II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ KARİKATÜRİSTLERİNİN GÖZÜNDEN OSMANLI DEVLETİ’NİN İKTİSADÎ ÇÖKÜŞÜ

Bu çalışmada İkinci Meşrutiyet dönemi Osmanlı ekonomisini yansıtan karikatürler incelenmiştir. İkinci Meşrutiyet dönemi mizah basını çoğunlukla dergilerden oluştuğu için işimiz bir bakıma kolaydır. Çünkü dergilerde karikatüristler, gazeteciler gibi gündelik olayların ani tespitlerini yapmak zorunda kalmıyorlardı. Aylık ya da haftalık çıkan dergilerde olaylar incelenirken sebep-sonuç ilişkileri olabildiğince geniş açıdan değerlendirilebiliyordu. Üstelik bunlar, Kalem dergisinde gördüğümüz gibi Avrupa basınını da takip eden mizah yazarları tarafından düz yazı veya şiirlerle de destekleniyordu. Çünkü dergide yazacak daha çok yer vardı. Bir gazetenin köşesinde sıkışıp kalmış, günübirlik unutulması mukadder karikatürler değil kalıcı ve mesaj taşıyan eserler böylece ortaya çıkıyordu. Bu çalışmanın amacı, retroperspektif bir biçimde Kalem, Cem ve Karagöz dergilerinden hareketle İkinci Meşrutiyet döneminde Osmanlı ekonomisinin değerlendirilmesine farklı bir açıdan ışık tutmaktır

The Economic Collapse Of The Ottoman Empire From The Eyes Of IIth Constitutional Era Cartoonists

In this study cartoons that reflect Ottoman economy during the Second Constitutional Era have been studied. This is, in a way, an easy task since comic press of the period was consisted mainly from magazines. Because cartoonist who published magazines, unlike journalists, were not have to make instant evaluations of daily events. As the events were being clarified in the course of time, it was possible to evaluate them with its relations to reasons and results in monthly and weekly magazines. Besides, as it can be seen it the case of the Kalem magazine, these were supported with proses and poems by humourists who keep in touch with the European press. Because there were more space to write in magazines. Perpetual and message conveying works instead of squeezed, daily and destined to forgotten cartoons were coming to existence in this way. Aim of this study is to shed light, from a different point, to the evaluation of Ottoman economy during the Second Constitutional Period retroperspectively based on the Kalem, the Cem, and the Karagöz magazines.

