1919 PARİS KONFERANSI VE ERMENİLER

I. Dünya Savaşı’nda Almanya’nın yanında yer alan Osmanlı Devleti, İtilaf devletlerine karşı birçok cephede mücadele etmişti. 4 yıl süren savaş sonrasında mağlubiyet yaşayan devlet, Mondros Mütarekesi’ni imzalayarak savaştan çekilmişti. Son derece ağır hükümler içeren mütareke, bir ateşkesten ziyade teslimiyet belgesi şeklindeydi. Mütareke maddeleri incelendiğinde Osmanlı Devleti’nin olası bir saldırı karşısında tamamen savunmasız bırakılmak istendiği fikri oluşmaktaydı. Mütareke’nin imzasından sonra İstanbul ve Anadolu’nun çeşitli bölgelerine asker çıkaran İtilaf devletleri, asıl hedeflerine ulaşmak için Paris’te bir konferans toplamaya karar vermişlerdi. Konferans’ta Osmanlı Devleti’ne ait toprakların taksimi edilmesi ve Anadolu’da büyük devletlerin himayesinde yeni devletlerin kurulması planlanmıştı. Ermeni taleplerinin ön plana çıktığı konferansta, Doğu’da Karadeniz ve Akdeniz’e açılımı olan büyük bir Ermenistan kurulması kararlaştırılmıştı. Fakat Ermeni Devleti’nin kurulması kadar önemli olan bir diğer konu, bu devletin hangi Batılı devlet himayesinde olacağıydı. İngiltere ve Fransa, Ermenistan için Amerika’nın mandater devlet olmasında ısrarcıydı ancak Amerika’nın Ermeni iddiaları konusunda kaygıları vardı. Diğer taraftan mandaterlik konusunda Amerikan kamuoyu da görmezden gelinemezdi. Bu çalışmada, Ermeni Devleti’nin kurulması yolunda Paris Konferansı döneminde ortaya atılan Ermeni iddiaları ile konferansa katılan devletlerin Ermenilere yaklaşımı aktarılmaya çalışılacaktır.

1919 Paris Conference and Armenians

The Ottoman Empire, which take sides with Germany during World War I, fought against the Allied Powers on many fronts. After the war that lasted for four years, the state signed the Mondros Armistice and withdrew from the war. The armistice, which contained extremely heavy clauses, was in the form of a document of surrender rather than an armistice. When the armistice articles were examined, the idea was that the Ottoman Empire was wanted to be left completely vulnerable to a possible attack. After the armistice’s signature, the Allied Powers, which deployed troops to Istanbul and various regions of Anatolia, decided to convene a conference in Paris in order to achieve their primary purpose. At the conference, it was planned to divide the lands belonging to the Ottoman Empire and to establish new states under the auspices of the great states in Anatolia. At the conference, where Armenian demands came to the forefront, it was decided to establish a large Armenia in the East with an opening to the Black Sea and the Mediterranean. But another issue as important as the establishment of the Armenian State was which Western state would be under the protection of this state. Britain and France insisted that the United States be the mandatory state for Armenia, but America was concerned about Armenian claims. On the other hand, the American public opinion could not be ignored about the mandate. In this study, the Armenian claims made during the Paris Conference on the way to the establishment of the Armenian State and the approach of the participating states to the Armenians will be tried to be explained.

