Halilürrahman Vakfı’nın 18. Yüzyıl Başında Mali Durumu

El-Halil şehrinde bulunan Halilürrahman Vakfı başta İbrahim Peygamber olmak üzere pek çok peygamberin türbesi üzerine kurulmuş olan el-Halil Camii ve Halil İbrahim Sofrası’nı bünyesinde barındırmaktadır. Gelirlerinin büyük kısmını kırsal kaynaklardan elde eden bu vakıf, bölgesel ekonomiyi etkilemekte ve desteklemektedir. Bu çalışma vakfa ait 1117-1118/1705-1707 ile 1118/1707- 1708 tarihli muhasebe kayıtları üzerinden vakfın ekonomik ve sosyal yapısını, verdiği hizmetin devamının nasıl sağlandığını, oluşturduğu istihdam hacmini, dönemin fiyatlarını ve ücretlerini incelemeyi amaçlamaktadır.

The Financal Situation of the Halilurrahman Waqf In Hebron at the Beginning of the 18th Century

The Halilurrahman Waqf, located in the city of Hebron, contains the al-Khalil Mosque and public kitchen of al-Khalil, built on the tombs of many prophets, importantly the Prophet Abraham. This waqf, which receives most of its income from rural resources, affects and supports the regional economy. This study aims to examine the economic and social structure of the waqf, the continuation of the services it provides, the employment volume it generates, and the prices and fees of the period through the accounting records of the waqf dated 1117-1118/1705-1707 and 1118/1707-1708.

