BİZANS TARİHİ KAYNAKLARINA GÖRE VI. –X. YÜZYILLARDA İSTANBUL’DA GÖRÜLEN VEBA SALGINLARI

İstanbul, bilinen tarihi boyunca deprem, yangın, kıtlık-kuraklık ve salgın hastalıklar gibi pek çok doğal afete maruz kalmış kadim bir şehirdir. İstanbul’un maruz kaldığı bu felaketlerden biri de yaşanmış olan veba salgınlarıdır. İstanbul’da görülen veba salgınları özellikle Bizans döneminde fazlasıyla etkili olup, binlerce insanın ölümüne sebep olmuştur. Bizanslı tarihçiler kroniklerinde değişik zamanlarda İstanbul’da görülen bu veba salgınlarıyla ilgili önemli kayıtlar düşmüşlerdir. Kronikler, veba salgınlarının ilk olarak nerelerde ortaya çıktığı, İstanbul’a hangi yollardan ve nasıl geldiği, salgının yayılması, başkent ve civarının bu salgınlardan nasıl etkilendiği, kaç kişinin öldüğü ve ne kadar sürdüğü gibi konularda önemli bilgiler vermektedir. Bu çalışmamızda, Bizans kroniklerinin aktardığı bu bilgiler ışığında VI. yüzyıldan X. yüzyıla kadar olan zaman aralığında İstanbul ve çevresinde etkili olmuş olan veba salgınları ve Bizans Devleti’nin bu veba salgınlarının neden olduğu yıkımla mücadelesi ele alınmıştır.

Outbreaks of Plague in Istanbul According to Byzantine Chronicles (VIth –Xth Centuries)

Istanbul is a city that has experienced many natural disasters during its history, such as earthquakes, fire, famine-drought and epidemic diseases. One of these disasters that Istanbul is exposed to is plague epidemics. Plague outbreaks in Istanbul have been particularly effective during the Byzantine period, causing thousands of people to die. In the chronicles of the Byzantine historians, important records about these outbreaks of plague have been dropped in Istanbul at different times. Chronicles provide important information on where the plague epidemics first came from, what pathways and how they came to Istanbul, how the epidemic spread, how the capital and its vicinity were affected by these epidemics, how many died and how long it lasted. In this work, the information transmitted by the Byzantine chronicles shows that in the light of VI. From the century to the Xth century, plague outbreaks in Istanbul and its environs, and the struggle for destruction of the Byzantine state caused by these plague epidemics have been dealt with.

