Bizans Kalesinden Osmanlı Şehrine: Fethinden XV. Yüzyıl Sonlarına Kadar Dimetoka

Dimetoka, Rumeli’nin fethi esnasında Orta Meriç Vadisi güzergâhında ele geçirilen stratejik önemi haiz şehirlerden biridir. Osmanlı fethi öncesinde kale içindeki birkaç mahalleden müteşekkil küçük bir şehir olan Dimetoka, Osmanlı idaresine geçtikten sonra kalenin dışında yeni yerleşim alanlarının kurulmasıyla hızla gelişmeye başlamıştır. Câmi, mescit, medrese gibi yapıların inşasıyla birlikte İslâm şehri kimliği kazanan şehir etrafındaki kırsal alanın da merkezi konumuna gelmiştir. Dimetoka bulunduğu coğrafya itibarıyla fetihten sonra da önemini kaybetmemiş, Edirne başkent oluncaya kadar bölgedeki fetih hareketleri buradaki saraydan idare edilmiştir. Bu çalışmada tahrir defterleri ve diğer arşiv vesikalarından istifade edilerek Dimetoka’nın Osmanlı hakimiyetine geçişiyle birlikte şehrin değişen profili ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Dimetoka, Rumeli, Şehirleşme, Kızıldeli, Medrese

From a Byzantine Fortress to an Ottoman City: The History of Dimetoka from its Conquest to the Late XVth Century

Dimetoka (Didymoteichon), besieged and conquered during the Ottoman incursions into the Middle Maritsa Valley, is a strategically important town. This garrison city, with a few neighborhoods within the fortress, underwent rapid urban growth under Ottoman rule with the establishment of new residential areas outside the original settlement. While it became increasingly Muslim with the construction of mosques and madrasa (Islamic schools), it also served as an urban center for the surrounding countryside. Until the rise of Edirne as the new capital, Dimetoka preserved its strategic importance and war efforts as new conquests in the Balkans were coordinated from the palace in the same city. The purpose of this study is to analyze the changing profile of the city under Ottoman rule based on the Tahrir Registers and some other archival material.

Keywords:

Didymoteichon, Rumelia, Urbanisation, Kızıldeli, Madrasa,

PDF

___

Âşıkpaşazâde, Tevârih-i Âl-i Osman, haz. N. Atsız, Osmanlı Tarihleri-I, İstanbul 1949.
Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512), haz. Necdet Öztürk, İstanbul 2000.
Anonim Tevârîh-i Âl-i Osman, (F. Geise neşri), haz. N. Azamat, İstanbul 1992.
Abdurrahman Hibrî, Enisü’l- Müsâmirin, (Edirne Tarihi 1360-1350), neşr. Ratıp Kazancıgil, Edirne Araştırmaları Dizisi: 14, Edirne 1996.
Neşrı̂, Kı̇tâb-ı Cı̇han-Nümâ (Neşrı̂ Tarı̇hı̇), yay. haz. Faik Reşit Unat- Dr. Mehmed A. Köymen, I. Cilt, Ankara 1949.
Evliya Çelebi, Seyahatnâme, haz. Seyit Ali Kahraman, 8/1, İstanbul 2001.
Bertrandon De la Broquierenin Denizaşırı Seyahati, yay. haz. Ch. Schefer, çev. İlhan Arda, İstanbul 2000.
Aktepe, M. Münir, Osmanlıların Rumeli’de İlk Feth Ettikleri Çimbi Kal’ası”, Tarih Dergisi, I/2 (İstanbul 1950), s. 283-308.
________, “XIV. ve XV. Asırlarda Rumeli’nin Türkler Tarafından İskânına Dair”, Türkiyat Mecmuası, C. X, İstanbul 1953, s. 299-312.
Arseven, Celâl Esat, Türk Sanatı, İstanbul 1984.
Ayverdi, Ekrem Hakkı, “Dimetoka’da Çelebi Mehmed Câmii”, Vakıflar Dergisi, sayı 3, Ankara 1956, s. 13-16.
Barkan, Ö. Lütfi, “Edirne Kassamına Âid Tereke Defteri”, TTK Belgeler, III/5-6 (Ankara 1968), 1-491.
Bilge, Mustafa, İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul 1984.
Buzcu, Feride, 14.- 15. Yüzyıl Erken Dönem Osmanlı Tarihinde Bir Saray Şehri: Dimetoka, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2017.
Çadırcı, Musa, “Anadolu Kentinde Mahalle (Osmanlı Dönemi)”, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, İstanbul 1996, s. 257- 263.
Delibalta, A. Mehmet, Rumeli’de İlk Başkent Dimetoka (Dimetoka Mahalleleri), Bursa 2007.
Denker, Bedriye Tolun, Yerleşme Coğrafyası, İstanbul 1977.
Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehirlerindeki Mahalle’nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, IV (1984), s. 69-78.
Eyice, Semavi, “Çelebi Mehmed Câmii”, DİA, VIII, 262-263.
Faroqhi, Suraiya, “A Map Of Anatolian Friday Mosques (1520-1535)”, Osmanlı Araştırmaları, IV (1984), s. 161-173.
________, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, çev. Neyyir Kaycıoğlu, İstanbul 2000.
Gökbilgin, M. Tayyib, XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livâsı (Vakıflar-Mülkler-Mukataalar), İstanbul 1952.
İhsanoğlu, Ekmeleddin, “Osmanlı Medrese Geleneğinin Doğuşu”, Belleten, LXVI/247 (Aralık 2002), 849- 904.
İnalcık, Halil, “Osmanlı Beyliği’nin Kurucusu Osman Beg”, Belleten, LXXI/261 (2007), 479-536.
________, “Rumeli”, DİA, XXXV, 232- 235.
Kayapınar, Levent, “XV. ve XVI. Yüzyıl Osmanlı Kaynaklarında Dimetoka’da Bektaşi Tekke ve Zâviyeleri”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 2018/18, 135-162.
Kiel, Machiel, “Dimetoka”, DİA, XIX, 305-308.
Kütükoğlu, Mübahat S., “Berat”, DİA, V, 472- 473.
Nicol, Donald M., Bizans’ın Son Yüzyılları 1261-1453, çev. Bilge Umar, İstanbul 2016.
Özcan, Abdülkadir, “Hacı İlbey”, DİA, XIV, s. 482.
Sahillioğlu, Halil, “Askerî”, DİA, III, s. 488- 489.
Şahin, İlhan, “Şehir”, DİA, XXXVIII, 446-449.
Turğut, Vedat, “Osman Gazi’nin Hanımları ve Çocukları”, Vakanüvı̇s, vol. 4, Söğü t Özel Sayısı, Aralık 2019, s. 68.-80.
Tümertekin, Erol, Ekonomik Coğrafya, İ.Ü.E.F. Yayınları nr. 2926, İstanbul 1994.