KAYABAĞ (DARSİYAK) ORTODOKS KİLİSELERİ

Yaşadığımız topraklarda bin yılı aşkın süre varlığını sürdürmüş Bizans İmparatorluğu, 1453'te Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u almasıyla siyasi varlığını tamamlamış dinsel, yönetsel ve kültürel birikimini yeni güce devretmiştir (Bozkurt 1996: 10). Fatih Sultan Mehmed İstanbul'un alınışından sonra Rum Kilisesine dini ve özel hukuk işlerinde özerklik vermiş, yaptırdığı seçimle de 'Rum Millet'inin seçtiği Georgios Skolarios, II. Gennadios adıyla Patrik ilan edilmiştir. Fatih, Patriğe cemaatini idare etmek için gerekli yetkileri kullanma imtiyazı tanıyarak onu tüm Ortodokslar'ın başına getirmiştir (Bozkurt 1996: 10). Tanzimat Fermanı (1839) ile Osmanlı "himayesi"nden "vatandaşlık" statüsüne geçen gayrimüslimlerin can, mal, namus güvenlikleri ve ruhani alandaki ayrıcalıkları artırılmış, kiliselerden toplanan vergiler kaldırılmış, dinsel topluluklara kendilerini yönetebilme, okul ve ibadet yerlerini inşa edebilme olanağı sağlanmıştır (Karpat 1985: 133, Tanör 1985: 1006). Tanzimat (1839) ve Islahat Fermanları (1856) sonrası gayrimüslimlere tanınan yeni ibadet yerleri yapabilme hakkı konumuz açısından çok önemli olmuştur. Çünkü anılan tarihlerden sonra; 'Bizans İmparatorluğu'nun varlığının sona ermesinden bu yana 19. Yüzyıla kadar gayrimüslimler'in görülmedik yoğunlukta imar etkinliğine girdikleri gözlenmektedir' (Pekak, S- S. Aydın 1998: 125). Bu çalışmamızda amacımız, Kayseri ve çevresindeki yerleşmelerde bulunan ve anılan tarihlerden sonra yapıldığını saptadığımız Ortodoks Kiliselerini belgelemek, tanıtmak, yüzyıllar boyunca yaşamlarını yan yana sürdüren halkların dini mimarilerini incelemek olmuştur. Çalışmamızın kapsamını, Kayseri Kayabağ'daki (Darsiyak) Yanartaş3 Kilisesi Kayabağ Kilise I ve Kayabağ Kilise II yapıları oluşturmaktadır.

Kayabağ (Darsiyak) Orthodox Churches

Byzantine Empire, which had continued its existence in our homeland, ended up its life by Fatih Sultan Mehmed'sconquering of Istanbul in 1453 but it has never lost its religious, administrative and cultural heredity it has just passed over them to another power. After conquering of Istanbul, Mehmed II gave Roman Church authority in religious and private judicial issues, declared Georgios Skolarios as the second patriarch with the name "Gennadis". Fatih, assigned him as the head of orthodoxies in all over the world. (Bozkurt 1996: 10) After administrative reforms and improvement reforms (1876) the rights of building warship places have been very important for our research subject. Since Byzantine Empire's existence was ended, it has been observed that NonMuslims had carried intense construction activities (Pekak, S-S Aydın 1998:125). In Kayseri, in which we tried to find reflections of these changing in the country, until now mostly the Turkish architectural examples have been studied. In this study, our purpose is to make documentations, introduction, and study on the religious architecture of people who have lived together for ages. The coverage of our study consists of Yanartaş Church in Kayseri in Kayabağ (Darsiyak), Kayabağ Church I and Kayabağ Church II structures

___

  • AHMET, Nazif. Kayseri Tarihi ( Mir'at-i Kayseriyye ), (Çev. M. Palamutoğlu), Kayseri, 1987.
  • AKBAL, Fazıla. "1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat ve Nüfus " Belleten, XV(60) ; 273292, 1951.
  • AKŞİT, Ahmet,'Selçuklular Devri'nde Kayseri Şehri'ninNüfusve Etnik Durumu' 1.Kayserive Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri, 1997 : 3- 12.
  • ANONİM, İç Anadolu: Ankara, Eskişehir, Konya, Niğde, Kayseri, Ürgüp, Sivas. İstanbul; Milliyet Yayınları, 1996.
  • ANONİM, Cumhuriyetin 50. Yılında Kayseri, Ankara; Ayyıldız Matbaası, 1973.
  • ANONİM, Dictionary Of The Christian Church, Mıchıgan, 1974.
