I. Haçlı Seferi Sırasında Aykırı Diplomasi: Haçlı-Fâtımî İlişkileri, Planlar ve Müşterek Beklentiler

Kuruldukları andan itibaren İslâm âlemine hâkim olmak adına yayılmacı bir politika benimseyen Fâtımîler, zamanla siyasî ve ekonomik anlamda Ortadoğu’nun en önemli gücü hâline gelmişlerdi. Fakat sahip oldukları bu potansiyele rağmen I. Haçlı Seferi ordusu karşısında aciz kalmaları şaşırtıcı bir gelişmeydi. Ayrıca gerek Haçlıların bölgeye gelişleri sırasında gerekse de Kudüs’ü kaybetmelerinin ardından başlattıkları mücadelelerde yeterli derecede gayret sarf etmedikleri ve bu konuda samimi olmadıkları yönünde çıkan tartışmalar günümüzde hâlâ sürmektedir. Haçlıların bölgede uzun bir süre varlıklarını sürdürmelerini sağlayan en büyük faktörlerden biri de İslâm dünyasında yaşanan ayrılıklardı. Nitekim siyasî ve mezhebî anlamda farklılaşmanın bir sonucu olarak bölgedeki İslâm gücü münferit bir kimliğe bürünmüştü. Devletler kendi çıkarları doğrultusunda bir politika benimsemişlerdi. Bu doğrultuda attıkları adımlar ise zamanla Müslüman âlemine zarar vermeye başlamıştı. Zira Fâtımîler, Güney Suriye ve Filistin’deki egemenliklerini tehlikeye sokan Selçukluların güç kaybetmesi adına Haçlıların ilerleyişine göz yummuştu. Ayrıca Haçlılarla ittifak kurma yolunda başlattıkları politika, onların bölgede rahatça ilerlemelerini sağlamıştı. Bu durum ise I. Haçlı Seferi’nin başarılı olmasında pay sahibi olmuştu. Bu çalışmada, I. Haçlı Seferi (1096-1099) sırasında Haçlılar ve Fâtımîler arasında şekillenen diplomatik ilişkiler ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Haçlılar, Fâtımîler, I. Haçlı Seferi, Kudüs, el-Efdâl

Conflicting Diplomacy During the First Crusade: Crusader- Fāṭimid Relations, Plans, and Common Expectations

The Fāṭimids, who adopted an expansionist policy to dominate the Islamic world from the moment they were established, gradually became the most significant political and economic power. However, despite their potential, their failure against the First Crusade army was a surprising development. Besides, it is still a matter of debate whether they made enough effort, both on the arrival of the Crusaders to the region and after their loss of Jerusalem. One of the biggest factors that helped the Crusaders survive in the region for a long time was the conflicts in the Islamic world. Indeed, Islamic power in the region developed an individual identity as a result of political and sectarian differentiation. The states in the region began to act in line with their own interests and the steps they took in this direction began to damage the Muslim world over time. Because the Fāṭimids deliberately neglected the advance of the Crusaders to weaken the Saldjūḳs who endangered their sovereignty in Southern Syria and Palestine. The policy they instituted to de facto ally with the Crusaders enabled them to move freely in the region, which allowed the First Crusade to succeed in the end. In this study, the diplomatic relations that took shape between the Crusaders and Fāṭimids during the First Crusade (1096-1099) are discussed.

Keywords:

Crusaders, Fāṭimids, First Crusade, Jerusalem, al-Afḍal Shāhānshāh,

PDF

___

Albert of Aachen, History of the Journey to Jerusalem, C. I, İng. trc. Susan B. Edgington, Routledge, New York 2016.
Anna Komnena, Annae Comnenae Alexiadis, II, nşr. Ludovicus Schopenus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn, 1878; The Alexiad, İng. trc. Elizabeth A. S. Dawes, In parentheses Puplications Byzantine Series, Cambridge, 2000; Alexiad, Malazgirt’in Sonrası, Trk. trc. Bilge Umar, İnkılap Kitapevi, İstanbul 1996.
Anselm of Ribemont, “to Manasses; Arcbishop of Reims (Epistulae et chartae)”, İng. trc. Malcolm Barber-Keith Bate, Letters from the East; Crusaders,Pilgrims and Settlers in the 12th-13th Centuries, Burlington 2010.
Fulcherius Carnotensis, Gesta Francorum Iherusalem Peregrinantium, Kudüs Seferi (Kutsal Toprakları Kurtarmak), Trk. trc. İlcan Bihter Barlas, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2009.
Gesta Francorum et Aliorum Hierosolimitanorum, The Deeds Of the Franks and the Other Jerusalem-Bound Pilgrims, ed. Nirmal Dass, Rowman & Littlefield Puplishers, New York 2011.
Historia Belli Sacri (Tudebodus imitatus et continuatus. Historia peregrinorum euntium Jerusolymam ad Liberandum Sanctum Sepulcrum de potestate ethnicorum), RHC Occ III, Paris 1866, s. 165-229.
İbn el-Esir, el-Kâmil fi’t-tarih, Trk. trc. Abdülkerim Özaydın, İslâm Tarihi el-Kâmil fi’l-tarih Tercümesi, X, İstanbul 1987.
İbn Kalânisî, Şam Tarihine Zeyl; I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi, Trc. trc. Onur Özatağ, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
İbn Müyesser, el-Müntekā min ahbâri Mısr, ed. F. Masse, Kahire 1919.
İbn Tağrîberdî, en-Nücûm’z-Zâhire fi Mülûki Mısr ve’l-Kâhire, C.5, Beyrut 1992.
İbn Zâfir, Ahbarü’d-Düvelü’l-münkatı’a, ed. A. Ferre, Kahire 1972.
Peter Tudebode, Historia de Hierosolymitano Itinere, nşr. John Hugh Hill ve Laurita L. Hill, The American Philosophical Society, Philadelphia 1974.
Raymond of D’Aguilers, Historia Francorum Qui Ceperunt Jerusalem, İng. trc. J. Hugh Hill-Laurita L. Hill, Philedelphia 1968.
Robert of Monk, History of the First Crusade, İng. Trc. Carol Sweetenham, Routledge, New York 2016.
Stephen the Count of Blois, “to his wife: Adela (Epistulae et chartae)”, İng. trc. Malcolm Barber-Keith Bate, Letters from the East; Crusaders,Pilgrims and Settlers in the 12th-13th Centuries, Burlington 2010.
William of Tyre, A History of Deeds Done Beyond the Sea, İng. trc. A. C. Krey-E.A. Babcock, New York 1943.
Alican, Mustafa, “Fatımî Halifesi El-Müstansır Billâh Döneminde Mısır’da Yaşanan Sosyo-Ekonomik ve Siyasî Buhran Üzerine Bir İnceleme”, Tarih Dergisi, 59 (2014 / 1), İstanbul 2014, s. 1-26.
Altan, Ebru, “Haçlı Ordularının Anadolu’da Geçtiği Yollar”, Belleten, cilt: LXV, S. 243, s. 571-582.
Asbridge, Thomas, The First Crusade - A New History: The Roots of Conflict Between Christianity, Oxford University Press, London 2005.
Avcı, Casim “Kudüs; Fethedilişinden Haçlı İstilasına Kadar”, DİA, XXVI, Ankara 2002, s. 327-329.
Brett, Michael, The Fatimid Empire, Edinburgh University Press, Edinburgh 2017.
Cahen, Claude, Haçlı Seferleri Zamanında Doğu ve Batı, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2010.
Çelik, Aydın, “Fâtımî-Selçuklu Münasebetleri”, Türkler Ansiklopedisi, IV, Ankara 2002, s. 745-752.
Çelik, Aydın, Fâtımîler Devleti Tarihi, TTK, Ankara 2018.
Daftary, Farhad, İsmaililer Tarih ve Öğretileri, Trk. trc. Ahmet Fethi Yıldırım, Alfa Kitap, İstanbul 2017.