___

  • Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA):
  • Evkâf-ı Haremeyn Muhasebeciliği Defterleri (EV.HMH.d) 1431.
  • Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA):
  • Ahkâm-ı Mekke ve Medine ve Mısır: 814/44-45.
  • Kitap ve Makaleler
  • Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri, İstanbul 1994, c. 7.
  • Akkaya, Yasemin, XIX. Yüzyılda Kudüs ve Çevresinde Halilü’r-Rahman Vakıfları, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Afyon 2012.
  • Armağan, A. Latif, “XVIII. Yüzyılda Hac Yolu Güzergâhı ve Menziller”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı XX, İstanbul 2000, s. 73-76.
  • Atalar, Münir, Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.
  • Bakhit, Muhammad A., The Ottoman Province of Damascus in the Sixteenth Century, Librairie du Liban, Beirut 1982.
  • Barbir, Karl K., Ottoman Rule in Damascus, 1708-1758, Princeton University Press, Princeton 1980.
  • Barkan, Ömer L., “Ayasofya Cami'i ve Eyüb Türbesinin 1489-1491 yıllarına ait Muhasebe Bilançoları”, İstanbul Üniversitesi iktisat Fakültesi Mecmuası, 23/1-2, 1962-63, s. 342-379.
  • Barkan, Ömer L., “Edirne ve Civarındaki bazı imaret tesislerinin yıllık muhasebe bilançoları”, Belgeler, 1/2 (1964), s. 235– 377.
  • Barkan, Ömer L., “Fatih Cami ve İmareti Tesislerinin 1489-1490 Yıllarına ait Muhasebe Bilançoları”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23/1-2, 1962-63, s. 297-341.
  • Barkan, Ömer L., “İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar”, İstanbul Üniversitesi İktisad Fakültesi Mecmuası, C. XXIII, Sayı 1-2, 1963-64, s. 239-296.
  • Barkan, Ömer L., “Süleymaniye Cami ve İmareti Tesislerine Ait Yıllık Bir Muhasebe Bilançosu 993/994 (1585/1586)”, Vakıflar Dergisi, 9, 1971, s. 109-112.
  • Bilge, Mustafa L., “Halil”, DİA, C. XV, İstanbul 1997, s. 305-306.
  • Durmuş, M. Emin ve İsmail Bektaş, “Osmanlı’da Muhasebe Usulü ve Vakıf Muhasebe Kayıtları Okuma Kılavuzu,” Pesa Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3, sy. 2 (2017): 198.
  • Emecen, F. M., “Fodula”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 13, İstanbul 1996, s. 167-170.
  • Evliya Çelebi, Seyahatnâme, Vol. 9 (1671–72), Devlet Matbaası, Istanbul, 1935.
  • Faroqhi, S., “Seyyid Gazi Revisited: The Foundation as Seen Through Sixteenth and Seventeenth Century Documents”, Turcica, 1981, s. 90-121.
  • Faroqhi, S., “Vakıf Administration in Sixteenth Century Konya, The Zaviye of Sadreddin-i Konevi”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, XVII/2, 1974, 145-172.
  • Fişne, Rahime, XVIII. Yüzyıl Başlarında Kudüs Surresi (Transkripsiyon ve Değerlendirme), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Afyon 2012.
  • Gerber, Haim, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700, The Hebrew University, Jerusalem 1988.
  • Gülen, Ayşenur, Kudüs ahalisi surresi: Transkripsiyon ve tahlil (1593-1623), Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
  • Güler, Mustafa, “Halilürrahman’ın Dura Köyünde 1863 Yılında Yaşanan Bir Asayiş Meseleri”, Filistin Araştırmaları Dergisi, Kudüs Özel Sayısı, Sayı: 2 (Kış 2017): 58-75.
  • Güler, Mustafa, “Hz. İbrahim'den Bugüne Uzanan Tarihi ile Halilürrahman vakfı bir Filistin köyü: Halhul”, Osmanlı Döneminde Kudüs Uluslararası Sempozyumu, İstanbul 29-30 Nisan 2017.
  • Güler, Mustafa, “The Role of the Ottoman Waqfs in the Solution of the Issue of Hebron with a Favor of Muslims,” Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, Ocak 2016, s. 27-35.
  • Güler, Mustafa, Osmanlı Devletinde Haremeyn Vakıfları (16. Ve 17. Yüzyıllar), Çamlıca Yayınları, İstanbul 2011 .
  • Güneş, Hasan H., “17. Yüzyılda Kudüs Halilürrahman Vakfı Görevlileri ve Vakfın İşleyişindeki Rolleri,” Journal of History Culture and Art Research, 7(1), 647-662.
  • Güvemli, Batuhan ve Özcan Unutkan, “The Practice of Merdiban Method in State Accountancy According to Ottoman Documents”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Temmuz 2016 (11), s. 71-110.
  • Güvemli, Oktay ve Batuhan Güvemli, “Osmanlı Kayıt Kültüründe Vakıf muhasebesi ve Devlet Muhasebe Sistemi,” Vakıflar Dergisi, sy. 46 (2016), 9-10.