PDF

___

Kalem, 3 Eylül 1908-29 Haziran 1911 arasındaki çeşitli sayılar.
Karagöz, 1908-1919 Yılları arasında neşrolunmuş çeşitli sayılar.
Cem, 10 Aralık 1910 - 18 Ekim 1912 arası çeşitli sayılar.
M.M.Z.C. Devre I, İçtima Senesi: 2, Cilt: 5, (1 Mayıs 1326 Cumartesi).
M.M.Z.C.Devre I, İçtima Senesi: 2, Cilt: 5, (3 Mayıs 1326 Pazartesi)
Doksanıncı İnikad.
M.M.Z.C, İnikat 102, 7 Mayıs 1327(1911), C. 1.
Akşin, Sina(1987). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul.
Akyıldız, Ali(2003). Para Pul Oldu, Osmanlı’da Kağıt Para Maliye ve Toplum, İletişim Yayınları, İstanbul.
Akyıldız, Ali(2004). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayınları, İstanbul.
Akyüz, Kenan(1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
Alkan, Necmettin(2006). Avrupa Karikatürlerinde İkinci Abdülhamid ve OsmanlıSiyaset,İmajı, Selis Kitaplar Yayıncılık, İstanbul.
Alkan,Ahmet Turan(1992). İkinci Meşrutiyet Döneminde Ordu ve Cedit Neşriyat, 1.Baskı, Ankara.
Alsaç, Üstün(1994).Türkiye’de Karikatür, Çizgi Roman ve Çizgi Film, İletişim Yayınları, İstanbul.
Arık, Bilal(1998).Değişen Toplum Değişen Karikatür, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, İstanbul.
Azizoğlu,Mustafa(2010).Karikatürlerle İstibdat ve İlk Anayasa, Newsweek.
Balcıoğlı, Semih- Öngören, Ferit(1973). 50. Yılın Türk Mizah Ve Karikatürü, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Balcıoğlu, Semih( 1973). 50 Yılın Türk Karikatürü, İş Bankası Yayınları, İstanbul.
Balcıoğlu, Semih(1998). Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Karikatürü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Bayur, Yusuf Hikmet(1991). Türk İnkılâbı Tarihi, C. I.,Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Bey, Ali Fuat(1986). Osmanlı Tokadı, Adama Yayınları, İstanbul. Boratav, Korkut(2003). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009, İmge Kitapevi Yayınları, Ankara.
Brummett, Palmira(2003). İkinci Meşrutiyet Basınında İmge ve Emperyalizm, İletişim Yayınları, İstanbul.
Cem, Cemil(1989). Silah ve Meşale, Adam Yayınları, İstanbul.
Coşar, Nevin(2003). Karikatürlerle Bir Borç Ekonomisinin Tarihi(1874-1954). Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
Çetinkaya, Y. Doğan(2004). 1908 Osmanlı BoykotuBir Toplumsal Hareketin Analizi,İletişim Yayınları, İstanbul.
Çetişli, İsmail- Çetin,Nurullah- Doğan, Abide- Gür, Âlim- Karataş, Cengiz,- Demir, Şenol(2007). İkinci Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, Ankara.
Çeviker, Turgut (1997). Karikatür Üzerine Yazılar, İstanbul.
Çeviker, Turgut(1986). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü- I, Tanzimat ve İstibdat Dönemi(1867-1878 / 18778-1908), Adam Yayınları, İstanbul.
Çeviker, Turgut(1986). Tanzimat İmzasız Karikatürler Antolojisi, Adam Yayınları, İstanbul.
Çeviker, Turgut(1988). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü- II, Meşrutiyet Dönemi(1908-1918), Adam Yayınları, İstanbul.
Çeviker, Turgut(1989). Meşrutiyet İmzasız Karikatürler Antolojisi, Adam Yayınları, İstanbul.
Çeviker, Turgut(1991). İbret Albümü, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Dairesi Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
Demirel, Fatmagül(2007). İkinci Abdülhamid Döneminde Sansür, Bağlam Yayıncılık, İstanbul.
Eldem, .Ethem(1999).Osmanlı Bankası Tarihi, Osmanlı Bankası Yayınları, İstanbul,
Eldem,Vedat(1994).Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, T.T.K Yayınları, Ankara.
Er,Turgut(2003). Türkiye’de Basın Yayın ve Tanıtma, Ümit Yayıncılık, Ankara.
Ergin, Osman Nuri (1327). Abdülhamid-i Sani ve Devr-i Saltanatı, İstanbul.
Ergin, Osman Nuri (1999). Mecelle-i Umur-ı Belediye, Cilt 3, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını No.21, İstanbul.
Eroğlu, Nazmi(2008). İttihatçıların Ünlü Maliye Nazırı, Ötüken Yayıncılık, İstanbul.
Heinzelmann, Tobias(2004). Osmanlı Karikatüründe Balkan Sorunu 1908-1914, Kitap Yayınevi, İstanbul.
İnuğur, M. Nuri (1982). Basın ve Yayın Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul.
Kabacalı, Alpay(2000). Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yayınları, İstanbul.
Kansu, Aykut(1995). 1908 Devrimi, İletişim Yayıncılık, İstanbul. Kar, İsmail(1999). Karikatür Sanatı, T.C Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Kıray, Emine(1995). Osmanlıda Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İletişim Yayınları, İstanbul.
Koloğlu, Orhan(2005). Türkiye Karikatür Tarihi, Bileşim Yayınevi, İstanbul.
Koloğlu, Orhan(2006). Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yayınları, İstanbul.
Kongar, Emre(1986). Kültür ve İletişim, Remzi Kitapevi, İstanbul.
Kortantamer, Tunca(2002). Kuruluşundan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Dönemi Türk Mizahının Kısa Bir TarihiXI, Türkiye Yayınları,
Kudret, Cevdet (1977). Abdülhamid Devrinde Sansür, Milliyet Yayınları, İstanbul.
