12048

MOLLA ‘İSÂM VE MANZÛMETU’L-ELĞÂZİ’N-NAHVİYYE ADLI ESERİ

Molla ‘İsâm, ‘Abdulmelik b. Cemaliddîn el-‘İsâmî b. Sadriddîn b. ‘İsâmiddîn el-İsferâyinî, ilmin merkezi sayılan bir ailenin çocuğu olarak 978/1570 senesinde Mekke’de dünyaya gelmiştir. Daha küçük yaşlardan beri babası ve amcasının yanında Arapça eğitimine başlayan Molla ‘İsâm, birçok âlimin rahle-i tedrisinden geçmiştir. Büyük fedakârlıklarla bitirdiği talebelik hayatından sonra ilim tedrisatıyla iştigal etmiş, ünü etrafa yayılmış ve ilim ehlinin teveccühünü kazanmıştır. Bütün zamanını ilme ayıran Molla ‘İsâm, elli sekiz yıllık gibi kısa bir ömre çoğunluğu Arap diliyle ilgili altmıştan fazla eser ve yüzlerce talebenin eğitimini sığdırarak 1037/1628 tarihinde Medine’de vefat etmiştir. Onun bu eserlerinden biri Manzûmetu’l-Elğâzi’n-Nahviyye isimli risalesidir. Bu risale kırk beyitten oluşup kırk dokuz bilmece içermektedir. Bu bilmeceler, dilciler arasında yaygın olmayan nahiv meseleleri, şaz ve nadir kullanımlar, çoğunluğun görüşünün hilafına olan konular ve pek de bilinmedik Arap kabilelerinin lügatlarından ibarettir. Bu çalışmada Molla ‘İsâm ve Manzûmetu’l-Elğâzi’n-Nahviyye, adlı eseri hakkında bilgi verilmiştir. Nahiv bilmeceleriyle alakalı olan bu esere geçmeden önce çalışmanın giriş kısmında luğaz konusu ele alınmış ve bu kelimenin sözlük ve ıstılahî anlamları üzerinde durulmuştur. Bununla birlikte Arap edebiyatı ve gramerinde luğazın başlangıcı hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca Molla ‘İsâm’ın bu manzumesini açıklamak için kaleme aldığı Şerhu Manzûmeti’l-Elğâzi’n-Nahviyye, ismindeki şerhine kısaca değinilmiştir. Buna ilaveten Molla ‘İsâm’ın luğazlarını oluştururken esas aldığı nahiv ilminin ilkeleri hakkında da bilgi verilmiştir.

Mollah ‘İsâm and His Work with the Name of “Manzumetu’lElğâzi’n-Nahviyye”

‘İsâm ‘Abdulmelik b. Cemaliddîn el-‘İsami b. Sadriddîn b. ‘İsamiddin elİsferâyinî The Mollah was born in Mecca as a child of a family, which was accepted as the center of science, in 978/1570. ‘İsam The Mollah who started Arabic training with his father and uncle from the smaller ages received the training from many scholars. After his discipleship life that he finished with the great sacrifices, his famous spread and he gained the scholars’ complaisance. ‘İsam The Mollah who made all of his time died in Madinah in 1037/1628 as he had more than sixty works and hundreds of disciples’ training in his short life as being fifty eight years. One those works belonging to him is the booklet with the name of Manzûmetu’l-Elğâzi’n-Nahviyye. This booklet consists of forty couplets and includes forty nine riddles. These riddles are nothing more than the syntax issues which are not common among the linguists, exceptional and rare usages, the subjects which are contrary to the view of majority and the wordbooks of Arabic tribes which are unknown well. In this study, the information was given about ‘İsam The Mollah and his work with the name of Manzûmetu’l-Elğâzi’n-Nahviyye. The subject of poetic riddles in the introduction section of study was considered before starting this work related to the syntax riddles, and this word’s lexical and technical meanings were emphasized. Furthermore, the information was given about the beginning of poetic riddle in The Arabic literature and grammar. Moreover, ‘İsam The Mollah’s comment with the name of Şerhu Manzûmeti’l-Elğâzi’nNahviyye that he wrote it in order to explain his poem was mentioned briefly. Furthermore, the information was given about the principles of syntax science that ‘İsam The Mollah based it as making his poetic riddles.