PDF

___

The National Archives, Public Record Office / LONDON
PRO, ADM 116/823, Request for Papers Relatingto the Turkish Cease, 17
November 1919.
PRO, ADM 116/823, Turkish Armistice, 9 April 1920.
PRO, CAB 23/8, Turkey, 14 November 1918.
PRO, FO 608/104, Greek Landing at Smyrna, 19 May 1919.
PRO, FO 608/113, Arrest of Turks by Turkish Government, 02 April 1919.
PRO, FO 608/271, Greek Occupation of Smyrna, 19 June 1920.
PRO, FO 608/276, Message for Armenian Delegation, 13 November 1920.
PRO, FO 93/110, Armistice Conditions, 30 October 1918.
British Library / LONDON
BL, IOR/L/PS/11/265, The Mosul Question, 1926.
Açıkkaya, S. & Akın, Ç. (2014). Bir devrin sonu Mondros. İskenderiye Kitap, İstanbul.
Akgün, S. (1981). General Harbord’un Anadolu gezisi ve raporu. Tercüman Yayınları, İstanbul.
Akşin, S. (1986). Paris Konferansı’nda Yunanlıları İzmir’e çıkartma kararı. III. Askeri Tarih Semineri, Ankara, 174-188.
Akşin, S. (2004a). İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele. I, Kültür Yayınları, İstanbul.
Akşin, S. (2004b). İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele. II, Kültür Yayınları, İstanbul.
Akşin, S. (2010). Kısa 20. yüzyıl tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Akyüz, Y. (2014). Türk Kurtuluş Savaşında Fransa’da Ermenilerin Türkiye’ye karşı propagandaları ve Türksever Fransızların karşıt propagandası. Yeni Türkiye, 60, 1-13.
Armaoğlu, F. (2001). 20. yüzyıl siyasi tarihi. Alkım Yayınevi, İstanbul.
Aydınel, S. (2002). Güneybatı Anadolu’da Kuvâ-yı Milliye Harekâtı. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Bardakçı, İ. (1994). Büyük dehşetin 80. yılındayız. Tarih ve Medeniyet, 6, 12-15.
Çelik, H. (2008). Ermeni tehciri ve tehcirden dönen Ermenilerin iskân sorunu. ÇTTAD, VII/16-17, 143-163.
Dilek, M. S. (2009). Paris Konferansı’nda Ermeni sorunu. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 15-16, 79-98.
Documents on British Foreign Policy (1919). Earl Curzon to Admiral Sir J. de Robeck (Constantinople), Ser. 1, 4, Dec 10.
Doğanay, R. (2003). Mütareke döneminde ingilizlerin kafkasya’daki faaliyetleri ve ingiliz politikası. Sekizinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri II (Sunulmayan Bildiriler), Genelkurmay Basım Evi, Ankara, 371-390.
Gürün, K. (1983). Ermeni dosyası. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Selvi, H. (2004). Birinci dünya savaşı’ndan lozan’a Ermeni sorunu. Sakarya. Hovannisian, R. G. (1971). The Republic of Armenia. I, University of California Press, Los Angeles.
İlter, E. (1995). Türkiye’de sosyalist ermeniler ve silahlanma faaliyetleri (1890- 1923). Turan Yayıncılık, İstanbul.
Kırkpınar, K. (2004). Ulusal Kurtuluş Savaşı dönemi İngiltere ve Türkiye (1919- 1922). Phoenix Yayınları, Ankara.
Kurt, Y. (1995). Pontus meselesi. TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara.
MacMillan, M. (2004). Paris 1919. Çev. Belkıs Dişbudak, ODTÜ Yayıncılık, Ankara.
Mazıcı, N. (2005). ABD’nin güney kafkasya politikası olarak Ermenistan sorunu 1919-1921. Pozitif Yayınları, İstanbul.
Gönlübol, M. & Sar, C. (1997). Atatürk ve Türkiye’nin dış politikası (1919-1938). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
Uyanık, N. & Zenginbaş, M. (2011). Mandalı Günler: The New York Times gazetesine göre ABD senatosu’nun Ermeni mandasını reddetmesi sürecindeki gelişmeler. Tarihin Peşinde, 6, 215-250.
Okur, M. (2014). Paris Konferansı’nda Ermeni Yurdu tartışmaları ve Osmanlı Hükümeti’nin çözüm önerileri. Yeni Türkiye, 60, 1-9.
Orbay, R. (1993). Cehennem değirmeni. I, Emre Yayınları, İstanbul.
Öke, M. K. (2003). Yüzyılın kan davası Ermeni sorunu. İrfan Yayınları, İstanbul.
Öktem, H. R. (1991). Mütareke ve işgal anıları. Haz. Zeki Arıkan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Sander, O. (2006). Siyasi tarih, ilkçağlar’dan 1918’e. İmge Kitapevi Yayınları.
Sarısaman, S. (1999). Birinci dünya savaşı’nda Türk cephelerinde beyannamelerle psikolojik harp. Genelkurmay Basım Evi, Ankara.
Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya kadar. I, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
Timur, T. (2007). 1915 ve sonrası Türkler ve Ermeniler. İmge Kitapevi, Ankara.
Townshend, C. V. F. (2007). Irak seferi ve esaret. Yeditepe Kitapevi, İstanbul.
Türkgeldi, A. F. (1948). Mondros ve Mudanya mütarekelerinin tarihi. Güney Matbaacılık ve Gazetecilik T.A.O., Ankara.
Uçarol, R. (2000). Siyasi tarih. Filiz Kitapevi, İstanbul.
Uras, E. (1976). Tarihte Ermeniler ve Ermeni meselesi. Belge Yayınları, İstanbul.
Uslu, D. (2012). Paris Barış Konferansı’ndaki Yunan isteklerinin batı basınına yansımaları. History Studies, 4(2), 361-371.
Uslu, D. (2006). The Times Gazetesine göre Türkler ve Ermeniler (1918-1919). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Ürer, L. (2005). Mondros’ta Mudanya Mütarekesi’ne Türk dış politikası. Altın Kitapları, İstanbul.
Woodrow, W. (1961). Çev. Nermin Abadan, Yenilik Basımevi, İstanbul.
Yalçın, D. & diğerleri (2005). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I. Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
İkdam, 3 Mart 1919.
The New York Times, “Gen. Harbord to Head Mission to Armenia”, 9 August 1919.
The New York Times, “The Nations At Paris”, 20 January 1919
The Times, “Back to Armenia”, 22 January 1919.
The Times, “Conference Opened”, 20 January1919.
The Times, “Imperial and Foreign News Items”, 20 August 1919.
The Times, “Nury Pasha’s Escape”, 25 August 1919.
The Times, “Terms Ready for Austrians”, 14 May 1919.
The Times, “The New Armenia”, 25 June 1919.
The Times, “The Turks and Armenia”, 18 December 1919.
The Times, “Where British Troops are Serving”, 24 January 1919.