  • ANONİM, "Kayseri" Yurt Ansiklopedisi, 7; 4670- 4792, 1981.
  • ANONİM, Kayseri İl Yıllığı, Kayseri: Kayseri Valiliği, 1998.
  • ANONİM, Kitab-ı Mukaddes, İstanbul : Kitab-ı Mukaddes Şirketi, 2000.
  • AUGUSTİNOS, Gerasimos. Küçük Asya Rumları. Ondokuzuncu Yüzyılda İnanç, Cemaat ve Etnisite Ankara, 1997.
  • BAĞIŞ, Ali İhsan. Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimler, Kapitülasyonlar-BeratlıTüccarlar, Avrupa ve Hariciye Tüccarları (1750- 1839), Ankara: Turhan Kitabevi, 1983.
  • BARSTCH, G. Das Gebiet des Erciyes Dağı und die Standt Kayseri in Mittel-Anatolien, Hannover, 1935 : 141.
  • BAYDUR, Nezahat. Kültepe-Kaneş ve Kayseri Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul, 1970
  • BAYKARA, Tuncer. Anadolu'nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I. Anadolu İdari Taksimatı, Ankara 1988
  • BEĞENÇ, Cahit. Kayseri, Ankara, 1950
  • BOZKURT, Gülnihal. Alman-İngiliz Belgelerinin,ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839 -1974), Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi 1996.
  • Osmanlı Devleti ve Gayrımüslimler, İstanbul 1992, Tanzimat ve Hukuk, Ankara, 1994.
  • BRAUDE, B.-B. LEWİS(Ed). Christian and The Otoman Empire I-II, New York/London, 1982
  • CEMAL, Ahmet. Kayseri, İstanbul Milli Kütüphane Basımevi 1932.
  • CENGİZKAN, Ali. Mübadele Konut ve Yerleşimleri, Ankara Arkadaş Yayıncılık, Ekim, 2004.
  • CHESNEY; L.Colonel. The Expedition for the Survey of The Rivers Euphrates and Tigris, I. London, 1850.
  • CUINET, Vital. La Turquie D'Âsia Geographie Administrative Statisque Descriptive et Raissonee de Chaque Province de L'Asie Mineure Paris1 1892 : 318-319.
  • ÇADIRCI, Mustafa. "II. Mahmut Döneminde (1808-1938) Avrupa ve Hayriye Tüccarları" Türkiyenin Sosyal Ve Ekonomik Tarihi (1071-1920) Birinci Uluslar arası Kongre Tebliğleri 1980 "Tanmzimat'ın İlanı Sırasında Türkiyede Yönetim (1826-1938)." Belleten LI : 1215-1240, 1986.
  • "Tanzimat Döneminde Türkiye'de Yönetim(1839-1856)." Belleten LII(203); 601-626. 1988.
  • "Tanzimat Döneminde Osmanlı Ülke Yönetimi(1839-1856)." IX. Türk Tarih Kongresinden ayrı basım, Ankara Tarih Kurumu Basımevi 1988a.
  • ÇAYIRDAĞ, Mehmet. " Kayseride Zamanımıza Kadar Gelememiş Olan Bazı Mühim Tarihi Binalar." IX. Türk Tarih Kongresi-1981, Kongreye Sunulan Bildiriler, cilt II:717-728, Ankara: TTK Basımevi, 1988.
  • ÇAYIRDAĞ, Mehmet. "Kayseri'de Sultan II. Abdülhamit Dönemi Bina ve Kitabeleri", I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri, 1997 : 51.
  • DARKOT, Besim. "Kayseri", İslam Ansiklopedisi, 6 : 477 - 491, 1955.
  • DİRİMTEKİN, Feridun. Fatih'ten Sonra İstanbul, İstanbul 1953.
  • DVORNİK, Francis. Konsiller Tarihi, İznikten Vatikana, Çev. Mehmet
  • AYDIN, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi 1990.
  • EMİROĞLU, K.,K-A. YÜKSEL., Ö. TÜRKOĞLU.,E.COŞKUN., Ankara Vilayet Salnamesi, Ankara : Enstitü VakFI Yayınları 1988.
  • EKİN, Cemal. 'Kayseri, Kayabağ Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri', Hacettepe Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2005.
  • ENGELHARDT, La Turquie et le Tanzimat, Paris, 1882.
  • ERCAN, Yavuz. "Türkiyede XV. Ve XVI. Yüzyıllarda Gayrimüslimlerin Hukiki, İçtimai ve İktisadi Durumu" Belleten XLVII(185-188) :1119-1149, 1984.
