GİRESUN İLİ DERELİ, EYNESİL VE GÖRELE İLÇELERİ AĞIZLARINDAN DERLEME SÖZLÜĞÜ’NE KATKILAR

Türkiye Türkçesi ağızlarının dil özelliklerini ve kelime yapılarını belirlemede derleme çalışmalarının payı büyüktür. Derleme çalışmaları sayesinde yok olmak üzere olan birçok yöresel hazine gün yüzüne çıkmıştır. 1932 yılında kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin önderliğinde “Türkiye’de Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi” ortaya çıkarılmıştır. Bu dergi kapsamında 150 binden fazla kelime derlenerek 1939-1949 yılları arasında yayımlanmıştır. Bunun akabinde Türk Dil Kurumu derleme çalışmalarına devam etmiş ve 1952 yılında başladığı yolculuk sonucunda 450 bin kelime derlenmiştir. Kurum eski ve yeni malzemeleri birleştirerek 1963-1979 yılları arasında “Derleme Sözlüğü”nü meydana getirmiştir. Bu sözlük günümüzde Türkiye Türkçesi ağızları söz varlığını ortaya koyan en temel eser hüviyetindedir. Özellikle ağızların zamana ve mekâna karşı dirençsiz olduğunu varsayarsak, ağızlarla ilgili çalışmaların artarak devam etmesi neticesinde Derleme Sözlüğü de zenginleşecektir. Bu çalışmamızda Çepni Türklerinin hüküm sürdüğü Dereli, Eynesil ve Görele ilçeleri ile köylerindeki yöresel kelimeler ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Ağız özelliklerini koruyan Çepnilerden yapılan derlemeler sonucunda elde edilen malzemelerden, Derleme Sözlüğü’nde bulunmayan, bulunuyorsa da Dereli, Eynesil ve Görele ilçeleri ağızlarına ait olduğu belirtilmeyen ya da Derleme Sözlüğü’nde bulunmasına rağmen farklı anlamlar taşıyan kelimeler gün yüzüne çıkarılmaya çalışılacaktır. Bu kelimeler ilgili başlıklar altında ayrı ayrı ele alınacak ve anlamlarıyla beraber verilmeye çalışılacaktır. Çalışmamızın temel amacı, Türk Dil Kurumu’nun hazırladığı Derleme Sözlüğü’ne, Giresun şehrinin ilçeleri olan Dereli, Eynesil ve Görele ağızlarından küçük de olsa bir katkıda bulunmaktır.

Supplements of Giresun Province Dereli, Eynesil and Gorele Districts Dialect to the Dictionary of Word Collection (Derleme Sozlugu)

The share of compilation studies is very great in determining the word structure and language features of Turkey Turkish dialects. Thanks to the compilation studies, many local treasury which was about to be destroyed revealed. Under the leadership of the Turkish Language Research Society which was founded in 1932, Collected Words from Colloquial Language in Turkey “Türkiye’de Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi” was revealed. Under this journal, more than 150 thousand words were compiled and published between the years 1939-1949. Subsequently, the Turkish Language Association continued its compilation and in the year 1952, 450 thousand words were compiled. Combining old and new materials, Institution prepared "Compile Dictionary" between the years 1963-1979. This dictionary is one of the most basic works in Turkey Turkish dialects. Especially, assuming that dialects having low resistance against to time and space, as a result of the continuing increase in the studies related to dialects “Compiling Dictionaries” will prosper. In this study, Chepni Turkish (one of the 24 Oguz Turks tribes) dominated the province of Dereli, Eynesil and Görele and words in the local village will be examined. As a result of word collection made from Chepnis, word collections which do not existed in the dictionary, or if there is a word and not mentioned as belonging to the city of Dereli, Eynesil and Görele or the words with different meanings despite being included in the compilation dictionary will be explored. These words will be discussed separately under their respective headings and it will be given with their meaning. The main purpose of the study is to make a small contribution from the districts of the city of Giresun Dereli, Eynesil and Görele Dialects to the Compilation dictionary prepared by The Turkish Language Institute.

