19346

ORTA ÇAĞ’DA BASRA KÖRFEZİ VE HİNT OKYANUSU TİCARETİNE TARİHSEL BAKIŞ

Ticaret, Ortaçağ ekonomisinin en önemli faktörlerinden biri olmuştur. Deniz ticareti ise, birkaç bin yıllık geçmişiyle uluslararası ticarette büyük rol oynamıştır. Orta Çağ’da, Hint Okyanusu ülkeleri arasındaki ticaret yolları Orta Asya ve İran’a, deniz yoluyla Basra Körfezi’ne kadar uzanıyordu. Hilâfetin ortaya çıkışından sonra bu yollar daha da genişleyerek uluslararası boyut kazandı. Müslümanlar 635 yılında Basra Körfezi’nin kuzeybatı kısmına ulaştılar ve kısa süre sonra burada stratejik öneme sahip Basra limanını kurdular. 762 yılında Bağdat’ın kurulması ise, Basra Körfezi ve Hint Okyanusu ticaretinin daha da aktifleşmesine, Akdeniz ve Kızıldeniz limanlarının eski önemini kaybetmesine neden oldu. IX. Yüzyılda Bağdat’ın siyasi öneminin azalmasıyla dünya tücareti tekrardan Akdeniz’e ve Kızıldeniz’e taşındı. Haçlı Seferleri döneminde Avrupa ülkelerinin tedricen dünya ticaretine katılma çabaları; Akdeniz’in önemini daha da arttırdı. X.-XII. Yüzyıllar boyunca Basra Körfezi daha çok kıta dahilinde tranzit rol oynamış, geçici olarak yerini Akdeniz’e vermek zorunda kalmıştı. Bu durum XIII. Yüzyılın ortalarına kadar sürmüştü.1258’de Moğolların Bağdat’ı ele geçirmesiyle ortaya çıkan Hülâgûler (İlhanlılar) Devleti’nin torpakları, Basra Körfezi’nden Akdeniz ve Karadeniz’e kadar uzanıyordu. Basra Körfezi ticaretindeki aktif rolünü ise Bağdat Tebriz şehrine vermişti. Büyük bir zaman sürecinde Moğollar, Çin ipeyinin ve Hintistan baharatının Batı’ya ihracını kontrolleri altında tutmayı başardılar ve Kızıldeniz üzerinden Doğu malları ticareti yapan Memluk Devletine rakip çıktılar. Hülâgûler döneminde,Kızıldeniz’de gemiciliğin ve deniz ticaretinin zayıflaması, Çin ve Hindistan’dan gelen deniz yollarının üzerindeki Hürmüz limanının rolünü önemli ölçüde arttırdı. XV. Yüzyılın sonları Portekiz’in sömürge işgallerinin başlamasıyla İslam dünyasının Basra körfezi ve Hint okyanusu bölgelerdeki ticareti zayıfladı. Portekiz Hint Okyanusu’nu Kızıldeniz ve Akdeniz’le bağlayan yolları tamamen kontrolü altına almış oldu. Lizbon dünya ticaretinin merkezine dönüştü. Avrupalıların “coğrafi keşif” dedikleri işgaller, Basra Körfezi ile Hint Okyanusu arası ticaret yollarının Portekizlilerin tekelci hâkimiyetine girmesine neden oldu. Dolayısıyla bu makalede, Basra Körfezi ile Hint Okyanusu arası ticaretin Orta Çağ’da gelişim tarihi ve bir sonrakı dönemde sömürgeciliğin ortaya çıkmasında bu ticaretin oynadığı rol bütün ayrıntıları ile mercek alınmaya çalışılmıştır

Historical Overview of the Persian Gulf and Indian Ocean Trade in the Middle Ages