  • "Devşirme Sorunu, Devşirmenin Anadolu Ve Balkanlardaki Türkleşme ve İslamlaşma Etkisi." Belleten, L (196-198) : 679-725, 1987
  • "Osmanlı İmparatorluğu'nda Gayrimüslimler'in Giyim, Mesken ve Davranış Hukuku.", Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, I : 117-125, 1990.
  • ERDOĞRU, M. Akif, XVI.-XVII. Yüzyıllarda Kayseri Zımmileri, 1.Kayseri ve Yöresi Tarih Semp. Bildiriler, Kayseri 1997.
  • ERGİN; Osman Türk Tarihinde Efkaf, Belediye ve Patrikhaneler, İstanbul 1937.
  • ERKİLTOĞLU, H. Kayseri Tarihi: En Eski Zamanından Osmanlılara Kadar, Kayseri 1993.
  • ERYILMAZ Bilal. Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi, İst.1996.
  • EVERT, L. , A. BALLIAN, M. FAKIDI, N. PANTELEAKI, D.
  • MENAIDI, I. PETROPOULO, Cappadocia Travels ın the Christian East.
  • HAMİLTON, W.J.Researches in Asia Minor Pontus and Armenia; with some account of Their Antıquıtıes and Geology I - II, London, 1842 : 264-268.
  • GABRİEL, Albert. Monuments Turcs D'Anatolie Tome Premier Kayseri?Niğde, Paris 1931.
  • GÖDE, K. " Tarih İçinde Kayseri", Erciyes 123: 12-14, 1988
  • GÖKBİLGİN, Tayyip. "Tanzimat Hareketi'nin Osmanlı Müesseselerine ve Teşkilatına Etkileri", I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri, 1997 ,: 93-111.
  • "16. Asır Başlarında Kayseri Şehri ve Livası.", Zeki Velidi Etkileri.; Belleten 31 : 93 111 1967.
  • GÖKHAN, İlyas. "1821 Rum İsyanı ve Kayseri'ye Etkileri", I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri, 1997 ,: 85-101.
  • GÜLER, Ali. Osmanlı Devletinde Azınlıklar, İstanbul: Turan Yayıncılık 1997.
  • HALİL, Edhem(Eldem). Kayseri Şehri, Mebani-i İslamiye ve Kitabeleri, İstanbul 1334 (1918).
  • HAMMER, Joseph von. Devleti Osmaniye Tarihi, Çev. Mehmet ATA, İstanbul, 1329 (1913).
  • HARİTALAR, Kayseri İl Yıllığı, Kayseri : Kayseri Valiliği, 1998. Kayseri, Ankara : Ayyıldız Matbaası, 1998.
  • HIFZI, Nuri. Kayseri Sancağı ( Sadeleştiren Zübeyr Kars), Kayseri, 1995.
  • HİLD, F.- M. RESTLE. Kappadokien(Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos) Tabula İmperii Byzantini 2, Wien 1981 : 291.
  • IMBERT, Paul. Osmanlı İmparatorluğu'nda Yenileşme Hareketleri (Çev. Adnan Cemgil, İstanbul: Havas Yayınları 1981.
  • İLTER, Fügen. " Kayseri ve Tomarza Gezisi Üzerine Notlar ve Mikdat Dede Türbesi". Anadolu, XVIII: 51-77, 1974
  • "XIX. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Mimarlığında Kayseri Yöresi Hristiyan Yapılar: Germir ve Endülük Kiliseleri", Belleten LII (202-205) : 1663-1710, 1988.
  • "Kayseride XIX. Yüzyıldan İki Kilise : Darsiyak ve Efkere", Anadolu XXII : 353-374, 1989.
  • İNBAŞI, Mehmet. XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri, Kayseri, 1992 : 51-132.
  • JENNİNGS, Ronald c. " Urban Population in Anatolia in the Sixteenth Century:A Study of Kayseri, Karaman, Amasya, Trabzon and Erzurum" İnternational Journal of Middle East Studies, 7:21-57, 1976.
  • "Kaysarıyya" Encyclapedıe de L'Islam, IV: 874-879, 1978.
  • KARACA, Zafer. İstanbul'da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, İstanbul : Yapı Kredi Yayınları, 1997 .
  • KARAL, E. Z. Osmanlı İmparatorluğu'nda İlk Nüfus Sayımı, Ankara, 1943.
  • Osmanlı Tarihi V, ( Nizamı Cedid ve Tanzimat Devirleri 1789-1856 ), Ankara, 1983 : 171-187.
