BİR CUMHURİYET REFORMUNUN ANALİTİK SEYRİ: TÜRKİYE’DE PAZAR TATİLİNİN KABULÜ

Bu makalede, Türkiye’de hafta tatilinin cumadan pazara alınmasını gerektiren ekonomik, politik ve ideolojik etkenler üzerinde durulmuştur. Tatil değişikliğini, 1920’lerin ikinci yarısında Müslüman-Türk tüccarlar gündeme getirmiştir. Bu değişiklik, uzun bir süre gündemde kalmasına rağmen, Kemalist iktidar tarafından sürüncemede bırakılmıştır. Bunda “dinî hassasiyet” ya da muhtemel bir “gelenekçi tepki” kadar, 1929 Dünya Bunalımı’nın dış ticarette neden olduğu daralma da belirli bir düzeyde rol oynamıştır. Pazar tatili, 27 Mayıs 1935 tarihinde ekonomik gerekçelere dayandırılarak kabul edildiğinde, laik rejimin bu yıllarda izlediği Batılı kimlik siyasetinin de bu değişikliğin hayata geçirilmesinde dolaylı bir etkisi olmuştur.

Analytical Process of a Republican Reform: The Adoption of Sunday as a Holiday in Turkey

This article deals with the ways in which economic, political and ideological factors made it necessary for the Kemalist government in Turkey to switch the weekly rest day from Friday to Sunday the 1920s and 1930s. Muslim-Turkish merchants brought the rest day change into agenda in the second half of the 1920s. Although this change had remained on the agenda for a long time, it was procrastinated by the Kemalist government. Behind this delay were not only the existing “religious sensitivities” or a possible “traditionalist reaction” but also the constriction in foreign trade transactions that was stipulated by the Great Depression in 1929. As such the Westernist identity politics of the secular Turkish regime played only a secondary role and had an indirect effect on the adoption of Sunday as a rest day in May 27 1935, while the economic reasons had a primary and more direct influence on such a decision.