PDF

___

el-Cevherî, İsmail b. Hammâd, (1987), Tâcu’l-luğa ve Sıhâhu’l-‘Arabiyye, (Thk: Ahmed Abdülğafûr ‘Attâr), 4. Baskı, Dâru’l-‘ilm lil-melâyîn, Beyrut.
el-Cezâirî, Tahir b. Salih b. Ahmed, (1303), Teshîlu’lMecâz ilâ Fenni’l-Mu‘ammâ ve’l-Mecâz, 1. Baskı, Suriye.
ed-Dabbî, Ebû’l-‘Abbâs Mufaddal b. Muhammed b. Ya‘lâ el-Kûfî, (1983), Kitâbu’l-Emsâl, 2. Baskı, Dâru’r-Râidu’l- ‘Arabî, Beyrut.
Durmuş, İsmail, (2003), “Lugaz”, DİA, C. 27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları” Ankara.
Ergin, M. Cevat, (Bahar2017), “Arap Dilinde Luğazlar Üzerine”, SBARD, s. 29, s. 176-194.
Ebû’l-Ma‘alî, Muhammed b. ‘Abdirrahman, (1990), Divânu’l-İslâm, (Thk: Seyyid Kerevî Hasan), 1. Baskı, Daru’lKutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî, (2011), Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luga, (Thk: İbrâhîm Şemsuddîn), 3. Baskı, Dâru’lKutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
Gelenbevî, Şeyhzâde Ebû’l-Fath İsmâil b. Mustafa, (2017), Şerhu Îsâğûcî fî’l-Mantik, (Thk: Ahmed Ferîd elMezîdî), 1. Baskı, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
Gemi, Ahmet, (2015), “el-Mevsılî’nin el-İhtiyâr Adlı Fıkıh Kitabında Geçen Şevâid Beyitlerin Çözümlenmesi”, Artuklu Akademi: Mardin Artuklu Üniversitesi İslami İlimer Fakültesi Dergisi, , cilt: II, sayı: 1, s. 59-69.
İbnu’l-Enbârî, Ebu’l-Berekât ‘Abdurrahman, (1971), Luma‘u’lEdille fî Usûli’n-Nahv (Thk: Sa‘îd el-Afgânî), 2. Baskı, Dâru’l-Fikr, Beyrut.
İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem, (1994), Lisânu’l-‘Arab, 3. Baskı, Dâru Sâdir, Beyrût.
İbn Ma‘sûm, Sadruddîn ‘Alî Hân b. Nizâmiddîn Ahmed b. Muhammed el-Huseynî el-Medenî, (1324), Sulâfetu’l-ʿAsr fî Mehâsini’ş-Şu‘arâ bi-Kulli Mısr, 1. Baskı, Mektebetu’l-Hancî, Mısır.
İbn Sîde, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mursî, (1996), el-Muhassas, 1. Baskı, (Thk: Halil İbrâhîm Ceffâl), Dâru İhyau’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut.
İnanç, Yonis, (2015), Teşekkül Sürecinde Nahiv-Kıraat İlişkisi, (Basılmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
İsmail Paşa el-Beğdâdî, (Tarih yok), Îdâhu’l-Meknûn fi’z-Zeyli ‘Ala Keşfi’z-Zunûn ‘an Esâmi’l-Kutubi ve’l-Funûn, (Thk: Rıfat Bilge), 1. Baskı, Dâru İhyau’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut.
el-‘İsâmî, ‘Abdulmelik b. Huseyn b. ‘Abdilmelîk elMekkî, (1998), Simtu'n-Nucûmi’l-‘Avâlî fî Enbâi’l-Avâil ve’tTevâlî, (Thk: ‘Adil Ahmed ‘Abdulmevcûd-‘Alî Muhammed Mu‘avvid), 1. Baskı, Daru'l-kutubu'l-‘İlmiyye, Beyrut.
Kâtib Çelebi, (1941), Keşfu’z-Zunûn ʿan Esâmi’l-Kutub ve’l-Funûn, 1. Baskı, Mektebetu’l-Musennâ, Bağdat.
Kehhâle, Ömer Rıda, (Tarih Yok), Mu‘cemu’l-Muellifîn, 1. Baskı, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut.