Daftary, Farhad, Şii İslam Tarihi, Trk. Trc. Ahmet Fethi Yıldırım, Alfa Kitap, İstanbul 2016.
Demirkent, Işın, Haçlı Seferleri, Dünya Yayıncılık, İstanbul 1997. Doğdu, Yunus Emre, Fâtımîler Devleti’nde Ticarî Hayat (909-1171), MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
Ebû Zehra, Muhammed, İslâm’da Siyasî, İtikadî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi, Trk. trc. Abdülkadir Şener vd., Hisar Yayınevi, İstanbul 2011.
Ertaş, Kasım, “Fâtımî Devleti’nin Yönetiminde Ermeni Vezirler ve Sosyal-Siyasi Hayattaki Rolleri”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.8, 17, Şırnak 2017, s. 63-84.
Gavanime, Yusuf Derviş, “el-Efdâl b. Bedrü’l-Cemali ve Birinci Haçlı Seferindeki Rolü”, Trk. trc. Abdülkerim Özaydın, İÜ. Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu Hatırasın Sayısı, İstanbul 1987, s. 139-154.
Hasan, Hasan İbrahim, “Fâtımîler”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, haz. Hakkı Dursun Yıldız, Çağrı Yayınları, V, İstanbul 1998, s. 79-308. Hillenbrand, Carole, The Crusades: Islamic Perspectives, Routledge, New York 2017.
Kapanşahin, Muhittin, “Ağlebiler”, İslam Tarihi ve Medeniyeti, ed. İsmail Hakkı Atçeken ve Mustafa Demirci, Siyer Yayınları, İstanbul 2018, s. 21-73.
Köhler, Michael A., Alliances and Treaties between Frankish and Muslim Rulers in the Middle East, Cross-Cultural Diplomacy in the Period of the Crusades, C. I, İng. trc. Peter M. Holt, Brill, Leiden 2013.
Kuşçu, Ayşe D., “Büyük Selçuklu Devletinin Suriye, Filistin ve Mısır Politikasına Dair Bazı Tespitler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 27, Konya 2010, s. 637-664.
Merçil, Erdoğan, Büyük Selçuklu Devleti (Siyasî Tarih), Nobel Yayınları, Ankara 2005.
Nicolle, David, Birinci Haçlı Seferi 1096-99, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2011.
Öz, Mustafa, “İsmâiliyye”, DİA, XXIII, İstanbul 2001, s. 128-133.
Özaydın, Abdulkerim, “Ağlebiler”, DİA, I, İstanbul 1988, s. 475-478.
Özaydın, Abdülkerim, “I. Haçlı Seferinin Başarıya Ulaşmasında Büyük Selçuklular’ın İçinde Bulunduğu Siyâsî Ve İçtimâî Şartların Rolü”, USAD, 5, Konya 2016, s. 1-18. Özaydın, Abdülkerim, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (1105-1118), TTK, Ankara 1990.
Özer, Serkan, Fâtımî-Haçlı İlişkileri (1098-1171), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2015.
Öztürk, Murat, Fâtımîler’in Deniz Gücü ve Akdeniz Hâkimiyeti, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012.
Polat, İbrahim Ethem, Haçlılara Kılıç ve Kalem Çekenler, Vadi Yayınları, İstanbul 2016.
Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, I, Trk. trc. Fikret Işıltan, Ankara 2008.
Sevim, Ali, Suriye-Filistin Selçuklu Devleti Tarihi, TTK, Ankara 1989.
Seyyid, Eymen Fuâd, “Efdâl Bin Bedrü’l-Cemali ve Fâtımîlerin Haçlılara Karşı Güttüğü Siyaset”, Uluslararası Selâhaddin Eyyubi Sempozyumu Bildirileri, Diyarbakır 1997, s. 138-151.
Seyyid, Eymen Fuad, “Fâtımîler”, DİA, XII, İstanbul 1995, s. 228-237.
Tomar, Cengiz, “Mısır; Fetihten Osmanlı Dönemine Kadar”, DİA, IXXX, Ankara 2004, s. 559-563.
Usta, Aydın, Çıkarların Gölgesinde Haçlı Seferleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2008.
Usta, Aydın, Haçlı Seferlerinde Kuşatma, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2015.
Yazılıtaş, Nihat, Fâtımî Devleti Tarihi, Kriter Yayınları, İstanbul 2010.
Yazılıtaş, Nihat, Fâtımî Devleti’nde Türkler, TTK, Ankara 2009.