ESKİ TÜRKÇEDEKİ COĞRAFYA TERİMLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Eski Türkçe denilince Türklerin İslamiyet’i kabul etmeden önce Moğolistan bozkırları ve Tarım havzasında konuştukları Türkçe akla gelmektedir. Köktürkçe ve Eski Uygur Türkçesi olarak ikiye ayırdığımız bu dönemin Türkçeye ait ilk yazılı eserleri barındırması, önemini daha da arttırmaktadır. Bugün konuşulan Türkçedeki kelimelerin nasıl bir kaynaktan beslendiğini ve ne gibi değişikliklere maruz kaldığını öğrenebilmek için, bu kelimelerin kaynağı olan, Eski Türkçe dönemine ait yazılı eserler incelenmelidir.Coğrafya, insanın yaşadığı mekâna anlam vermesidir. Dolayısıyla bir toplumun yaşadığı coğrafya ile kullandığı kelimeler ilintilidir. İslamiyet’ten önce Moğolistan ve Tarım havzasında yaşayan Türklerin dillerinde bozkır ve göçebelik terminolojisi ile ilgili birçok kelime bulunmaktadır. Bu çalışma ile Köktürkçe ve Eski Uygur Türkçesi dönemlerinde Orta Asya’nın geniş bozkırlarında yaşamış Türklere ait coğrafya terimlerinin neler olduğunu belirlemek ve bu terimlerin Türkçenin tarihî lehçeleri olan Karahanlı, Harezm-Altınordu, Kıpçak ve Çağataycadaki metinlerde nasıl bir kullanıma sahip olduğunu incelemek amaçlanmıştır. Bu bağlamda, Eski Türkçe metinlerinde geçen bazı coğrafya terimlerinin Türkçenin tarihîdönem lehçelerinde kullanımdan düştüğü, bazılarının ise tarihîlehçelerde kullanıldığını ve Türkiye Türkçesinde kullanılmaya devam ettiği görülmüştür. Coğrafya alanındaki bilimsel terimler tespit edilirken Prof. Dr. Reşat İzbırak’ın Coğrafya Terimleri Sözlüğü ile Doç. Ferruh Sanır’ın Coğrafya Terimleri Sözlüğündeki terimler üzerinden hareket edilmiştir.

PDF

___

Alyılmaz, C. (2000). Bilge Tonyukuk Yazıtları Üzerine Birkaç Düzeltme. Türk Dilleri Araştırmaları (György Kara Özel Sayısı), 103-112.

Alyılmaz, C. (2004). İpek Yolu ve Orhun Yazıtları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 181-192.

Argunşah, M. (2017). Çağatay Türkçesi.İstanbul: Kesit Yayınları.Ata, A. (2014). Harezm-Altınordu Türkçesi.Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.

Berbercan, M. T. (2017). Coğrafya Terimleri Sözlüğü Olarak Divanü Lugati't Türk. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1-12.

Bulut, S. (2018). Gümüşhane İli ve Yöresi Ağızları Söz Varlığı.Ankara: Gazi Kitabevi.

Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Devellioğlu, F. (1999). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat.Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.

Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Doğan, D. M. (2001). Büyük Türkçe Sözlük.Ankara: Vadi Yayınları.

Eckmann, J. (2017). Çağatayca El Kitabı.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Ercilasun, A. B. (2007). Türk Lehçeleri Grameri.Ankara: Akçağ Yayınları.

Ercilasun, A. B. (2016). Türk Dili Tarihi.Ankara: Akçağ Yayınları.Ercilasun, A. B., & AKKOYUNLU, Z. (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Ergin, M. (1999). Orhun Abideleri.İstanbul: Boğaziçi Yayınları.

Ergin, M. (2003). Türk Dil Bilgisi.İstanbul: Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım.Erol, H. A. (2014). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Gabaın, A. V. (2000). Eski Türkçenin Grameri.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Gömeç, S. (2007). Kök Türkçe Yazıtlarında Geçen Göller ve Nehirler. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 1283-1296.

Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Gülsevin, G. (2002). Uşak İli Ağızları.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Hacıeminoğlu, N. (2003). Karahanlı Türkçesi Grameri.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

İzbırak, R. (1986). Coğrafya Terimleri Sözlüğü.İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Kanar, M. (2016). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük.İstanbul: Say Yayınları.

Türk Dil Kurumu (1998). Türkçe Sözlük.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türk Dil Kurumu (2009). Derleme Sözlüğü.Ankara: TürkDil Kurumu Yayınları.

Türk Dil Kurumu (2009). Tarama Sözlüğü.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Orkun, H. N. (2011). Eski Türk Yazıtları.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Ölmez, M. (2017). Köktürkçe ve Eski Uygurca Dersleri.İstanbul: Kesit Yayınları.

Paçacıoğlu, B. (2016). Türkçenin VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Sözcük Dağarcığı.İstanbul: Kesit Yayınları.

Sanır, F. (2000). Coğrafya Terimleri Sözlüğü.Ankara: Gazi Kitabevi.

Sertkaya, O. F. (2003). Yıs (Yış?) / Yis 1 / Yis / Yiş Kelimesi ve Akrabaları Üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun'a Armağan), 165-182.

Şen, S. (2016). Eski Uygur Türkçesi Dersleri.İstanbul: Kesit Yayınları.

Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Tekin, T. (2000). Orhon Türkçesi Grameri.Ankara: Sanat Kitabevi.

Telli, B. (2018). Yer Adları Üzerine Bir Değerlendirme: Adıyaman İli Gölbaşı İlçesi Örneği. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 507-526.

Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi.İstanbul: Enderun Kitabevi.

Toparlı, R., Vural, H., & Karaatlı, R. (2014). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Ünlü, S. (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü.Konya: Eğitim Kitabevi.

Ünlü, S. (2012). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü.Konya: Eğitim Kitabevi.

Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü.Konya: Eğitim Kitabevi.

Yavuz, S., & ŞENEL, M. (2013). Yer Adları (Toponim) Terimleri Sözlüğü. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2239-2254.