  • Osmanlı Tarihi VI, ( Islahat Fermanı Devri 1856-1881 ), Ankara, 1976 : 274-275.
  • KARAMETE, Kemalettin, Erciyes Kayserisi ve Tarihine Bir Bakış, Kayseri; Yeni Matbaa, 1934.
  • KARATEPE, Şükrü, Kendini Kuran Şehir, Kayseri , 1999 .
  • KARPAT, Kemal. Otoman Populatıon 1830-1914 : Demograpihic and Social Characteristics, Wisconsin/ London, 1985.
  • KAYNAR, Reşat. Mustafa Reşit Paşa ve Tanzşmat, Ankara 1954.
  • KARS, Zübeyir, Milli Mücadelede Kayseri, Ankara, 1999.
  • KAYSERİ TİCARET ODASI, Kayseri Sancağı Hakkında Teğmen Bennet Tarafından Hazırlanan Genel Rapor (1880) (Çev. Uygur Kocabaşoğlu ), Kayseri, Aralık , 1996: 1-3, 19-29.
  • KAZDHAN,P.A. The Oxford Dictionary of Byzantium, New York, 1991.
  • KİEPERT, H. , Karte von Klein - Asien, 1844.
  • KOACABAŞOĞLU,U.,M.ULUĞTEKİN. Salnamelerle Kayseri, Kayseri: Ticaret Odası Yayınları 16, 1999.
  • LAURENT, J. "Byzance et les origines du sultanat de Roum. Mélanges Charles Diehl (Çev. Yaşar YÜCEL, Belleten LII: 219-226 ) Paris, 1930 : 177-182.
  • LEBİDES, A. Monai. Ai en Monolithois tes Kappadokias kai Lykaonias. Konstantinopel, 1899 : 86 - 87.
  • McCARTHY, Justin. Muslims and Minorities:The Population of Otoman Anatolia And The end oh Empire, New York, 1983.
  • MORTDMANN, A.D. Anatolien: Skizzen und Reisebriefe aus Kleinasien (1850-1859), (Nşr. Franz Bvabinger, 1952), 1925.
  • NAUMANN, E., Vom Goldenen Horn bis zu den Euphrat, Leibzig, 1893: 14.
  • NAZİF, Ahmed. Mir'at - i Kayseriyye veya Kayseri Tarihi, Kayseri Özel İdare Müdürlüğü ve Kayseri Belediyesi Birliği Yayınları -2, Kayseri, 1987 : 32-34.
  • NURİ, Hıfzı. Kayseri Sancağı, 1922. Kayseri, Aralık 1995 : 15-16. OBERHUMMER, Zimmerman. Durch Syrienund Kleinasien, Berlin, 1897: 210.
  • ORTAYLI, İlber. Tanzimat'tan Sonra Mahalli İdareler (1840 - 1878), Ankara, 1974 : 200 - 202 " Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri", (1340 - 1880), Ankara, 2000.
  • "Tanzimat Devri ve Sonrası İdari Teşkilat ", Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi Serisi no: 1, İstanbul, 1994 : 283-333.
  • OSTROGORSKY, Georg. Bizans Devleti Tarihi, (Çev.Fikret IŞILTAN), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
  • ÖZDEMİR, S. " 18-19. Yüzyıl Niğde ve Çevresi Ortodoks Rum ve Ermeni Kiliseleri". Hacettepe Üni. Yayınlanmamış Lisans Tezi , Ankara, 1995.
  • ÖZDOĞAN, Kazım. Tavlusun Köyü, Kayseri Halkevinin Tertip Ettiği Köy Gezileri Tertip Notlarıdır. Kayseri : Vilayet Matbaası, 1936.
  • ÖZGÜÇ, Tahsin. Kültepe Kazısı, Anakara, 1953.
  • ÖZSOY, Hasan."XIX. Yüzyılda Talas ve Talas'ın Amerikalılar Tarafından Misyon Merkezi Seçilmesinin Sebepleri", I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri, 1997 : 255-259
  • PARMAN, Ebru. "Niğde ve Çevresi Araştırmaları" Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, cilt 5, sayı: 2 : 123-148, 1988.
  • PEKAK, Sacit. "Zeytinbağı (Trigleia) Bizans Dönemi Kiliseleri ve Fatih Camii" (Tarihi ve Mimarisi), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara : Hacettepe Üniversitesi, 1991.