PDF

___

Agathias,Agathiae Myrinaei Historiarum,nşr. B.G. Niebuhrii, Corpus Scriptorum Historia Byzantinae, Bonnae 1828; İng.trc. Joseph D. Frendo, Agathias The Histories, Berlin-New York 1975.
Agapios de Hierapolis, Kitab al-‘Unvan, Fr. trc. Alexandre Vasiliev, Paris 1909.
Al Tabarî, TheHistory of Al Tabarî, XXV, çev. Khalid Yahya Blankinship, Suny Series in Near Eastern Studies, New York, 1989.
Bedrosian, Robert, The Chronicle of Michael the Great, Patriarch of the Syrians, N.J. 2013.
Chronicon Paschale, nşr. L. Dindorf, Corpus Scriptorum Historia Byzantinae, Bonnae 1832; İng. trc. Michael-Mary Whitby, Chronicon Paschale 284-628 AD, Liverpool Üniversity Press, 1989.
Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi I-II, Çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1999.
Halîfe b. Hayyât, History on the Umayyad Dynasty (660-750), Çev. Carl Wurtzel, Liverpool Üniversitesi, İngiltere 2015.
Ioannes Malalas, Chronographia,ed. L.Dindorfii, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonnae 1831; İng. trc. Elizabeth Jeffreys ve diğerleri, The Chronicle of John Malalas, Melbourne, 1986.
Ioannes Skylitzes, A Synopsis of Byzantine History, 811-1057, Introduction, Text And Notes Translated By John Wortley, Cambridge University Press 2011.
Joshua the Stylite , The Chronicle of Joshua the Stylite, Çev. J. Watt ve F. Trombley, Liverpool 2000.
Mass, Michael, John Lydus and the Roman Past, New York 1992.
Michael ve Mary Whitby, The History of the Theoplactus Simocatta, Oxford 1985.
Nikephoros Patriarch of Constantinople, Breviarium, nşr. C. de Boor, Leipzig, 1880; İng. trc. Cyril Mango, Nikephoros, Patriarch of Constantinople Short History, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington, 1990.
Prokopius of Caesarea, De Bello,nşr. Dindorfii, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonnae 1833.
Prokopius, Gizli Tarih, çev. Orhan Duru, Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, 2001.
The Chronicle of Joshua the Stylite, Çev. J. Watt ve F. Trombley, Liverpool 2000.
The Chronicle of Zuqnin, (Bölüm III ve IV. M. 488-775), Çev. Amir Harrak, Canada 1999.
Whitby, Michael, The Ecclesiastical History of Evagrius Scholasticus,Liverpool, 2000.
Theophanes,Theophanis Chronographia, nşr. I. Classeni-I.Bekker, Corpus Scriptorum Historia Byzantinae, I,II, Bonnae 1839-41; İng. trc. Cyril Mango-Roger Scott, The Chronicle of Theophanes Confessor, Clarendon Press, Oxford, 1997.
Arık, F. Şamil, “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba Salgınları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 26, (1991), s.27-57.
Cengiz, “Ortaçağın Büyük Veba Salgını”. Bilim ve Teknik Tubitak Yayınları, 1989, 263: ss. 43-45.
Ayhan, A, “Dünyada ve Türkiye’de Veba Salgınları”, Tıp Tarihi Araştırmaları,16, 2009, ss. 145-162.
Akbaba, Gülgün, “Bir Salgının Öyküsü: Veba”, Bilim ve Teknik, 377, 1999, ss. 98-101.
Cameron, Averil, The Mediterranean World in Late Antiquity, AD 395–600, London and New York, Routledge, 1993.
Charanis, Peter, “The Transfer of Population as a Policy in the Byzantine Empire”, Comparative Studies in Society and History, 3/2, 1961, ss. 140-154.
Charanis, Peter, “Cultural Diversity and the Breakdown of Byzantine Power in Asia Minor”, Dumbarton Oaks Papers, 29, 1975, ss. 1-20.
Diamond, Jared, Tüfek, Mikrop ve Çelik, çev. Ülker İnce, Tubitak Yayınları, İstanbul 2010.
Dols., M.W, “Plague in Early Islamic History”, Journal of the American Oriental Society, 94 (3) 1974, ss.371-383.
Dagron, Gilbert, “The Urban Economy, Seventh-Tewelfh Centuries”, The Economic History of Byzantium , 39(2), 2002, ss. 393-461.
Evans, J.Allan, The Emperor Justinian and the Byzantine Empire, Greenwood Press, London 2005.
Foss, C., “The Lycian Coast in the Byzantine Age”, Dumbarton Oaks Papers, 48/1994, ss. 1-52.
Haldon, John, A Social History of Byzantium, Blackwell Publishing 2009.
Haldon, John, Bizans Tarih Atlası, Çev. Ali Özdamar, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007. Horden, P,Mediterranean Plague in the Age of Justinian, The Cambridge Companion the Age of Justinian, ed. Michael Maas, Cambridge 2006.
Little, Lester K., Plague and the End of Antiquity The Pandemic of 541–750, Cambridge Press, 2006.
Lawrance I. Condrad, “Tâun and Wabâ: Conceptions of Plague and Pestilence in Early Islam” Journal of the Economic and Social History of the Orient,25 (1982), s. 268–307.
Mccorcmick, Michael, Rats, Communications, and Plague: Toward an Ecological History, Journal of Interdisciplinary History, 34/1 , 2003, s. 1-25.
Pauline, Allen, “The Justinianic Plague”, Byzantion, 49/1979, ss.5-20. Rosen, William, Justinian’s Flea: the Great Plague and the End of the Roman Empire, Penguin Books, New York 2007.
Sarris, Peter, Economy and Society in the Age of Justinian, Cambridge University Press, New York 2006.
Stathakopoulos, Dionysios, Famine and Pestilence in the Late Roman and Early Byzantine Empire, Birminham Byzantine and Ottoman Studies, London - New York, 2016.
Scott, S. - C.J. Duncan, Biology of Plagues: Evidence from Historical Populations, Cambridge University Press, 2001.
Vasiliev, Alexander, Bizans İmparatorluğu Tarihi c.I, Çev. Arif Müfit Mansel, Maarif Matbası, Ankara 1943.
Varlık, Nükhet, “Tâun”, Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (40), 2011, ss.175-177.
Withington, J.A, A Disastrous History of the World: Chronicles of War, Eartquakes, Plague and Flood,Piatkus, Great Britain 2008.
Whitby, Mary, “The Great Chronographer and Theophanes”, BMGS,VII, 1982- 83,