PDF

___

National Archives and Records Administration (NARA)
NARA: Microcopy No: 1224, Roll No: 10, (867.404/191).
NARA: Microcopy No: 353, Roll No: 50, (867.407/-).
NARA: Microcopy No: 353, Roll No: 50, (867.407/2).
NARA: Microcopy No: M 1224, Roll No: 1, (867.00/2027).
NARA: Microcopy No: M 1224, Roll No: 10, (867.404/209).
NARA: Microcopy No: M1224 Roll No: 11, (867.407/8)
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA: Fon Kodu: 030.10. Yer No: 198.352.2. Tarih: 24.11.1930.
BCA: Fon Kodu: 490.1., Yer No: 1438.3.1, Tarih: 24.6.1935.
Documents on British Foreign Policy 1919-1939, Seri 1A, C. 7, Foreign and Commonweatlh Office, London 1975.
Şimşir Bilâl, (Haz.), İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), C. 6, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2005.
Şimşir Bilâl, (Haz.), İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), C. 7, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2006.
Ayın Tarihi
Düstur
Kanunlar Dergisi
TBMM 278 no’lu Komisyon Raporu
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: I, C. 8, T.B.B.M, Meclisi Matbaası, Ankara 1970.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: II, C. 20., T.B.M, Meclisi Matbaası, Ankara 1977.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: II, C. 4., T. B. M, Meclisi Matbaası, Ankara 1968.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: III, C. 24, T.B.M.M. Matbaası, Ankara 1931.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: V, C.3, T.B.M.M. Matbaası, Ankara 1935.
TÜİK, Yıllara Göre Dış Ticaret, 1923-2016, (Erişim Tarihi: 26.08.2017).
Akşam
Cumhuriyet
Hakimiyeti Milliye / Ulus
Hayat
İkdam
İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası
Kurun
La Republique
News
Resimli Şark
Tan
The Guardian
The Observer
The Sun
Vakit
Ahmad Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, çev. Y. Alogan, 3.Basım, Kaynak Yay., İstanbul 2002.
Ahmet Hamdi, “Memleketin Son İktisadi Hareketlerine Bir Nazar”, İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, Sayı: 10, 1925, s. 1265.
Arpaguş Hatice K., Osmanlı ve Geleneksel İslâm, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., İstanbul 2014.
Aslan Demo Ahmet - Hakan Yaşar, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Cuma Tatili”, Amme İdaresi Dergisi, (Yayın aşamasındadır).
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, C. 2, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1997.
Atay Tayfun, “Gelenekçilikle Karşı-Gelenekçiliğin Gelgitinde Türk ‘Gelenekçi’ Muhafazakârlığı”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C. 5 (Muhafazakârlık), 2. Baskı, İletişim Yay., İstanbul 2004, s.154-178.
Bein Amit, Osmanlı Uleması ve Türkiye Cumhuriyeti: Değişimin Failleri ve Geleneğin Muhafızları, çev. B. Üçpunar, Kitap Yay., İstanbul 2013.
Berkes Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, YKY, İstanbul 2002.
Bir Atilla - Mustafa Kaçar, “Saat”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul 2008, s.322-325.
Korkut Boratav, 100 Soruda Türkiye’de Devletçilik, Gerçek Yay., İstanbul 1974.
Korkut Boratav, Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985, Gerçek Yay., İstanbul 1988. Boztemur Recep, “Özel Girişimciliğin Gelişiminde Devletin Rolü: İş Bankası Örneği”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.18, S.29, 1996, s. 63-79.
Böke Pelin, “Yeni Gün”den “Cumhuriyet”e Yunus Nadi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 1994.
Çavdar Tevfik, Türkiye Ekonomisi 1900-1960, İmge Kitabevi, Ankara 2003.
Demirel Ahmet, İlk Meclis’in Vekilleri: Milli Mücadele Döneminde Seçimler, İletişim Yay., İstanbul 2010.
Deniz Önder, "Cumhuriyet Döneminde Tatil Kavramı ve 1935 Tarihli Ulusal Bayram ve Genel Tatiller", Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.11, S. 23, s. 57-72.
Dinçer Hasan, “Dilde Özleşme Çalışmalarının Çocuk Eğitimine Yansıması”, Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk, C. 2, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yay., Samsun 2016, s. 1355-1374.
Doğaner Yasemin, “Atatürk Dönemi Türkiyesi’nde Sosyo-Kültürel Değişim”, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi 10-15 Eylül 2007, Ankara 2012, s. 235-260.
Emeç Zeynep, Kavalalı Ailesi: Kavala’dan İstanbul’a Bir Beyaz Türk Ailenin Öyküsü, Destek Yay., İstanbul 2013.
Erten Bağış - Görkem Doğan, “Cumhuriyet’in Cumhuriyet’i: Cumhuriyet Gazetesi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C. 2 (Kemalizm), 2. Baskı, İletişim Yay., İstanbul 2002, s. 501-512.
Findley Carter V., Modern Türkiye Tarihi, çev. G. Ayas, 2. Baskı, Timaş Yay., İstanbul 2012.
Grew Joseph, Atatürk ve İnönü (Bir Amerikan Elçisinin Hatıraları), çev. M. Aşkın, Kitapçılık Yay., İstanbul 1966.
H. Avni (Haz.), İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası 1926-1927-1928 Seneleri Faaliyet ve Muamelâtına Ait Umumî Rapor, İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Neşriyatından, İstanbul 1934.
İhsan, “Cuma ve Pazar Tatili”, Hayat, Cilt: VI, Sayı: 145, 15 Kânunuevvel 1929, s.1-2.
Kara İsmail, Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslâm, C.1, Dergâh Yay., İstanbul 2008.
Kazgan Gülten, Türkiye Ekonomisinde Krizler (1929-2001), 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2008.
Keyder Çağlar, Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye (1923-1929), 2. Basım, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1993.
Keyder Çağlar, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, 10. Baskı, İletişim Yay., İstanbul 2004.
Kocaoğlu Bünyamin, “Atatürk Dönemi Laiklik Uygulamalarına Yönelik Bazı Toplumsal Tepkiler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4, Fall 2007, s. 1297-1307.
Koraltürk Murat, Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi, İletişim Yay., İstanbul 2011.
Koraltürk Murat, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Ekonomide Milliyetçi Bir Tepki: Cuma Tatili”, Kebikeç, S. 31, 2011, s.189-195.
Kur’an Yolu, Türkçe Meal ve Tefsir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 2014.
Küçük Cevdet, “Hafta Tatili: İslamî Dönem”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul 1997, s. 130-132.
Ahmet, Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, İmge Kitabevi, Ankara 1999.
Mardin Şerif, Bediüzzaman Said Nursi Olayı, çev. M. Çulhaoğlu, 2. Baskı, İletişim Yay., İstanbul 1992.
Mardin Şerif, Türkiye’de Din ve Siyaset, 8. Baskı, İletişim Yay., İstanbul 2001.
Nadi Nadir, Perde Aralığından, 4. Baskı, Çağdaş Yay., İstanbul 1991.
Ortaylı İlber, Kırk Ambar Sohbetleri, Aşina Kitaplar, Ankara 2007.
Shaw Stanford J., Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C. 2, çev. M. Harmancı, 3. Baskı, E Yay., İstanbul 2000.
Swingewood Alan, Kitle Kültürü Efsanesi, çev. A. Kansu, Bilim ve Sanat Yay., Ankara 1996.
Talas Cahit, Toplumsal Politika, 5. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara 1997. Tekeli İlhan-Selim İlkin, Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2009.
Tezel Yahya S., Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, 5. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2000.
Timur Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara 1994.
Toprak Zafer, Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul 2012.
Tukin Cemal, “Yakın Çağ Tarihimizde Hafta Tatili”, Tarih Dergisi, C.1/S.1, Eylül 1949.
Tunçay Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması, 1923-1931, 4. Basım, Tarih Vakfı Yay., İstanbul 2005.
Turan Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 3. Kitap (Birinci Bölüm), 2. Basım, Bilgi Yay., Ankara 2005.
Wood Margaret, M. “Latinizing the Turkish Alphabet: A Study in the Introduction of a Cultural Change”, The American Journal of Sociology, Vol. 35, No. 2, September 1929, s.194-203.
Zürcher, Erik J., Bir Ulusun İnşası: Jön Türk Mirası, çev. L. Yalçın, Akılçelen Kitaplar, Ankara 2015.
Zürcher, Erik J., Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, 3. Baskı, İletişim Yay., İstanbul 1998.