Maritime commerce had a great place in the history of trade, which was one of the most important factors of the medieval economy. With the collapse of the Roman Empire, trade relations also weakened, and with the emergence of the caliphate, it took an international dimension again. Starting with the 7th century, international trade has developed through the routes between the Black Sea, Caspian Sea, Eastern Mediterranean, Red Sea and Persian Gulf and Indian Ocean regions. Thanks to the Persian Gulf, Indian Ocean trade had been one of the biggest areas of activity of Muslim traders and it remained under their control until the end of the 15th century. The establishment of Baghdad in 762 caused the Persian Gulf and Indian Ocean trade to become more active. But towards the end of the 9th century, with the decrease in the political importance of Baghdad, world trade, moved again back to the Mediterranean and the Red Sea. Throughout the 10th and 12th centuries, the Persian Gulf has played a transit role within the continent, and this situation lasted until the middle of 13th the century. With the Mongols conquering Baghdad in 1258, the ports of the Persian Gulf became active again; Tabriz and Hormuz became the new participants in this trade. The lands of the Ilkhanid Empire stretched from the Persian Gulf to the Mediterranean and Black Sea. Thanks to its great geography and economic power, the Mongols managed to control the export of Chinese silk and Indian spice to the West, and gradually began to include European traders in this trade. With the start of the colonial invasions of Portugal at the end of 15th the century, the trade of the Islamic world in the Persian Gulf and Indian Ocean regions weakened. Portugal has completely controlled the roads connecting the Indian Ocean with the Red Sea and the Mediterranean. The invasions, which Europeans call “geographical exploration”, caused the trade routes between the Persian Gulf and the Indian Ocean to come under the monopoly domination of the Portuguese. Therefore, in this article, the history of the trade between the PersianGulf and the Indian Ocean in the Middle Ages and the role of this trade in the emergence of colonialism in the next period are examined in detail

