‘ACÂ’İBU’L-MAKDÛR VE DİĞER ARAPÇA KAYNAKLARA GÖRE TİMUR'UN ÖLÜMÜ VE BIRAKTIĞI İMAJ

Türk büyükleri arasında seçkin bir yere sahip olan Timur; şüphesiz Türk, İslâm ve dünya tarihinde çok derin izler bırakan önemli bir şahsiyettir. Bir cihan devleti imar etme arzusunda olan Timur, Mâverâünnehr’de hâkimiyet tesis ederek bu ülküsünü gerçekleştirme noktasında büyük bir adım atmıştır. Çağatay ulusunun topraklarında muazzam bir devlet kurmasının ardından Timur, arzuladığı cihan devleti ülküsü için Harezm, Horasan, Deşt-i Kıpçak, Hindistan,İran, Irak, Suriyeve Anadoluüzerine büyük seferler tertip etmiştir. Bu bağlamda Timur’un düzenlemiş olduğu bu büyük seferlerden birisi de ömrünün sonunda Çin’e düzenlemiş olduğu seferidir. Bu seferin seyrini değiştiren bazı olaylar meydana gelmiştir. Bunlardan en önemlisi, seferin tamamlanmasına engel olan Timur’un ölümüdür. Timur, ülküsünü gerçekleştirme uğruna Mâverâünnehr’de başlattığı bu yolculuğuna, Çin seferinde ölümüne kadar devam etmiştir. Timur’un ölümü dolayısıyla sefer yarıda bırakılarak durdurulmuş bu da tarihe Timur’un son seferi olarak kaydolmuştur. Timur gibi çok büyük bir hükümdarın hayatı, yaptıkları ve ölümü gerek çağdaşı kaynaklarda gerekse daha sonraki kaynaklarda sıklıkla zikredilmektedir. Bu kaynaklardan Arapça olarak kaleme alınan eserlerde de Timur hakkında çok çarpıcı malumatlar bulunmaktadır. Bu çalışmamızda Arapça kaynaklarda Timur’un Çin’e düzenlediği son seferi esnasında seferi tamamlayamadan ölümü anlatılacaktır.Ölümüyle ilgili anlatılanlardan, müelliflerin üsluplarından hareketle onun zihinlerde bıraktığı derin izler açığa çıkarılmaya çalışılacaktır. Bu vesileyle Arapça kaynaklardaki Timur imajı bir nebze de olsa yansıtılacaktır.

PDF

___

Akbıyık, Hayrunnisa A., Timurluların Bilim ve Sanata Yaklaşımları ve Bazı Son Dönem Sanatkârları, Bilig, Yaz/2004, S. 30, s. 151-171.

Alan, Hayrunnisa, Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular(1360-1506), 2007, İstanbul.

İbn Arabşâh, Şehâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Abdillâh ed-Dımaşkî, Kitâb ‘Acâ’ibu’l-Makdûr fî Ahbâr Teymûr, 1285, Kahire.

Barthold, W., Uluğ Beg ve Zamanı(Çev. İsmail Aka), 2015, Ankara.

Güler, Hatice, Ortaçağ İslâm Dünyası Coğrafî Eserlerine Genel Bakış: El-Ömerî ve Eseri Mesâliku’l-Ebsâr Örneği, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2017, C. 3, S. 2, s. 90-101.

İbn Hacer el-Askalânî,Şihâbeddin Ebi’l-Fazl Ahmed b. Ali (1994). İnbâ el-Gumr bi-Ebnâ el-‘Omr, Tah. Hasan Habeşî, C. II, Kahire.

İbn Haldûn, Abd er-Rahman, Mukaddime İbn Haldûn, Tah.: Hâmid Ahmed el-Tâhir, 2004, Kahire.

Kitâb Mecmû‘a fî’t-Tevârih, Târih-u Teymûrlenk,Topkapı Sarayı Müzesi, III. Ahmed Kütüpanesi, nr.3057.

el-Makrîzî, Takiyyüddin Ahmed bin ‘Ali, Kitâb es-Sulûk li Ma’rifet Duvel el-Mulûk,(Tah. Muhammed ‘Abd el-Kâdir Atâ), 1997, Beyrut.

İbn Tağribirdî, Cemaleddin Ebi’l-Mehâsin Yusuf, en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûki Mısr ve’l-Kâhire, Tah. Muhammed Hüseyin Şemseddin, C. XIII, 1992, Beyrut.

----------, Cemaleddin Ebi’l-Mehâsin Yusuf,el-Menhelü’s-Sâfî ve el-Müstevfî ba’de el-Vâfî, Tah. Muhammed Muhammed Emin, C. IV, 1986, Kahire.

Togan, A. Zeki Velidi, Emir Timur’un Soyuna Dair bir Araştırma, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 1972, İstanbul, S. 26, s. 75-84.

es-Sehâvî, Şemseddîn Muhammed b. Abdurrahman, ed-Dav’ el-Lâmi‘ li-Ehl el-Karn et-Tâsi‘,C. III., (tarihsiz), Beyrut.

Şeker, Mehmet, Timurlenk Tarihi-Mecmû‘a fî’t-Tevârih’e Göre, 2018, Ankara.

Şeşen, Ramazan, İbn Fadlan Seyahatnamesi, 2012, İstanbul.

Yücel, Yaşar, Timur’un Ortadoğu-Anadolu Seferleri ve Sonuçları (1393-1402), 1989, Ankara.

es-Seyrafî, Hatîb el-Cevherî Ali b. Davud, Nüzheten-Nüfûs ve’l-Ebdân fî Tevârîh ez-Zamân, (Tah. Hasan Habeşî), C. II., 1971, Birleşik Arap Cumhuriyeti.

Yüksel, Musa Şamil, el-Makrîzî (Kitâb es-Sulûk)ve İbn Hacer (İnbâ’ el-Gumr)’de Timurile İlgili Kayıtlar ve Çağdaşı Arap Tarihçilerine göre Timur Tasviri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi), 2001, İzmir.

----------, Arap Kaynaklarında Timur, Güz 2004, Bilig, sayı 31: 85-126.