OSMANLI ARŞİV BELGELERİNE GÖRE I. DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE HAKKÂRİ NASTURİLERİ ÜZERİNDE OSMANLI RUS REKABETİ
Orta Doğu’nun çok dinli-mezhepli-etnisiteli yapısı sömürgeci güçlere bölgeye müdahale noktasında büyük olanaklar sunmuştur. Bölgede yaşayan azınlık unsurları, etno-dinsel kimlikleri ön plana çıkarılarak 19. yüzyıldan itibaren büyük devletlerin dış politika araçlarından biri haline dönüştürülmeye başlanmıştır. Hakkâri bölgesinde yaşayan Nasturiler de “bağımsız devlet” “özerk devlet” vaatleriyle kolaylıkla büyük devletlerin bölge politikalarının argümanına dönüşebilen topluluklardandır. I. Dünya Savaşının hemen öncesi Nasturileri kazanma adına Osmanlı Devleti ve Rus Çarlığı arasında büyük bir rekabetin yaşandığı tarih kesiti olmuştur. Çalışmanın iki temel amacı bulunmaktadır. Birincisi I. Dünya Savaşı öncesinde Rusya’nın geliştirdiği Orta Doğu ve Osmanlı politikalarında Nasturi unsurunun taşıdığı politik değerin tespit edilmesidir. İkincisi Rus politikalarına karşı Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma hedefi taşıyan çok yönlü Nasturi politikasının irdelenmesidir. Çalışmada şu tezler savunulmaktadır: I. Dünya Savaşı öncesinde Nasturiler Rus çarlığı tarafından kolaylıkla araçsallaştırılmışlardır. Osmanlı Devleti’nin Nasturileri kazanma adına geliştirdiği hoşgörü politikası başarısız olmuştur.
Ottoman-Russian Rivalry on Hakkari Nestorians before the I st World War According to Ottoman Archives Documents
The multi-religious-sectarian-ethnicity structure of the Middle East has provided the colonial powers with great opportunities to intervene in the region. Minority groups living in the region have been turned into one of the foreign policy instruments of the great states since the 19th century by emphasizing their ethno-religious identities. The Nestorians living in Hakkari Region became one of the communities that could easily turn into the argument of the regional policies of the great states with the promises of "independent state" and "autonomous state". Just before the World War I, there has been a historical period, in which there was a great rivalry between the Ottoman Empire and the Russian Tsardom in the name of winning the Nestorians. There are two main objectives of the study. The first is to determine the political value of the Nestorians element in the Middle East and Ottoman policies developed by Russia. The second is to examine the multifaceted Nestorians policy, which aims to protect the territorial integrity of the Ottoman Empire against Russian policies. The following theses are defended in the study; Before the World War I, the Nestorians were easily instrumentalized by the Russian Tsardom. The tolerance policy developed by the Ottoman Empire in the name of winning the Nestorians has failed.
___
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi
- BOA, Y.PRK. MYD/7-42. 31 Temmuz 1304(12 Ağustos 1888).
- BOA, DH.MKT./1588-85. 21 Kanun-ı Evvel 1304(2 Ocak 1889).
- BOA, Y.PRK.UM.13-103. 27 Kanun-ı Evvel 1304(7 Ocak 1889).
- BOA, Y. PRK. DH. /8-25. 30 Teşrin-i Sani 1310 (12 Aralık 1894).
- BOA, DH. SYS. 23/ 16. 27 Şubat 1327 (11 Mart 1912).
- BOA, DH. ŞFR. 40/109). 16 Nisan 1330 (29 Nisan 1914).
- BOA, DH. ŞFR., 46/195. 26 Teşrin-i Evvel 1330 (8 Kasım 1914).
- BOA., DH. ŞFR., 42/263. 29 Haziran 1330 (12 Temmuz 1914).
- BOA., DH. ŞFR., 42/44. 3 Haziran 1330 (16 Haziran 1914).
- BOA, DH.KMS.,23/43. 29 Mayıs 1330 (11 Haziran 1914).
- BOA, DH. EUM., 4 Sb., 23/113(tarih yok).
- Araştırma Eserleri
- Albayrak, K. (1997). Keldaniler ve Nasturiler. Ankara: Vadi Yayınları.
- Anzerlioğlu, Y. (1996). Nasturiler ve 1924 Ayaklanması. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Ayabakan, L. (2015). Kürt-Nasturi İlişkileri ve Ağa Petros’un Özerk Asuri Devleti Projesi (1919-1923). Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1(1), 49-76.