PDF

___

Al-Cazwini, Z. (1967). Kosmographie. Erster theil die winder der schopfung. Zweiter Theil البلاد آثار كتاب Die Denkmaler der Länder, Herzog Von F.Wusknfeld. Dr. Martin Sandig OHG. Al-İstakhri, A. (1967). Viae Regnorum. Brill.
Al-Masudi (1881). Muruj Al-dhahab wa Ma’adin Al-jawahir. Cilt 1. Matbaatu-l Bulak. Al-Mokaddasi, M. (1967). Descriptio İmperii Moslemici. Brill.
Antonova, K., Bongard Levin, G. & Kotovski, G. (1979). İstoria İndii. (Hindistan Tarihi). Nauka.
Bakuvi, A. (1992). Kitab Talxis Al-asar va Acaib Al-malik Al-kahhar. (Z. M. Bünyadov, çev.). Şur.
Bartold, V. (1963). Mesto prikaspiyskikh oblastey v istorii Musulmanskogo mira (Hazar Bölgesi vilayetlerin İslam Dünyasında Yeri). Soçineniya, 9/2(1), 651-772.
Bec-Kingham, C. (1960). Atlas of the Arab World and the Middle East. Djambatan.
Chan, J. (1911). On the Chinese and Arab Trade in the Twelfths and Thirteenth
Centuries. Printing Office of the Imperial Academy of Science. Correia, J. (1997). Os Portugueses no Malabar (1498-1580). Difel.
Daniel, G. (2008). Osmanlı Dünyası ve Avrupa. 1300-1700. (Ü.Tansel, çev.). Kitap Yayınevi ltd. (Orijinal eserin yayın tarihi 2002).
De Lamar, J. (1992). Renaissance Europe: Age of Recovery and Reconciliation. D.C. Heath.
Deny, T. & Trevor, I. (1960). A Short History of Technology. Clarendon Press.
Diffie, B. (1977). Foundations of the Portuguese Empire, 1415-1580. University of Minnesota Press.
Gözelova, Y. (2006). Beynelhalk Münasebetler Tarihi (XVI-XVII Asrın Birinci Yarısı). Elm.
Gözelova-Çağlayan, Y. (2019). Orta Asırlarda Avrasya’nın Ticaret Alakaları. Turhan.
Hazard, H. (1954). Atlas of Islamic History. Third Edition. Princeton University Press.
İbn al-Fakih, H. (1967). Libri Kitab al-Boldan. Brill.
İbn Jubair, A. (1907). The Travels. Brill.
İbn Khordadbeh, A. (1967). Liber Viarum et Regnorum. Brill
İbn Khordadbeh, A. (1986). Kniga Putey i Stran. (Yolların ve Ülkelerin Tarihi). (N.Velikhanova, Çev.). (Orijinal eserin yayın tarihi 1967).
İbn Rosteh, A. (1967). Kitab al-A’lak an-Nafisa. Brill.
Khazanov, A. (2003). Portugalia i Musulmanskiy Mir (XV-XVI vv.). (Portekiz ve İslam Dünyası). RAU-Universitet (Rusça).
Khennig, R. (1961). Nevedomıye Zemli. (Bilinmeyen Topraklar). V.4, Tom 2. İzdatelstvo inostrannoy literaturı. Khennig, R. (1962). Nevedomıye Zemli. (Bilinmeyen Topraklar), 4(3). İzdatelstvo inostrannoy literaturı.
Kodama, İbn Djafar (1967). Excerpta e Kitab al-Kharadj. Brill.
Kovalevski, A. (1956). Kniga Akhmeda İbn Fadlana o Ego Puteşestvii na Volgu v 921-922 gg. (Ahmet İbn Fadlan’ın Volga’ya Seyahatı hakkında. 921-922 Yılları). İzdatelstvo Kharkovskogo Universiteta.
Kraçkovski, İ. (1957). Arabskaya geografiçeskaya literatura. (Arap Coğrafi Edebiyatı). İzbrannıye Soçineniya, 4(4). İzdatelstvo AN SSSR.
Magidoviç, İ. (1981). Oçerki İstorii Geografiçeskikh Otkrıtiy. (Coğrafi Keşiflerin Tarihi). Tom 1. İzdatelstvo Ministerstva Prosveşeniya.
Mahmudov, Y. (2006). Azerbaycan Diplomatiyası. Tahsil. Mets, A. (1973). Musulmanskiy Renessans. (İslam Uyanışı). (İ. Bertels, çev.). Nauka.
Mojeyko, İ. (1977). V İndiyskom Okeane. Oçerki İstorii Piratstva v İndiyskom Okeane i Yujnıkh Moryakh (XV-XX vv.). (Hint Okyanusu’nda ve Güney Sularında Korsarlar. XV-XX Yüzyıllar). Nauka.
Petrov, A. (1976). Aziatsko-Zapadnoyevropeyskiy Torgovıy Balans Na Rubeje Naşey Erı. (Asya ve Avupa arasında Ticaret Dengesi). Narodı Azii i Afriki, 4, 68-78.
Polo, M. (1955). Kniga. (Seyahat). Perevod so starofransuzskogo yazıka. Nauka.
Psevdoarrian (1940). Peripl Eritreyskogo Morya. (Eritrea Denizine Seyahat). 7.
Voprosı Drevney İstorii, 2, 245-281.
Rozenberg, N. (1995). Kak Zapad Stal Bogatım. Ekonomiçeskoye Preobrozavaniye İndustrialnogo Mira. (Batı Nasıl Zengin oldu. Sanayii Dünyasının Ekonomik Gelişmeleri). (B.Pinskor, Çev.). Ekor. (Orijinal eserin yayın tarihi 1991).
Singer, E. (1957). A History of Technology. Vol. 3. Oxford University Press.
Strabon (1964). Geografia. V. 17, knigakh. (G.A. Stratanovski: Çev.). Nauka.
Tumanoviç, N. (1982). Yevropeyskiye Derjavı v Persidskom Zalive v XVI-XIX vv. (XVI-XIX. yüzyıllarda Avrupa devletlerinin Basra körfezinde faaliyetleri). Nauka.
Zotov, O. (2001). Alıye Parusa. (Al Yelkenler). Vokrug sveta, 5, 60-67.