Rusya’nın Kafkasya Müslümanlarını İdare Yöntemi Olarak Askeri-Halk İdaresinin Teşekkülü ve Uygulanışı (1860-1917)

Rusya’nın XIX. yüzyıl başlarında Kafkasya’yı ele geçirme hedefi, bilhassa Kuzey Kafkasya’da büyük bir direnişle karşılandı. Topraklarını Rusya’ya karşı yaklaşık yarım yüzyıl boyunca başarıyla savunan bölge Müslümanları, 1859 yılında Şeyh Şamil’in yakalanmasıyla birlikte Rusya hakimiyetine girdiler. Bununla birlikte Rusya’nın bölgede kendi idari yapılanmasını oluşturma süreci başladı. Rusya Hükümeti 1860’da “Askeri-Halk İdaresi” adıyla yeni bir yapılanmayı devreye soktu. Rusya’nın Kafkasya’ya özgü olarak tasarladığı bu idari yapılanma askeri; ancak yerel unsurların da idareye kısmen dahil edilmesi temelinde şekillendirildi. Bu çalışmada, Rusya’nın Kafkasya’nın bazı bölgelerinde uygulamaya koyduğu askeri-halk idaresinin idari ve hukuki alt yapısı, neden tercih edildiği ve karşılaşılan zorluklar arşiv belgeleri ve birinci el kaynaklar aracılığıyla incelenmeye çalışıldı.

Anahtar Kelimeler:

Rusya, Kafkasya, Kuzey Kafkasya, Dağıstan, Askeri-Halk İdaresi

Establishment and Implementation of Russia’s Military–Public Administration Among The Caucasian Muslims

Russia’s goal at the beginning of the 19th century of conquering the Caucasus encountered huge resistance in the region, especially in the North Caucasus. Local Muslims, who had successfully defended their land against Russia for almost half a century, fell under Russian domination following the capture of Sheik Shamil in 1859. At that time, the process of creating Russia’s own administrative structure in the area was launched. In 1860, the Russian government introduced a new structure called the “Military–Public Administration” that was designed specifically for the Caucasus and was based on military administration, with limited inclusion of local people. Using archival documents and primary literature, this research examines the administrative and legal infrastructure of the military–public administration established by Russia in some regions of the Caucasus, why this system was preferred, and the difficulties it encountered.

Keywords:

Russia, Caucasus, North Caucasus, Dagestan, Military–public administration,

PDF

___

Sakartvelos Tsentraluri Saistorio Arkivi (STSA)-(Gürcistan Merkez Tarih Arşivi)
AKTI Sobrannıye Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Komissieyu, Tom XII, Tiflis 1904.
Esadze, Semen, İstoriçeskaya zapiska ob upravlenii Kavkazom, Tom I, Tiflis 1907.
Obzor Dagestanskoy Oblasti za 1891 g. “Prilojeniye k Vsepoddanneyşemu otçetu po grajdanskomu upravleniyu za 1891 god”, Temir-Han Şura 1892.
Pamyatnaya knijka Dagestanskoy oblastı, Temir-Han-Şura 1895.
Vsyöpoddanneyşiy otçyöt namestnika Kavkazskago po grajdanskomu upravleniyu Kavkazskim ve Zakavkazskim Krayem 1863-1871, Tiflis 1871.
Vsyöpoddanneyşiy otçyöt o sostoyanii Terskoy oblasti i Terskago Kazaçyago voyska za 1890 god, Vladikavkaz 1891.
Vsyöpoddanneyşiy otçyöt za pyatiletiye upravleniya Kavkazom General-Adyutanta Grafa Vorontsova-Daşkova, S-Peterburg 1910.
Alptekin, Coşkun “Atabeg”, DİA, 4. Cilt, İstanbul 1991, s. 38-40.
Badem, Candan, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin 1878-1918, İstanbul 2018.
Bazarnov, M. A., “Pravovıye osnovı voenno-narodnoy sistemı upravleniya Severnım Kavkazom”, Vestnik Moskovskogo Universiteta MVD Rossii, No: 11, 2008, s. 68-70.
Baktıaya, Adil, “1830: Fransa’nın Cezayir’i İşgali, Abdülkadir’in Yükselişi ve Amerikan Kamuoyunda Abdülkadir Hayranlığı”, Ortadoğu Etütleri, Ocak 2010, Cilt 1, Sayı 2, s. 146-155.
Çapraz, Hayri, “Gürcistan’da Rus İdaresinin Yerleşmesi (1800-1850)”, OAKA, Cilt 1, No:1, 2006, s. 67-80.
Degoyev, Vladimir, Bolşaya igra na Kavkaze istoriya i sovremennost, Moskva 2003.
Ferro, Marc, Sömürgecilik Tarihi Fetihlerden Bağımsızlık Hareketlerine Kadar 13.-20. Yüzyıl, Ankara 2002.
İbragimova, Zarema Hasanovna, “Voenno-narodnoye upravleniye na Severnom Kavkaze (Vtoraya polovina XIX-Naçalo XX vv)”, Voenno-İstoriçeskiy Jurnal, No: 9, 2020, s. 61-64.
Jersild, Austin Lee, “From Savagery to Ctizenship: Caucasian Mountaineers and Muslims in the Russian Empire”, Russia’s Orient Imperial Borderlans and Peoples 1700-1917, s. 103.
Kabuzan, V. M., Naseleniye Severnogo Kavkaza v XIX-XX Vekah, S-Peterburg 1996.
Kesayeva R. E., Slanova A. Y., “Nekotorıye osobennosti traditsiy kulturı narodov Severnogo Kavkaza (Atalıçestvo)”, Vestnik Severo-Osetinskogo Gosudarstvennogo Universiteta im K. L. Hetagurova, Sayı 4, 2018, s. 19-22.
Mirzabekov, M. Ya., “Administrativno-Territorialnoye Ustroystvo Dagestana vo Vtoroy Polovine XIX-Naçale XX v.”, Vestnik İnstituta İAE, No: 2, 2014, s. 79-92.
Potto, V., Kavkazskaya Voyna v otdelnıh oçerkah, epizodah, legendah i biografiyah, Tom 5, Tiflis 1889.
Severnıy Kavkaz v sostave Rossiyskoy imperii, Editör: V. O. Bobrovnikov-İ. L. Babiç, Moskva 2007.
Tanrıverdi, Mustafa, Çarlık Rusyası’nda Tiflis Vilayeti (1846-1914), Ankara 2019.
Tanrıverdi, Mustafa, “Kafkasya’da Ruslaştırma Siyaseti (XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başları)”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 2, Kafkasya Özel Sayısı/Special Issue on Caucasia, 2017, s. 538-557.
“Voenno-narodnoye upravleniye”, Voennaya Entsiklopediya, T. 18, Peterburg 1912, s. 519.