BELÂGAT KİTAPLARINDA ‘AKİS’ SANATININ TARİF VE TASNİFİ

Belâgat kitapları edebî sanatların açıklandığı eserler olup; me'ânî, beyân, bedî' bölümlerinden oluşmaktadırlar. Bu kitaplarda edebî sanatlar çoğunlukla bedî' bölümünde açıklanmıştır. Belâgat kitaplarında edebî sanatlar tarif, tasnif ve miktarca farklı şekillerde yer almaktadır. Bu kitaplarda bir sanat değişik isimlerle geçebilir; bir kitapta geçerken diğerinde geçmeyebilir; farklı bölümlerde anlatılabilir; bazı sanatlar iki ayrı sanat olarak açıklanabilir. Akis sanatı da belâgat kitaplarının çoğunda geçen bir mana sanatıdır. Akis, bir cümle veya mısrada kelime veya kelime gruplarının yer değiştirilmesiyle yapılan bir sanattır. Bu sanatta kelime veya kelime grupları tersine çevrilmektedir. Bu makalede, birçok kitapta yer almış olan bu sanat, belâgat kitaplarından mukayeseli biçimde ortaya konulacaktır

The Definition and Classification of the Akis in Rhetoric Books

In the rhetoric books are described the literary arts. These books consists of three part as Me’ani, Beyan, Bedi and literary arts is discussed usually in Bedi part. In the rhetoric books the descriptions, classifications and number of literary arts is different. In this books an art may take different names, can take place in just a few books, can be covered in a different section, some arts can be described as two separate art. Akis is a meaning art included in many rhetoric books. Akis is an art made by replacing of the word or phrases in a sentence or verse. Word or phrase in this art is reversed. In this article,this art will be presented as comparative from the rhetoric books

PDF

___

ABDURRAHMAN SÜREYYA (1303). Mîzânü’l-Belâga, İstanbul.
AHMED CEVDET PAŞA (1307). Belâgat-i Osmâniyye, 3.baskı, İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
AHMED HAMDÎ (1293). Belâgat-ı Lisân-ı Osmânî, İstanbul:Matbaa-i Âmire.
AHMED REŞİD (1328). Nazariyyât-ı Edebiyye, İstanbul.
İBNÜ’L-KÂMİL Mehmed Abdurrahman (1309), (Tertîb-i cedîd) Belâgat-i Osmâniyye, İstanbul: Kaspar
Matbaası.
KAZVİNÎ, Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed, Telhîsü’l-Miftâh, İBB Atatürk Kitaplığı, K.1241.
MEHMED RİF’AT (1308). Mecâmiü’l-Edeb (3 cilt). İstanbul.
MUALLİM Naci. (1307). Istılâhât-ı Edebiyye. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
MÜTERCİM ÂSIM EFENDİ (1305). el-Okyânûsü’l-Basît fî-Tercemeti’lKāmûsi’l-Muhît, İstanbul.
RECÂİZÂDE M. E. (1299). Ta’lîm-i Edebiyyât. İstanbul: Mihran Matbaası.
RUSCUKLU MEHMED HAYRİ (1308), Belâgat, İzmir.
SADÜDDİN TEFTÂZÂNÎ, el-Mutavvel, İstanbul Belediyesi, Atatürk Kitaplığı, nr. K-424.
SAİD PAŞA (1305). Mîzânü’l-Edeb, İstanbul.
SARAÇ, M. A. Y. (2004). Osmanlı Döneminde Belâgat Çalışmaları. Journal of Turkish Studies.Harvard
University. C. XXVII, s. 311-344
SARAÇ, M. A. Y. (2004). Edebî Sanat Terimlerinin Türkçe Karşılıkları Üzerine. TDED, C. 32. s. 131-147.
SİRACÜDDİN SEKKÂKÎ (1987). Miftâhu’l-Ulûm. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye.
SÜRÛRÎ, MUSTAFA, Bahru’l-Ma’ârif, Çorum Hasan Paşa İl Halk Ktp., 19 Hk 2114.
TAHİRÜ'l-MEVLEVÎ (1936). Edebiyat Lügati, Âsâr-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı, İstanbul.
YETİŞ, Kazım (1989), Aks, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.2, s.265