Kuter,Seyfettin(2011). “Türkiye’de Radyoloji Biliminin Kuruluş Tarihi (1895-2010), Türk Onkoloji Dergisi.
Memiş, Şefik(2008). Osmanlı’dan Günümüze Karikatürlerde Belediye Zabıtasıİstanbul Büyükşehir Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı, İstanbul.
Öner, Erdoğan (2008). İstanbul, Şehremaneti’nin (Belediye) Kuruluşu ve 1917 Bütçesi, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Kurulu Yayınları Ankara.
Özçelik, Selahattin (2000). Donanma-yıOsmani Muavenet-i Milliye Cemiyeti, Ankara.
Özer, Atila(1994). İletişimin Çizgi Dili Karikatür, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
Özer, Atila(2007). Karikatür Yazıları, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir .
Pamuk, Şevket(1999).Osmanlı İmparatorluğu'nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Rıfkı, Ahmet(1993). Karşı, Adam Yayınları, İstanbul. Shaw, Stanford J. - Kural Shaw,Ezel(1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, İstanbul, 1983.
Simavi, Sedat(1993). Paramparça Yeni Zenginler Harp Fakirleri, Adam Yayınları, İstanbul.
Sunata, Hakkı (2006). İstibdattan Meşrutiyete Çocukluktan Gençliğe, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Şapolyo,Enver Behnan(1969).Türk Gazetecilik Tarihi ve Her Yönüyle Basın, Güven Matbaası, Ankara.
Talay, Aydın(2007). Eserleri ve Hizmetleriyle İkinciAbdülhamid, Armoni Yayıncılık, İstanbul.
Tanör, Bülent(1999). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Toprak, Zafer(2003). İttihad- Terakki ve Cihan Harbi, Homer Yayıncılık, İstanbul.
Tunaya,Tarık Zafer(1984). Türkiye'de Siyasal Partiler, C. 1, İkinci Meşrutiyet Dönemi (1908-1918),İstanbul.
Tuncer, Hüseyin(1994). Meşrutiyet Devri Türk Edebiyatı, 3. Baskı, Akademi Kitabevi, İzmir.
Tutel, Eser(2008). Şirket-i Hayriye, İletişim Yayınları, İstanbul.
Yalçın, Hüseyin Cahit(…..). Meşrutiyet Hatıraları, Sayı:117,
Yalçın, Hüseyin Cahit(2010). Edebiyat Anıları, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
Yarış, İbrahim(2010). Karikatürlerle İstanbul’da Toplu Ulaşım (1908- 1982), Nesil Matbaacılık, İstanbul.
(1328). İstikraz-ı Dahili-i Mecburi Kanunu LayikasıylaEsbab-ı MücibeMazbatası, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
Aslan,Taner(2008).İkinci Meşrutiyet Düşüncesinin Cumhuriyet’ Tesirleri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı 21, Kütahya.
Bayraktar, Bayram(1996). Günümüzde Yeniden Değerlendirilmesi Gereken Bir Düşünür, Prens Sabahattin Bey, Ankara Üniversitesi D.T.C.F, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 18, Sayı 29, Ankara.
Dağlar, Oya(2008). II. Meşrutiyet’in İlanının İstanbul Basını’ndaki Yansılamaları (1908), İ.Ü Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No:38, İstanbul.
Demir, Fevzi (1991).“İzmir Sancağı’nda 1912 Meclis-i Mebusan Seçimleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, I/1(İzmir-1991), ss.155-183.
Elmacı, Mehmet Emin (1999). “Karikatürlerle Avusturya Boykotajı”, Toplumsal Tarih, s. 63, Mart, ss. 48-53.
Emre, İsmet(2004). Türk Duygusu Mecmuası Üzerine Bir İnceleme, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.VIII/1, 2004.
Erkul, Rasih(2013). Mizah Bağlamında Sabit İle Nedim’in Ramazaniyeleri, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, Sayı. 1, Manisa.
Eroğlu, Nazmi(2013).Mehmed Cavid Bey’in İktisadi Görüşleri, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Ankara.
Göçmen, Muammer(1994). “İkinci Abdülhamid Döneminde Yabancı Basın Nasıl Takip Edilirdi?”, Tarih ve Toplum Dergisi, C. 22.
Hanilçe, Murat(2008). İkinci Meşrutiyet Dönemine Dair Hatırat Bibliyografyası Denemesi, Bilig, Sayı. 47,Tokat.
Kaaroğlu, Murtat(2009).Milli Mücadele ve Erken Dönem Cumhuriyet Romanında Harp Zenginleri, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 20.
Keskinkılıç, Erdoğan (2003) “Yenileşme Dönemi Osmanlı Bütçeleri Üzerine Bir İnceleme”, OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayı: 14, ss. 319-345,
Köse, Murtaza(2001). Osmanlı’da Borsa ve Galata Bankerlerinin Devletin Mali Yapısındaki Yeri, A.Ü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 18, Erzurum.
Öner, Erdoğan(2008) İstanbul, Şehremaneti’nin (Belediye) Kuruluşu ve 1917 Bütçesi, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Kurulu Yayınları Ankara.
Sağlam, M. Halil.(2009). İkinci Meşrutiyet Dönemi Türk Basınında “Rübab” Dergisinin Yeri ve Önemi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 21, Balıkesir.
Demir, Tanju(2001). Türkiye’de Posta ve Telefon Teşkilatının Tarihsel Gelişimi (1840-1920), Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılâpları Tarihi Enstitüsü, İzmir.
Işık, Filiz(2008). 19. Yüzyıl’da Kartpostallarda Osmanlı Toplumu: MaxFruchtermann Kartpostalları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazetecilik Anabilim Dalı, Ankara.
Tetik, İlhan(2009). İkinci Abdülhamid Dönemi Ahlak Kitapları (Risale-ı Ahlak, Bergüzar-ı Ahlak) Üzerine Bir İnceleme,Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, , Isparta