  • "Güzelyurt'ta (Gelveri) Bulunan / Post Bizans Dönemi Kiliseleri I" Hacettepe Üni. Edebiyat Fakültesi Dergisi, cilt 10, sayı:123-160, 1993.
  • "Güzelyurt'ta (Gelveri) Bulunan / Post Bizans Dönemi Kiliseleri II" Hacettepe Üni. Edebiyat Fak. Dergisi, cilt 11, sayı : 1-2,177-216, 1994a.
  • "18.-19.YY.'da Anadolu'da Yaşayan Gayrimüslimler'in İmar Faaliyetleri ve Foça'daki Post Bizans Kiliseleri", Geçmişten Günümüze Foça: Uluslararası Sempozyum Bildirileri (1996), Ankara: 75-79, 1997.
  • "Kappadokya'da Post Bizans Dönemi Dini Mimarisi I- Nevşehir ve Çevresi (1)", Arkeoloji ve Sanat Dergisi 83 : 12-21, 1998b.
  • "Kappadokya'da Post Bizans Dönemi Dini Mimarisi I : Nevşehir ve Çevresi 2", Arkeoloji ve Sanat Dergisi 84 : 23-32, 1998c.
  • "18.-19. Yüzyıllarda Niğde ve Çevresinde Hıristiyan Dini Mimarisi"XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı I.cilt : 25-48, 1998d.
  • SAĞIR, Güner. "Kayseri İl Merkezindeki Surp Krikor Lusavoriç ve Surp Asvadzadin Ermeni Kiliseleri" Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2000.
  • RAMSAY, W. The Historical Geography of Asia Minor, (1962) London, 1890.
  • Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası, Çev. Mihri Pektaş, İstanbul : MEB, 1960.
  • ROTT, H. Kleinasiatische Denkmaeler aus Pisidien, Pamphylien, Kappadokienund Lykien, Leibzig, 1908.
  • SHAW, Stanford J. , E.K.SHAW. History of Ottoman Empire and Modern Turkey, Reform, Revolution, and Republic : The Rise of Modern Turkey, Cambridge, London and New York, 1977.
  • SONYEL, Salahi Ramsdam. "Büyük Devletlerin Osmanlı İmparatorluğu'nun Parçalama Çabalarında Hıristiyan Azınlıkların Rolü", Belleten, XLIX (195) : 647-656, 1986.
  • ŞANLI, Cemal. "Türkiye'deki Yabancı Dini, İlmi, Hayri Kurumların Hukuki ve Gayrimenkul İktisapları", Hıfzı Topuz'a Armağan Kitabı, İstanbul, 1979.
  • TANÖR, Bülent. "Anayasal Gelişmelere Toplu Bakış", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi 4, 1985 : 1002-1006.
  • TEKİNDAĞ, M.Ş. "Osmanlı İdaresinde Patrik ve Patrikhane", Belgelerle Tarih Dergisi I :52-55; 2 ; (1967) ; 91-104, Paris, 1967.
  • TEXİER, Charles. sie, Descrition Geographique, Historique et Archeologique des princes at des villes de la Chersone D'asie I-II, Paris, 1862.
  • TOPAKTAŞ, Yeşim. " Kayseri Reşit Efendi Kütüphanesi ve Geç Dönem Hıristiyan Kilisesi", Hacettepe Üniversitesi Yayımlanmamış Lisans Tezi), Ankara, 1986.
  • TUĞLACI, Osman. Osmanlı Mimarlığı'nda Batılılaşma Dönemi ve Balyan Ailesi, İstanbul : İnkılap ve Aka Kitabevi, 1981.
  • TURAN, Şerafettin. XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun İdari Taksimatı, Ankara, 1963.
  • TURGAL, Hasan Fehmi. "Anadolu'da Gregoriyen ve Ortodoks Türkler veya Mülga Şeri'ye Mahkemeleri Sicilleri Üzerine İncelemeler ", Belgelerle Türk Tarih Dergisi 13 : 14-19, 1986.
  • TÜRKAY, Cevdet. Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu'nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İstanbul, 1979.
  • ÜÇOK, C.- A. MUMCU. Türk Hukuk Tarihi, Ankara, 1981.
  • YERASİMOS, S. Az gelişmişlik Sürecinde Türkiye, Bizans'tan 1971'e, Çev: B. Kuzucu, İstanbul, 1980.
  • YEĞEN, Ali. Kayseri'de Tarihi Eserler, Kayseri, 1993:154.
  • YİNANÇ, Refet. XVI. Yüzyıl Sonlarında Kayseri Mahalleleri ve Nüfusları, I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri, 1997 : 363-366.