- Barr, J. (2011). A Line in the Sand. London: Simon & Shuster UK Ltd.
- Bayburt, D. (2010). Milli Mücadele Döneminde Süryaniler. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 3(6), 45-72.
- Berkes, N. (2013). Türkiye’de Çağdaşlaşma.( yay. haz. A. Kuyaş). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Çelik, M. (1996). Süryani Tarihi I. Ankara: Ayraç Yayınevi.
- Dalyan, M. (2011). XIX. Yüzyılda Nasturilerde Tarım ve Tarımsal Faaliyetler. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 396-409.
- Erol, S. (2011). Doğu Süryani Kilisesi Tarihi Çerçevesinde İran AsuriKeldanilerine Genel Bir Bakış. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(16), 129-137.
- Fındley, C. (2012). Modern Türkiye Tarihi (1789-2007). (Çev. G. Ayas), İstanbul: Timaş Yayınları.
- Günel, A. (1970). Türk Süryaniler Tarihi. Diyarbakır.
- Güneş, Ş. (2017). Türk Boğazları. ODTÜ Gelişme Dergisi, 34, 217-250.
- Grant A. (1841). The Nestorians Or Lost Tribes. Newyork: Harper & Brothers.
- Hallı, R. (1972). Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938). Ankara: Genel Kurmay Başkanlığı Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları.
- İnalcık, H. (2018). Devlet-i Aliyye. IV. İstanbul: Kültür Yayınları.
- İris, M. (2003). Bütün Yönleriyle Süryaniler. İstanbul: Ekol Yayımcılık.
- Karal, E. Z. (Tarihsiz). Büyük Osmanlı Tarihi. Ankara: Tarih Kurumu Yayınları.
- Kaymaz, İ. Ş. (2010). Birinci Dünya Savaşı Sonunda Musul Vilayeti’nde İngiliz Yönetiminin Kurulması. Memleket Siyaset/ Yönetim Dergisi, 5(14), 104- 19.
- Kissenger, H. (2016). Dünya Düzeni. (Çev. Sinem Sultan Gül). İstanbul: Boyner Yayınları.
- Köse İ. (2019). I. Dünya Savaşı’nın İlk Gizli Anlaşması: İstanbul ve Boğazlar’ın Rus Çarlığı’na Bırakılması Mart-Nisan 1915. bilig, 89, 1-27.
- Lewis, B.(2006). Orta Doğu. (Çev. Selen Y. Kölay). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
- Mardin, Ş. (2013). Türk Modernleşmesi. (Der. Mümtaz’er Türköne ve Tuncay Önder). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Maity, A. B. (1954). The Problem of Turkish Straits. The Indian Journal of Political Science. 15(2), 134-152.
- Metin, B. (2010). Urmiye ve Havalisinde Ermeni ve Nasturilerin Faaliyetleri (1917- 1918). Gazi Akademik Bakış Dergisi, 4(7), 153-163.
- Ortaylı, İ. (2008). Osmanlı’da Değişim ve Anayasal Rejim Sorunu. İstanbul: Kültür Yayınları.
- Özcan, U. D. M. (2013). XIX. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Nasturi, Ermeni, Yezidi ve Çerkez Topluluklarında Başlık Parası Uygulamaları. Milli Folklor, 25(98), 150-164.
- Sakin, S. & Kapcı, Z. (2013). İngiltere, Nasturiler ve İç Toprak Projesi ( 1919- 1922). International Journal of History Studies, 5(5), 207-224.
- Tarakçı, M. (2010). Nestorius ve Kristolojisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(1), 215-241.
- Timur, T. (2010). Osmanlı Toplumsal Düzeni. İstanbul: İmge Kitapevi.
- Tunçay, M. (2012). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Toynbee, A. J. ve Kirkwood, K. P. (2009). Türkiye Bir Devletin Yeniden Doğuşu. (Ç. K. Yargıcı ve N. Uğurlu). İstanbul: Örgün Yayınevi.
- Satılmış, S. (2006). XIX Yüzyılda Hakkâri’de Hristiyan Bir Cemaat Nesturiler(İdari, İktisadi ve Sosyal Durumları). Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 103-121.
- Yazıcı, N. (2015). Osmanlıdan Cumhuriyet’e Hakkari İsyanları (1843-1933). http://devlet.com.tr/makaleler/html (Erişim tarihi: 08.07.2019).
- Yılmaz, A. (2015). Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde Nasturi Ayaklanmaları. Tarih Okulu Dergisi, 21, 107-129.