CÂBÎ-ZÂDE HALÎL FÂ’İZ’İN TÜRKÇE ŞİİRLERİ

XVIII. yüzyıl klasik Türk edebiyatının son klasik dönemidir. Nedîm ve Gâlib dışında bu çizgiye ulaşamamış olmakla beraber edebîlik vasfını yakalayabilmiş; ancak gölgede kalmış şairlerden söz etmek mümkündür. Fâ’iz, hem âlim hem sanatkâr kimliğine sahip olarak astronomi, matematik vb. bilimlere vukufiyeti yanı sıra ince hayalleri ve sahip olduğu çok farklı sahalardaki eserlerine rağmen adından fazla söz edilmeyen bir şairdir. Onun divançesi edebî vasfı haiz ve Câbî-zâde’nin edebî kudretinin hacimce küçük olmakla beraber güçlü bir tanığıdır. Yaşadığı esnada pek çok edebî mektebin kesişim noktasında olan bir şair olması bakımından ayrıca dikkat çekicidir. Elsine-i selasede şiir söyleme kabiliyeti, kıtaları ile dönemine tanıklık etmesi, rubaileri ile dinî, tasavvufî, fikrî hususlara girmesi ve gazellerinde lirizmi yakalayabilmesi edebî kişiliğinin vasıfları içindedir. Özellikle yaşadığı dönemde devlet ricalinin dikkatini çeken ve Râmî Mehmed Paşa’ya kaside kaleme alan Câbî-zâde’nin divançesinin ve evvela divançesi içindeki Türkçe şiirlerinin yayınlanması ve genel bir değerlendirmesi onun edebî kişiliğinin mahiyetinin keşfinde elzemdir.

The Turkish Poetry of Câbî-zâde Halîl Fâ’iz

The 18th century is last classical period of classical Turkish literature. It is possible to talk about poets, who were unable to reach this threshold, nevertheless were able to attain a literariness quality but they remained in the shade, beyond Nedîm and Gâlib. Having both scientist and artistic identity and having knowledge about the sciences such as astronomy and mathematics, Fâ’iz is a poet who, unfortunately, is seldom mentioned despite his dreams and works in quite various fields. His divançe not only is of literary quality, but also is a significant witness of Câbî-zâde's literary power despite its small volume. He is also remarkable since he was right at the crossroads of many literary schools during his period. Qualities of his literary identity include his ability to recite poetry in Elsine-i selâse, his verses witnessing his period, his aspect touching upon religious, sufistic, and intellectual issues with his rubaie, and his quality capturing lyricism in his odes. Hence, it is considered necessary to publish divançe of Câbî-zâde, who attracted the attention of dignitaries of the state during his period in particular and wrote eulogy for Râmî Mehmed Pasha, and firstly Turkish poetry in his divançe and to make a general evaluation about them in order to explore his literary identity.

PDF

___

Aça, M., Gökalp, H. & Kocakaplan, İ. (2012). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Türk ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit.
Ahıshalı, R. (2007). Râmî Mehmed Paşa. TDV İslam Ansiklopedisi. XXXIV, 449-451.
Akbayar, N. (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmânî (C.II). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 507-508.
Akkuş, M. (2014). Klâsik Türk Şiirinin Anlam Dünyası Edebi Türler ve Tarzlar. Erzurum: Fenomen Yay.
Aksoyak, İ. H. (2014). Şehrî, Mehmed Efendi. Türk edebiyatı İsimler Sözlüğü.http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=1949 (erişim tarihi: 15.02.2019)
Bilkan, A.F. (Tarihsiz).Râmî, Râmî Mehmet Paşa. Türk edebiyatı İsimler Sözlüğü.http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=1988(Erişim Tarihi: 16.02.2019)
Bilkan, A. F. (2011). Nabi Divan I-II. Ankara: Akçağ.
Bilgegil, M. K. (2015). Edebiyat Bilgi ve Teorileri. Erzurum: Salkım Söğüt Yayınevi.
Canım, R. (2016). Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yay.
Coşkun, M. (2012). Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar. İstanbul: Dergâh.
Çapan, P. (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî. İnceleme-Metinİndeks. Ankara: AKM Yay.
Devellioğlu, F. (2001). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
Dilçin, C. (2000). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ece, S. (2015). Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri (I-II). Erzurum: Eser Basım Yayın Dağıtım Matbaacılık.
Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeksSözlük). Ankara: AKM Yay.
Erdem, S. (2004). Fa’iz. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (C.IV). Ankara: AKM Yay.
Fâ’iz, Halîl b. (Tarihsiz). Câbî-zâde Mehmed.Dîvân. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, No. 06 Mil Yz FB 509.
İnce, A. (2018). Tezkiretü’ş-Şu’arâ Sâlim Efendi.Ankara:http://ekitap.kultur turizm.gov.tr/Eklenti/57124,mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39ssu39arapdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 16.02.2019)
İpekten, H. (2010). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh.
İpekten, H., İsen, M.,Toparlı, R., Okçu, N. &Karabey, T. (1988). Tezkirelere Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay: 942.
Kanar, M. (2015). Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yay.
Kanar, M.(2009). Arapça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yay.
Kavukçu, F. Z. (2000). Râmî Dîvânı.Yayınlanmamış Doktora Tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Kayhan, H. (1991).Rüşdî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Kesik, B. (2014). Fâ’iz, Câbîzâde Halîl Fâiz. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=2780 (Erişim Tarihi: 16.02. 2019)
Kaplan, O. (2019). Târîh-i Edebiyyât Dersleri (C.I). İstanbul: Akademik Kitaplar.
Kocakaplan, İ. (2014). Açıklamalı Edebî Sanatlar. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yay.
Kurnaz, C.&Tatcı M. (2001).Mehmed Nâil Tumân. Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri (C.I-II). Ankara: Bizim Büro Yay.
Muallim Nâcî (Tarihsiz). Lûgat-ı Nâcî. İstanbul: Çağrı Yay.
Müstakîm-zâde Süleyman Sa’deddin Efendi (2000).Mecelletü’n-Nisâb (Tıpkıbasım). Ankara: KB Yay.
Onay, A. T. (2000). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara: Akçağ.
Özcan, A. (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakaik-ı Nu’mâniye ve ZeyilleriVekâyiü’l –Fudalâ (C.II-III). İstanbul: Çağrı Yay.
Pala, İ. (2003). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Leyla ile Mecnun Yay.
Şemseddin, S. (2016). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Nâdir Eserler Kit.
Tatcı, M. & Kurnaz, C. (2009). Bursalı Mehmed Tâhir I-III ve Ahmed Remzi Akyürek Müftâhu’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi. Ankara: Bizim Büro Yay.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi C.III (1979). Fâiz, Halîl Efendi (Câbîzâde). İstanbul: Dergâh Yay.
Ünver, İ. (1993).Çeviri Yazımızda Yazım Birliği Üzerine Öneriler. Türkoloji Dergisi, Ankara, XI(1),51-89.
Yazıcı Erişen, G. (2017).Kâmî Dîvânı.e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/ Eklenti/55977.kami-divani-pdf.pdf?0(Erişim Tarihi: 16.02.2019).
Yekbaş, H. (2014).Rüşdî, Mehmed.Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=1901(Erişim Tarihi: 20.02.2019).
Zavotçu, G. (2013).Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü. İstanbul: Kesit Yay.