolca bulunduğu bir bölgeydi. Devlet buradaki maden ocağını ihale yoluyla işletmekteydi. En yüksek teklifi veren, madenin işletme hakkını belli bir süreliğine satın alıyordu. Genelde birkaç müteşebbisin bir araya gelerek madenin işletme hakkını elde etikleri görülmektedir.

The Mineral Resources extracted From Palu During the Ottoman Period

It is possible to see various mineral sources in towns and villages under the jurisdiction of Palu, which is close to Ergani mining area. As a matter of fact, the area where the Sivan district of Palu county is located was an extremely rich region in terms of mineral resources. The Ottoman Empire tried to activate the mineral deposits in this region. In 1839, iron was extracted from the mineral deposits here; and cannon balls were produced. In the Alaaddin village, which is under the jurisdiction of the Sivan county, gold, silver and lead minerals were discovered in 1735. However, the cost for a new business that would be established in the area was computed and it was decided that the raw ore in the area would be transferred from the village to the Ergani mining area and processed in the furnaces there. In the residential area called Hoşeş, which is another village under the jurisdiction of Palu, gold and silver were discovered in 1782. However, since the amount of the minerals in this area was not adequate, the production activities did not last long. Again, the Hoşin district, which is under the jurisdiction of Palu County near the Ergani Mining area, was another area where plenty of copper mineral existed. The state operated the mining area here through tenders. The business that made the highest offer purchased the right to operate the mine for a certain time. It is observed that generally a few entrepreneurs came together and purchased the right to operate the mine.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
C. DRB: 55/273, 65/3238, 14/656.
HAT: 379/20518.
BEO: 3612/270841, 4153/311427, 4172/312837.
A. MKT. UM: 25/26.
A. MKT. NZD: 161/28, 154/74.
A. MKT. MHM: 387/10.
MV: 42/41, 175/29.
İ.MMS: 165/4.
HRT. h: 1705.
Cumhuriyet Arşivi Yer: 30-11-1-0/101-4-8.
Cumhuriyet Arşivi Yer: 30-11-1-0/103-11-11.
ALANOĞLU, Murat, Osmanlı İdari Sistemi İçerisinde Palu Hükumeti, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2017.
ALTUNBAY, Mustafa, “Klasik Dönemde Osmanlı’da Madencilik”, Türkler, Cilt 10, Ankara, 2002, s. 791-801.
ANHEGGER, Robert- İNALCIK, Halil, Kânûnnâme-i Sultânî Ber Mûceb-i ‘Örf-i ‘Osmânî (II. Mehmed Ve II. Bayezid Devirlerine Ait Yasaknâme Ve Kânûnnâmeler), Ankara, 2000.
BEŞİRLİ, Mehmet, “Tokat Bakır Kalhânesi’nin Yönetimi (1793-1853)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 1, Elazığ, 2004, 229-258.
BUDANUR, Gülseren, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsünce Bilinen Türkiye Yeraltı Kaynakları Envanteri, MTA Rapor No. 168, Ankara, 1977.
ÇAĞATAY, Neşet, “Osmanlı İmparatorluğunda Maden İşletme Hukuku”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, Ankara, 1943, s. 117-126.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 3, İstanbul, 1983.
REFİK, Ahmet, Osmanlı Devrinde Türkiye Madenleri (967-1200), İstanbul, 1989.
TIZLAK, Fahrettin, “Osmanlı Devleti’nde Madencilik” Osmanlı, Cilt 3, Ankara, 1999, s. 312-321.
TIZLAK, Fahrettin, “XIII. Yüzyıl Sonu İle XIX. Yüzyılın Yarısında Harput Çevresinde Madencilik Faaliyetleri”, Fıran Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ, 2013, s. 349-365.
TIZLAK, Fahrettin, Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775-1850), Ankara, 1997.
TİRYAKİ, Sırrı, “Kalkolitik Çağda Doğu Anadolu Bölgesi Madenciliğin Başlangıç Evreleri”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 7, Sayı 13, Bingöl, 2017, s. 177-200.
ÜNAL, Mehmet Ali “XVI. Yüzyılda Palu Hükümeti”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 7, 1992, s. 241-265.
YAPICI, Süleyman, Palu Tarih-Kültür -İdari ve Sosyal Yapı, Ankara, 2004.