  • Güvemli, Oktay, Muhasebe Tarihi, Avcıol Basım Yayım, İstanbul 1995.
  • Halaçoğlu, Y., Osmanlı İmparatorluğunda Menzil Teşkilatı ve Yol Sistemi (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1982), 4-5.
  • el-Hanbelî, Mucireddin el-‘Uleymî, el-Ünsü’l-Celîl bi-Târîhi’l-Kudsi ve’l-Halîl. C. II, Mektebetü’l-Muhtesib, Amman 1973.
  • İnalcık, Halil, “Weights and Measures”, An Economic and Social History of the Ottoman Empi¬re, der. H. İnalcık ve D. Quataert, C 1, Cambridge University Press, Cambridge 1997.
  • Marcus, Abraham, The Middle East on the Eve of Modernity: Aleppo in the Eighteenth Century, Columbia University Press, 1989.
  • Meier, A., “For the Sake of God Alone? Food Distribution Policies, Takiyyas and Imarets in Early Ottoman Damascus,” in Feeding People, Feeding Power: Imarets in the Ottoman Empire, ed. Nina Ergin, Christoph K. Neumann, and Amy Singer, Eren Yayınları, Istanbul 2007, s. 121-47.
  • Memiş, Şerife E., “‘Nebzetü’l-Menâsik’: en-Nakşibendî el-Muradî’nin Hac Rehberi’nde Kudüs Bahsi”, Dini Tarihi ve Edebi Açıdan Kudüs, DBY Yay., İstanbul, 170.
  • Memiş, Şerife E., Osmanlı Taşra Toplumu ve Vakıf Kurumu: Kudüs, 1703–1831, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü, Doktora Tezi, Ankara 2016.
  • Orbay, Kayhan, “Account Books of the Imperial Waqfs (Charitable Endowments) in the Eastern Mediterranean (15th to 19th Centuries)”, Accounting Historians Journal, 40, (2013), s. 31-50.
  • Orbay, Kayhan, “Imperial Waqfs within the Ottoman Waqf System”, Endowment Studies, vol. 1, no. 2, 2017, s. 145-146.
  • Orbay, Kayhan, “Structure and the Content of the Waqf Account Books as sources for Ottoman Economic and Institutional History”, Turcica, Revue D’Etudes Turques, 39, (2007), s. 3-48.
  • Orbay, Kayhan, “The Financial Administration of an Imperial Waqf in an Age of Crisis: A Case Study of Bâyezîd II’s Waqf in Amasya (1594-1657), Bilkent Üniversitesi, Tarih Bölümü, Doktora Tezi, Ankara 2001.
  • Orbay, Kayhan, “Vakıfların Bazı Arşiv Kaynakları; vakfiyeler, şeriye sicilleri, mühimmeler, tahrir defterleri ve vakıf muhasebe defterleri”, Vakıflar Dergisi, 29, (2006), s. 27-41.
  • Orbay, Kayhan, “Vakıf Muhasebesi ve Kurumsal Etkinlik: Kayıt Sistemi, Defterler, Denetim”, XVII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, Türkiye, 15 - 17 Eylül 2014, cilt.4, no.5, s. 1719.
  • Orbay, Kayhan, Muhasebe Defterlerine Göre 17. Yüzyıl Başlarında Üç Şerefeli Camii Vakfı. “H.Ü. Türkiyat Araştırmaları”, (2011), s. 159-165. Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Derbend Teşkilatı, Eren Yay., İstanbul 1990.
  • Öztürk, Said, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Siyakat Yazısı ve Tarihi Gelişimi, OSAV, İstanbul 1996.
  • Pakalın, Mehmed Z., Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt I, MEB Yay., İstanbul 2004.
  • Singer, Amy, Osmanlı’da Hayırseverlik - Kudüs 'te Bir Haseki Sultan İmareti, çev. Dilek Şendil, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2004.
  • Şensoy, Fatma, “Ebubekir Paşa’nın İstanbul’daki Sıbyan Mektebi ve Sbil Vakfı’nın 1867-68 Yıllarına ait Muhasebe Defterleri Üzerinden Vakıflardaki Kayıt Düzeni ve Dinamik Yapı”, Akademik İncelemeler Dergisi, 13 (1), Sakarya 2018, s. 391-416.
  • Şensoy, Fatma, “Muhasebe Defterlerinden Vakıfların Çok Yönlü Boyutlarını İzlemek-Bir Örnek XVIII. Yy.”, Muhasebe ve Finans Tarihi Vakfı (MUFTAV), Sayı 7, 2014, s. 76-103.
  • Şensoy, Fatma ve Oktay Güvemli, “The State Accounting Doctrine Book of The Middle East In The XIV Century: Risale-i Felekiyye-Kitab-us Siyakat And Its Place in Accounting Culture,” The British Accounting Review, 47 (2015), s. 159-176.
  • Uluçam, A., “Haremü'l- Halîl”, DİA, C. XV, TDV Yay., İstanbul 1997, s. 308.
  • Uslu, Özge, 1144 numaralı Kudüs-i Şerif surre defteri (M. 1620-21/H. 1030) (Transkripsiyon-değerlendirme), Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Bölümü, Kırklareli 2019.
  • Uzunçarşılı, İ. H., Mekke-i Mükerreme Emirleri, Ankara 1972.
  • Ze’evi, D., XVII. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağında Toplum ve Ekonomi, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2000.