Kemal, ‘Abdulhayy, b. Hasan, (1401), el-Ehâcî ve’lElğâzu’n-Nahviyye, 2. Baskı, Taif.
Kılıç, Muhammed Tayyib, (Bahar 2015), “Bir Fıkıh Edebiyatı Türü Olarak Elgâz-ı Fıkhiyye” (Fıkıh Bilmeceleri/ ْيزز:الفق األلغزز (Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 17, sayı 1, s. 35-98.
Maral, Cüneyt, (2019), Kur’ân Tefsirinde Dilbilimsel Yöntem, 1. Baskı, İlahiyat Yayınları, Ankara.
Molla ‘İsâm, ‘Abdulmelik b. Cemaliddin, (2009), elKâfî’l-Vâfî bi ‘İlmi’l-Kevâfî, (Thk:‘Adnan ‘Umer el-Hatib), 1. Baskı, Daru’t-Takva, Dimaşk.
Molla ‘İsâm, (2000), Şerhu Manzûmeti’l-Elğâzi’n-Nahviyye, 1. Baskı, (Thk: Ali Hüseyin el-Bevvâb), Riyad.
Molla ‘İsâm, (Tarih yok) Şerhu Manzûmeti’l-Elğâzi’nNahviyye, 1. Baskı, (Thk: Abdulhafiz Hasan Mustafa el-‘Asîlî), Kahire.
Molla ‘İsâm, (2018) el-İ‘râb ‘an ‘Avâmili’l-İ‘râb ve Şerhuhu, 1. Baskı, (Thk: Ahmed Receb Ebû Sâlim), Daru’lKutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
el-Muhibbî, Muhammed Emin b. Fadlillah b. Muhibbiddin b. Muhammed, (1867), Hulâsetu’l-Eser fi A‘yâni’lKarni’l-Hâdi’l-‘Aşar, 1. Baskı, el-Matba‘atu’l-Vehbiyye, Mısır.
Molla ‘İsâm (1969), Nafhatu’r-Reyhane, (Thk: ‘Abdulfettah Muhammed el-Hulv), 1. Baskı, el-Matba‘atu’l-Vehbiyye, Mısır.
Özcan Halil, (Güz 2008), “Sa’deddîn et-Taftazânî ve İrşadu’l-Hâdi Adlı Eseri”, Harran Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 20, s. 211-226.
Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. ‘Usmân b. Kanber el-Hârisî, (1988), el-Kitâb, (Thk: Abdusselam Muhammed Harun), 3. Baskı, Mektebetu’l-Hancî, Kahire.
Suyûtî, Ebû’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, (1998), el-Muzhir fî ‘Ulûmi’l-Luga ve Envâ‘ihâ, (Thk: Fuad Ali Mansur), 1. Baskı, Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
Tahrânî, Ağâ Büzürg-i, (1936), ez-Zerî‘a ilâ Tesânifi’şŞi‘â, 3. Baskı, Dâru’l-Edvâ, Beyrut.
Toprak, M. Faruk, (Güz 2001), “Klâsik Arap şiirinde Luğaz”, Nüsha dergisi, s.3, s. 97-109.
Topuzoğlu Tevfik Rüştü, (1998), “el-Hazreciyye”, DİA, C.17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları” İstanbul.
Usta, İbrahim, (Yaz 2009), “Arap Dilinde Lüğaz/Elğaz Kültürü”, Jass, s. 1, s. 159-170.
Ziriklî, Hayruddîn, (2002), Kâmusu’t-Terâcim li Eşheri'r-Ricâl ve'n-Nisâ (el-A‘lam), 15. Baskı, Dâru’l-Melâyîn, Beyrût.
ez-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. ‘Abdirrezzâk el-Huseynî, (1980), Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, (Thk: Kmoisyon), 1. Baskı, Dâru’l-Hidâye, Mısır.
http://k-tb.com/these/rsael01137, (Erişim Tarihi, 17.10.2017).
YEK,http://www.yazmalar.gov.tr/eser/serhul-kavaidis-sugra-li-ibnhisam/174467, (Erişim Tarihi, 18.01.2017).
YEK, http://www.yazmalar.gov.tr/eser/risale-f%C3%AEsurbid-duhan/80178, (Erişim Tarihi, 19.01.2017)