17. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE MEYDANA GELEN SALGIN HASTALIKLAR, BUNLARIN NEDEN OLDUĞU TOPLUMSAL SARSINTILAR VE GÖÇLER

İnsanlık tarihinin başlangıcıyla beraber hastalıklar toplumların baş etmek zorunda olduğu büyük sorunlardan biri olmuştur. Bu hastalıklardan özellikle salgına dönüşen ve bulaşıcı bir hal alanlar, tarihin her döneminde toplumların sosyo-ekonomik, kültürel, askerî ve siyasî durumlarını etkileyen önemli hadiselerden olmuştur. Salgınlar ağır sonuçlara neden olarak insan ölümlerinin en önemli sebebi arasında gelmektedir. Binlerce ölüme ve sakatlığa sebep teşkil etmiştir. Toplumlar arasındaki etkileşimin artmasıyla birlikte meydana gelen salgınların yayılma hızı da artmıştır. Uzun yıllar geniş bir coğrafyada hüküm süren Osmanlı Devleti bulunduğu coğrafi konum itibariyle geçiş ve ticaret yollarının güzergâhında olması bu durumu daha da tetiklemiştir. Dolayısıyla Osmanlı Devleti pek çok zaman bu salgın hastalıklardan nasibini almış ve bu salgınlarla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde özellikle 17. yüzyılda yaşanan salgın hastalıklara değinilerek, bu hastalıkların devlette ve toplumda neden olduğu tahribat incelenmeye gayret edilmiştir. Bununla beraber salgınlardan ötürü meydana gelen iktisadî problemler ve göç hareketleri verilmeye çalışılmıştır.

The Pandemics that Caused to Social Earthquakes and Migrations in the 17th Century Ottoman Empire

Diseases were one of the biggest problems that societies encountered since the beginning of humanity. Those diseases which became pandemics had huge impact on socio-economic, cultural, military, and political situations throughout history. Pandemics are viewed as one of the most important causes of large-scale deaths. They also caused severe injuries. As the interaction between societies increased, the spreading speed of the pandemics also increased. The Ottoman Empire which ruled over a large territory that was at the junction of important trade routes was specifically affected by this situation. Therefore, the Ottoman State was also influenced from pandemics several times and had to fight against them. By looking at the pandemics occurred in the 17th Century Ottoman Empire, this study analyzes the negative impacts of pandemics on state and society. Furthermore, the economic problems and migration movements caused by the pandemics will be analyzed as well.

PDF

___

A.DVN.MHM.d. 79. 102. MAD.d. 14680. 14739. 15633. 15948.
İE. SH. 2/134. 1/53. 2/120. 1/100. 2/122. 2/136. 2/124. 2/125. 2/137. 2/127. 2/119. 2/105. 2/159.
İE. DH. 3/262. 1/1381-1385. 18/1723. 12/1177. 16/1521. 15/1381. 3/.262. C. SH. 25/1204.
AE. SMMD. IV. 83/9828. SMST. II. 4/350.
TSMA. d. 1306/63. 1341/2. 1341/1. 9655/6-7.
TSMA. e, 6841/4-9. 770/17. 798/49. 522/15.
Ağır, S. (2020). Osmanlı’da Karantina Uygulama Süreçleri ve Tepkiler (1865-1914). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Arıkan, Z. (2011). Jean Baptiste Tavernier. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 40, s.181-183), Diyanet Vakfı yayınları.
Ayar, M. (2007). Osmanlı Devleti’nde Kolera İstanbul Örneği (1892-1895). Kitabevi yayınları.
Bargrave, R. (1999). The Travel Diary of Robert Bargrave (Levant Mercant 1647-1656). (M. G.Brennan. Haz.). The Hakluyt Society.
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2017). Osmanlıda Yer Adları. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü yayını.
Batğı, Ö. (2017). Seyahatnamelerde Osmanlı insanının hastalıkları ve tedavi yöntemleri. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 4(8), 169-182.
Çalışkan, A. & Eyicil A. (2019). XVIII. ve XIX. Yüzyılda Halep ve civarında salgın hastalıklar. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 1289-1319.
Çelebi, E. (2006). Seyahatname (Cilt 1-12). (S. A. Kahraman–Y. Dağlı. Haz.) Yapı Kredi yayınları.
Dinç, G. (2012). Bulaşıcı ve salgın hastalıklar tarihine genel bir bakış. İ. Başoğlu–G. Dinç (Ed.), Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18, 43-72.
Dinç, G. (2012). Ortaasya Türk topluluklarından günümüz Türkiyesine bulaşıcı ve salgın hastalıkların gelişimi. İ. Başoğlu–G. Dinç (Ed.), Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18, 73-104.
Ertaş, M. Y. & Eğnim, K. (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde hastalıklar, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 83-107.
İşbilir, Ö. (2007). “Nüzül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 33, s. 311-312). Diyanet Vakfı yayınları.
Kılıç, O. (2004). Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklar. Fırat Üniversitesi Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi yayınları.
Kılıç, O. (2016). 16-18. Yüzyıllarda Balkan Şehirlerinde Yaşanan Veba Salgınları ve sosyo-ekonomik etkileri. Z. Gölen-A. Temizer (Ed.), Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri içinde (Cilt. 3, s. 1181-1210), Gece Kitaplığı yayınları.
Kılıç, O. (2019). Salgın hastalıkların Osmanlı Vergi Düzenine Etkisi. Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi bildirileri içinde (ss. 371-384).
Naîmâ Mustafa Efendi, (2007). Târih-i Na'îmâ (Cilt 1-4). (M. İpşirli. Haz.). Türk Tarih Kurumu yayınları.
Özden, K. & Özmat, M. (2014). Salgın ve Kent: 1347 veba salgınının Avrupa’da sosyal, politik ve ekonomik sonuçları. İdeal Kent Araştırmaları Dergisi, 12, 60-87.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (Cilt 1-3). Milli Eğitim Bakanlığı yayınları.
Panzac, D. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850) (S. Yılmaz, Çev.). Tarih Vakfı Yurt yayınları.
Sarıcaoğlu, F. (2004). Melek Ahmed Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 29, s. 42-44). Diyanet Vakfı yayınları.
Sarıyıldız, G. (1996). Hicaz Karantina Teşkilatı (1865-1914). Türk Tarih Kurumu yayınları
Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını.
Sertoğlu, M. (2015). Osmanlı Tarih Lugatı. Kurtuba kitapları.
Tavernier, J. B. (2007). 17. Yüzyılda Topkapı Sarayı. (T. Tunçdoğan, Çev.). Kitap yayınları
Thevenot, J. (2014). Jean Thevenot Seyahatnamesi. (A. Berktay. Çev.). Kitap yayınevi.
Varlık, N. (2011). Tâûn. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 40, s. 175-177). Diyanet Vakfı yayınları.