AMERİKA’NIN ERMENİLER ÜZERİNDEKİ FAALİYETLERİ VE OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİLERİ

Ermeniler yüzyıllarca Anadolu topraklarında hoşgörü içinde yaşamışlardır. Ermeniler ile Osmanlı Devleti arasındaki ilişkiler dostane bir şekilde olmuştur. Millet-i Sadıka olarak adlandırılan Ermeniler, Osmanlı Devleti içinde üst makamlara gelmişler; hiçbir şekilde baskıya maruz kalmamışlardır. İmparatorluk son yüzyılına geldiğinde Ermeniler ve Osmanlı Devleti arasında sıkıntılar çıkmaya başlamıştır. Aradaki anlaşmazlıkların ana nedeni olarak büyük güçlerin kışkırtması göze çarpmaktadır. Fransa ve Rusya'nın kışkırtmaları ilk bakışta görülmekle birlikte Amerika'nın bu konudaki faaliyetleri göz ardı edilmektedir. 1819 yılında Anadolu'ya ayak basan Amerikalı misyonerler Osmanlı toplumunda yaşayan Ermeniler ile doğrudan işbirliği içinde olmuştur. Yaptıkları faaliyetlerde Ermenilere öncelik vermişlerdir. Açtıkları okulların çoğunda Ermeni öğrencilere eğitim verirken, Anadolu'da kurmuş oldukları yetimhanelerde Ermeni yetimlerini kollayıp gözetmişlerdir. Bu çalışmada, Amerikan belgeleri ışığında Amerikalıların Ermeniler üzerinde yapmış oldukları din, eğitim ve yardım çalışmaları özetle anlatılmaya çalışılacaktır

Activities of U.S.A on Armenians and Effects on Ottoman State

For centuries Armenians in Anatolia had lived in peace. The relationship between Armenians and Ottoman State was on amirable terms. Armenians who werecalled Milet-i Sadıka( Loyal Nation) had access to top positions in Ottoman State mechanism and never subjected to any kind of oppression. At the last century of empire, problems between Armenians and Ottoman State begun to erupt. As the main reason for this dispute, provacation of the Great Powers draws the attention. Provactions of France and Russia are generally seen at first sight but activities of the United States are usually neglected. American missionaries who set foot in Anatolia in 1819 were in a direct cooperation with Armenians who lived in Ottoman society. They attached priority to Armenians in their activities. In addition to providing education to Armenian students in most of the schools they operated, they proteced Armenians in the orphanages they founded in Anatolia. In this study American activities on Armenians with regard to religion, education and charity will be tried to explained briefly in the light of American Documents.

___

  • P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 450
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 48
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 49
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 57
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 33
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No 34
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 39
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No 67
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No 81
  • P.A.B.C.F.M., Reel:594, No:16
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 617, No:687
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 630, No: 26
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 630, No: 29
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 630, No: 30
  • P.A.B.C.F.M., Reel: 630, No: 32
  • P.A.B.C.F.M. Reel: 615, No:1189
  • P.A.B.C.F.M. Reel 606, No: 558
  • Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Ankara 1995.
  • DWİGHT H.G.O., Christianity In Turkey: A Narrative of The Protestan Reformation in The Armenian Church, Ballantyne Printir, London 1854.
  • ERDOĞAN Dilşen İnce, Amerikan Misyonerlerinin Faaliyetleri ve Van Ermeni İsyanları (1896), IQ Yayınları, İstanbul 2008.
  • FİELD J.A., America and the Mediterranean World 1776- 1882, Princeton University Press, New Jersey 1969.
  • GRABİLL J.L, Protestan Diplomacy and the Near East, Missioanary Influance on American Policy 1810-1927, University of Mınnesota Press, Minneapolis 1971.
  • GÜNAY Necla, Maraş’ta Ermeniler ve Zeytun İsyanları, IQ Yayınları. İstanbul 2007.
  • GÜRBÜZ Cenani, Milli Mücadele’de Develi ve Ermeniler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
  • HALAÇOĞLI Yusuf, Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918), TTK, Ankara 2001.
  • LEE K.Y, Ermeni Sorunu’nun Doğuşu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
  • ÖZTÜRK Ayhan, YILDIZ Özgür, Amerikan Protestan Misyonerlerinin Türkiye’deki Faaliyetleri (1820-1938), Arka Oda Yayınları, İstanbul 2007.
  • SARAY Mehmet, Ermenistan ve Türk Ermeni İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2005.
  • ŞAHİN Gürsoy, Osmanlı Devletinin Son Dönemlerinde Sivas ve Suşehri Bölgelerinde Ermeni Faaliyetleri, IQ Yayınları, İstanbul 2007.
  • TURAL Sadık, Ermeni Meselesine Dair, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2001.
  • WHİTE E.G., Bir Amerikan Misyoneri’nin Merzifon Amerikan Koleji Hatıraları, Enderun Kitap Evi, İstanbul 1995.
  • YILDIZ Özgür, Anadolu’da Amerikan Okulları, İstanbul: IQ Yayınları. İstanbul 2011.
  • YILDIZ Özgür, Misyonerlik ve Amerikan Board Teşkilatı, IQ Yayınları, İstanbul 2009.
  • KURAN Ercüment,“Amiral Bristol Raporu ve ABD’de Türk Aleyhtarı Ermeni Propagandasının Tarihçesi”, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001, s.189-207.
  • KÜRKÇÜOĞLU Erol, “Ortaçağ’da Bizans ve İran’ın Ermeni Siyaseti” Türk Ermeni İlişkileri 21. Yüzyıla Girerken Tarihe Dostça Bakış, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000, s.37-46.
  • GÜLER Yavuz, “Osmanlı Devleti Dönemi Türk- Amerikan İlişkileri (1795-1914)”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:6 sayı: 1, Kırşehir 2005, s. 227-240.
  • BABACAN Hasan, “ Ermeni Dul ve Yetimleri ile Osmanlı Devleti’nin Bunlara Karşı takip Ettiği Politikalar”, Erciyes Üniversitesi I. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu, Kayseri, Ocak 2007, s. 271-292.
  • ERDOĞAN Dilşen İnce, “Ortak Yaşamdan Çatışmaya Türkler ve Ermeniler; Van Yetimhanesi Örneği (1896-1897), Erciyes Üniversitesi I. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu, Kayseri, Ocak 2007, s. 9-30.
  • YILDIZ Özgür, “ 1860-1880 Yılları Arasında Bursa ve civarında Ermeniler” Erciyes Üniversitesi I. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu, Kayseri, Ocak 2007, s.505-516.