İsrafil KARATAŞ

12 MART DÖNEMİNDE İDAM CEZASI TARTIŞMALARI: TABİİ SENATÖRLERİN TUTUMU

27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 tarihlerinde gerçekleştirilen her üç darbe döneminde de siyasi suçlar için idam cezaları tartışmaları gündeme gelmiştir. 27 Mayıs darbesini gerçekleştiren Milli Birlik Komitesi üyeleri, Başbakan Adnan Menderes ve iki bakan arkadaşının (Fatin Rüştü Zorlu ile Hasan Polatkan) idam cezalarını oybirliği ile onaylamışlardır. Darbe döneminin sona ermesiyle birlikte Cumhuriyet Senatosu’nda tabii senatör olarak görev alan eski komite üyeleri, 12 Mart döneminde yaşanan idam tartışmaları karşısında bu sefer çok farklı bir duruş sergilemişlerdir. Bu dönemde Deniz Gezmiş ve iki arkadaşının (Yusuf Arslan ile Hüseyin İnan) idam cezalarının yerine getirilmesinin karşısında yer almışlardır. Menderes ve arkadaşlarının idamlarını siyasi hayatları boyunca sürekli eleştiren sağ partiler ise, 12 Mart döneminde idam cezaların lehinde faaliyet göstermişlerdir. 12 Mart döneminin idam tartışmalarının en yoğun yaşandığı yerler; Millet Meclisi ile Cumhuriyet Senatosu olmuştur. Gezmiş ve arkadaşları hakkındaki idam cezası tekliflerinin iki kez görüşüldüğü Senato’da sağ partiler ile benzer görüşe sahip senatörler, idam cezalarının yerine getirilmesini savunurken; tabii senatörler özellikle CHP Grubu ile birlikte hareket ederek idamların durdurulması için büyük bir mücadele vermişlerdir. Farklı fikirlere sahip grupların idam cezaları hakkında görüşlerini paylaştığı Senato’da bir hayli enteresan tartışmalar yaşanmıştır. Bu araştırmada amaçlanan; tabii senatörlerin 12 Mart dönemindeki idam cezası tartışmaları karşısında nasıl bir duruş sergilediklerini ortaya koymaktır. Aynı zamanda idamların lehinde olan senatör ve partiler ile idamların aleyhinde olan tabi senatörler arasındaki tartışmaların içeriği ve sonuçlarını detaylıca irdelemektir. Araştırmanın hazırlanmasında Senato tutanakları başta olmak üzere gazete haberleri, hatıratlar ve çeşitli telif eserlerden faydalanılmıştır. Yöntem olarak da doküman analizi tekniği kullanılmıştır.