PDF

___

Akar, A. (2006). Ağız Araştırmalarında Yöntem Sorunları. Turkish Studies, 1(2), 37-53.
Akça, H. (2017). Ağız Çalışmalarında Derleme Konuları ve Kaynak Kişilere Yöneltilecek Sorular. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 27, 61-84.
Bulduk, T. B. (2019). Gümüşhane İli ve Yöresi Ağızları SözVarlığında Eski Türkçe Kelimeler. Mavi Atlas, 7(1), 52-67.
Bulut, S. (2013). Türkiye Türkçesi Ağızları Üzerine Çalışma Yapılmayan İl ve İlçeler. Turkish Studies, 8(1), 1129-1149
Bulut, S. (2017). Ahıska Bölgesi Türkleri Ağzından Derleme Sözlüğüne KatkılarI. Asya Studies, 2, 9-16.
Bulut, S. (2017). Giresun İli ve Yöresi Ağızlarında Kadın. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 325-355. Bulut, S. (2018). Giresun İli ve Yöresi Ağızlarında Fındık. Mavi Atlas, 6(1), 205- 232.
Buran, A. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir Deneme. Turkish Studies, 6(1), 41-54.
Buran, A. (2015). Türklük Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
Demir, N. ve Aydoğdu, Ö. (2008). Giresun İli ve Yöresi Ağızları (Tarih-Dil İncelemesi-Metinler-Sözlük). Giresun: Giresun Valiliği Yayınları.
DS/I: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. 1. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS/II: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 2. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS/III: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 3. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS/IV: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 4. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS/V: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 5. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS/VI: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 6. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Erdem, M. D. & Bölük, R. (2011). Kaş (Antalya) Ağzı Özellikleri Üzerine. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(1), 406-447.
Erdem, M. D., Kirik, E., Üst, S. & Dağdelen, G. (2009). Türkoğlu Ağzı (Kahramanmaraş Ağızları-1). Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4(8), 2522-2565.
Ergin, M. (2012). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
Gülensoy, T. & Alkaya, E. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası. Genişletilmiş 3. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
GYAS: Tekin, F. & Cantürk, S. (2018). Giresun ve Yöresi Ağız Sözlüğü. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
Karahan, L. (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Küçük, S. (2019). Giresun Ağzında Kadın, Erkek ve Çocuk Giyim ve Kuşamına Ait Söz Varlığı. 2. Uluslararası Dergi Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu Tam Metin Kitapçığı, (Editör: Vedi Aşkaroğlu), 21-23 Haziran, 155-169.
MDD: Metin Dışı Derleme.
Tekin, F. & Cantürk, S. (2014). Giresun ve Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğüne Katkılar. Diyalektolog, 9, 33-46.
Tekin, F. & Cantürk, S. (2019a). Doğankent ve Güce Yer Adları Üzerine Bir İnceleme. Littera Turca, 5(4), 808-834.
Tekin, F. & Cantürk, S. (2019b). Giresun Yöresi Yayla-Oba Adları Üzerine Bir İnceleme. Littera Turca, 5(4), 835-860.
Telli, B. (2017). Güneydoğu Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme. HİKMET-Akademik-Akademik Edebiyat Dergisi, 3(6), 133-149.
Telli, B. & Bulduk, T. B. (2019). Adıyaman İli ve Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar: Fiil. HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi, 5(10), 98- 115.
Tellioğlu, İ. (2007). Doğu Karadeniz Bölgesinin Türk Yurdu Haline Gelmesi Hakkında Bir Değerlendirme. Turkish Studies 2(2): 654-664.
Topal, E. (2018). Giresun Eynesil Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar. KARAM-Karadeniz Araştırmaları, XV(59), 291-296.
TS: Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
TS/VI: Türk Dil Kurumu (2009). Tarama Sözlüğü, VI(U-Z), 3. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
Yavuz, S. & Telli, B. (2013). İç Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(3), 376-402.