Capital Punishment Debates During March 12 Period: Attitude of Senators for Life

In all three coup periods, which took place on 27 May 1960, 12 March 1971, and 12 September 1980, debates on capital punishment for political crimes were at the top of the agenda. The members of the National Unity Committee, which carried out the May 27 coup, unanimously approved the capital punishments of Prime Minister Adnan Menderes and his two minister friends (Fatin Rüştü Zorlu and Hasan Polatkan). With the end of the coup period, former committee members who served as senators for life in the Senate of the Republic had a very different attitude this time towards capital punishment debates that took place during the March 12 period. During this period, Deniz Gezmiş and his two friends (Yusuf Arslan and Hüseyin İnan) were against the execution of the capital punishment. On the other hand, right-wing parties that constantly criticize, throughout their political lives, the capital punishments of Menderes and his friends, acted in favor of capital punishment during the March 12 period. The places where capital punishment debates of the March 12 period were most intense were the National Assembly and the Senate of the Republic. While senators, who share similar views with right-wing parties, advocated the execution of capital punishment, senators for life put up a great struggle to stop capital punishments especially by acting together with the Group of Republican People's Party (CHP) during the Senate meetings, where the death penalty proposals for Gezmiş and his friends were discussed twice. There were quite interesting debates in the Senate, where groups with different views shared their opinions on capital punishment. The aim of this research is to analyze the attitude of the senators for life towards capital punishment debates during the March 12 period. At the same time, the aim is to analyze the content and results of the debates between senators and parties who are in favor of capital punishment, and the senators for life who are against capital punishment in detail. In the preparation of the research, especially the Senate minutes, newspaper news, memoirs, and various copyrighted works were used. Document analysis technique was used as the method of study.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Cumhurbaşkanlığı Cevdet Sunay Arşivi
CCSA, Yer No: 5/6-29, Fihrist No: 7995.
Resmi Yayınlar (Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi)
CSTD, Cilt:4, Toplantı:11, Birleşim:54 (2 Mayıs 1972).
CSTD, Cilt (C):4, Toplantı (T):11, Birleşim(B): 42 (16 Mart 1972).
CSTD, Devre (D).1, Cilt (C).19, (Toplantı (T).3, Birleşim (B).50, (11 Mart 1964).
Millet Meclisi Tutanak Dergisi
MMTD, Devre (D).3, Cilt (C).24, T.3, Birleşim (B).77, (24 Nisan 1972).
MMTD, Devre (D).3, Cilt (C).23, Toplantı (T).3, Birleşim (B).58.
Araştırma ve İnceleme Eserleri
Ahmad, F. & Turgay, B. (1976). Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971. Bilgi Yayınevi.
Ahmad, F. (2010). Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980. 4.Baskı. Hil Yayınları.
Ahmad, F. (2011). Modern Türkiye’nin Oluşumu, 9.Basım. Kaynak Yayınları.
Birand, M. A, Dündar, C. & Çaplı, B. (2008). 12 Mart İhtilalin Pençesinde Demokrasi. 10.Baskı. İmge Kitabevi.
Çakmak, D. (2008). Türkiye’de asker-hükümet ilişkisi: Albay Talat Aydemir örneği. Akademik Bakış, 1/2, 35-68.
Çavdar, T. (2013). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1950’den Günümüze. 5.Baskı. İmge Kitabevi.
Çelenk, H. (2010). İdam Gecesi Anıları. 16. Baskı. İmge Kitabevi.
Çelenk, H. (2013). 1.THKO Davası. İnternet Edisyonu.
Çoker, F. (1998). Türk Parlamento Tarihi Cumhuriyet Senatosu Üyelerinin Özgeçmişleri I.Cilt: 1961-1964. TBMM Vakfı Yayınları.
Eroğul, C. (2013). Çok partili düzenin kuruluşu: 1945-1971. Geçiş Sürecinde Türkiye. Derleme: Irvin C. Schınk, E. Ahmet Tonak, 6.Baskı, Belge Yayınları, 173-241.
Feyizoğlu, T. (2011a). Denizler ve Filistin. Alfa Yayınları.
Feyizoğlu, T. (2011b). Sinan: Nurhak Dağları’ndan Sonsuzluğa. 8.Baskı. Ozan Yayıncılık.
Feyizoğlu, T. (2017). Deniz: Bir İsyancının İzleri. Totem Yayınları.
Gevgilili, A. (1981). Yükseliş ve Düşüş. Altın Kitaplar Yayınevi.
Gevgilili, A. (1973). Türkiye’de 1971 Rejimi. Milliyet Yayınları.
Hale, W. (2014). Türkiye’de Ordu ve Siyaset. Alfa Yayınları.
Karataş, İ. (2020a). 12 Mart Müdahalesine Giden Yolda Cumhurbaşkanı’na Gelen Şikayet ve Öneriler. History Studies, 12/4, 1955-1971.
Karataş, İ. (2020b). Milliyetçi Muhafazakâr Aydınların 12 Mart’a Bakışına Bir Örnek: Türk Aydınlar Ocağı’nın Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’a Sunduğu Rapor. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. XX/40, 253-287.
Karataş, İ. (2021a). Deniz Gezmiş ve arkadaşlarina yönelik idam cezalari ile ilgili Cumhurbaşkanlığı’na yapilan başvurular. Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler, C.1. Ed.Oğuz Diker, Yasin Akyıldız ve Aytaç Toptaş. Gece Kitaplığı, 283-304.
Karataş, İ. (2021b). Talat Aydemir ve Arkadaşlarının idam cezalari karşisinda tabii senatörlerin tutumu. Tarih Araştırmaları IV. Ed. Ahmet GözlüAydın Efe. Akademisyen Kitabevi, 111-127.
Kırkpınar, N. & Çakmak, F. (2020). 27 Mayıs 1960 müdahalesi’nden 15 Temmuz Darbe girişimi’ne Türkiye’de siyasi yasak ve mahkûmiyetler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XX/Özel Sayı, 243-283.
Kocaoğlu, C. T. (2020). Soğuk savaş yillarinda Türkiye’de komünizm karşiti propaganda kitaplarinda anti-komünist söylem. Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 2/2, 33-51.
Kocaoğlu, C. T. (2021). Soğuk savaş sürecinde komünizme karşi Türkiye’nin uluslararasi güvenlik ve savunma işbirlikleri kurma çabalari: Balkan Paktı ve ittifaki. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 17/37, 1-38.
Özgişi, T. (2011). Türk Parlamento tarihinde Cumhuriyet Senatosunun yeri. Türkiyat Mecmuası, 21/2, 291-323.
Selçuk, A. (2014). 1960-1980 Dönemi Türk Parlamentosu’nda Vesayetçi Yapılar. Yayınlanmamış doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Suavi, A. & Taşkın, Y. (2014). 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi. İletişim Yayınları.
Sunay, C. & Tunç, B. (2021). Elli yil sonra 12 Mart Muhtirasina yeniden bakmak. Journal of History School, 55, 3904-3936. http://dx.doi.org/10.29228/ Joh.54135
Uyar, H. (2020). Türkiye’de askeri darbeler ve nedenleri üzerine bir analiz denemesi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XX, 77-96.
Süreli Yayınlar (Gazeteler)
Akşam
Cumhuriyet
Dünya
Hürriyet
Milliyet
Son Havadis
T.C. Resmi Gazete
Tercüman