Bağımsızlığa Adanmış Bir Hayat: Küçüm Han

Şeybani soyundan gelen Küçüm Han, 1563 yılında Sibir Hanlığı’ndaki Taybuga hâkimiyetine son vermiştir. İktidarının ilk yıllarını ağabeyi ile birlikte paylaşmasından dolayı daha çok devletin iç meselelerine yoğunlaşan Küçüm Han, ağabeyinin ölmesiyle birlikte devletin dış meseleleriyle de uğraşmaya başlamıştır. Böylece Moskova’nın 1552 yılında Kazan Hanlığı’nı işgal etmesiyle birlikte Sibirya’ya doğru hız kazanan Rus ilerleyişini durdurmayı kendisine amaç edinmiştir. Bu amacını gerçekleştirmek için ise, Buhara ve Kazan’dan gelen din adamları başta olmak üzere, Sibirya’nın yerli kabilelerinin yardımına ihtiyaç duymuştur. 1573 yılından itibaren din adamlarının ve yerli kabilelerin desteğini alan Küçüm Han, 1582 yılına kadar Sibirya’da son derece başarılı mücadeleler vermiştir. Ancak mücadelelere Stroganovların ve Kozakların dahil olması durumu tersine çevirmiştir. Kozakların, İsker’i işgal etmesi sonucu şehri terk etmek zorunda kalmıştır. 1584 yılında Kozak Ataman’ı Yermak Timofeyeviç’i öldürmeyi başarsa da şehri geri alamamış; ama buna rağmen Yermak Timofeyeviç’in ölümünden sonra Sibirya’ya gelen merkezi Rus birlikleriyle 1598 yılına kadar mücadele etmeyi sürdürmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Sibirya, Küçüm Han, Bağımsızlık, Stroganovlar, Kozaklar

A Life Dedicated to Independence: Kuchum Khan

Kuchum Khan, a descendant of the Shaybanids, put an end to the rule of Taibugids in the Sibir Khanate in 1563. Kuchum Khan, who had focused more on the internal affairs of the state because he shared the first years of his rule with his brother, started to deal with the foreign affairs of the state on the death of his brother. Thus, with the invasion of the Kazan Khanate by Moscow in 1552, he aimed to stop the Russian advance toward Siberia. Achieving this goal required the help of the indigenous tribes of Siberia, especially clergy from Bukhara and Kazan. Kuchum Khan, who had received the support of clergy and indigenous tribes since 1573, had extremely successful confronations in Siberia until 1582 but the involvement of Stroganovs and Cossacks in the struggles reversed the situation. Cossacks had to leave the city as a result of the occupation of Isker. Even though he succeeded in killing the Cossack Ataman Yermak Timofeyevich in 1584, Kuchum Khan could not take the city back. Despite this, after the death of Yermak Timofeyevich, he fought the central Russian troops who arrived in Siberia until 1598.

Keywords:

Siberia, Kuchum Khan, Independence, Stroganovs, Cossacks,

PDF

___

Sibirskiy Vestnik, nr. 39, 9 Aprelya 1893.
“Remezovskaya Letopis po Miroviçevu Spisku”, Sibirskie Letopisi, İzdanie İmparatorskoy Arherografiçeskoy Komissii, SPb., 1907, s. 312-366.
“Stroganovskaya Letopis po Spiku Spasskago”, Sibirskie Letopisi, İzdanie İmparatorskoy Arherografiçeskoy Komissii, SPb., 1907, s. 1-46.
“Yesipovskaya Letopis po Pogodinskomu Spisku”, Sibirskie Letopisi, İzdanie İmparatorskoy Arherografiçeskoy Komissii, SPb., 1907, s. 271-295.
“Yesipovskaya Letopis po Spisku Undolskogo”, Sibirskie Letopisi, İzdanie İmparatorskoy Arherografiçeskoy Komissii, SPb., 1907, s. 171-240.
Acar S., “Sibir Hanlığı”, Doğu Avrupa Türk Tarihi, ed. Osman Karatay, Serkan Acar, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2015, s. 781-797. Alimov R., Kadir Ali Bek ve Camiü’t-Tevarih’i Üzerine Dil İncelemesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2005.
Atlasi H., Sibir Tarihi, çev. E. Havare, TTK, Ankara, 2016.
Doğan O., “Küçüm Han”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVI, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, Ankara, 2002, s. 532-533.
Dopolneniya k Aktam İstoriçeskim, I, Tip. II Otdeleniya Sobstvennoy E. İ. V. Kantselyarii, SPb., 1846.
Ebu’l Gazi Bahadır Han, Şecere-yi Türk Türk’ün Soyağacı, haz. Z. Ölmez, Selenge Yayınları,
Ebu’l Gazi Bahadır Han, Şecere-yi Türk Türk’ün Soyağacı, haz. Z. Ölmez, BilgeSu Yayıncılık, Ankara, 2021.
Ebu’l Gazi Bahadır Han, Türk’ün Soyağacı Türk Şeceresi, çev. Doktor Rıza Nur, sad. Yunus Yiğit, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2009.
Fayzrahmanov G., İstoriya Tatar Zapadnoy Sibiri, FEN, Kazan, 2007.
Fişer İ. E., Sibirskaya İstoriya s Samogo Otkrıtiya Sibiri do Zavoevaniya Sey Zemli Rossiyskim Orujiem, Pri İmp. Akad. Nauk, SPb., 1774.
Karakulak M., “Haydut ve Devlet: Yermak’ın Batı Sibirya Seferi”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, sayı 27, 2019, s. 273-296.
Karamzin N. M., İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo, VIII, Tip. N. Greça, SPb., 1819.
Katanov N. F., Predaniya Tobolskih Tatar o Pribıtii v 1572 Godu Muhammedanskih Propovednikov v Gorod İsker, ETGM, VII, Gubernskaya Tipografiy, Tobolsk, 1897, s. 57-60.
Levşin A. İ., Opisanie Kirgiz-Kazaçih, ili Kirgiz-Kaysatskih Ord i Stepey, II. Tip. Karla Krayya, SPb., 1832.
Marcani Ş., İzvleçenie Vestey o Sostoyanii Kazani i Bulgara, I, İman, Kazan, 2005.
Maslyujenko D. N., “Sibirskaya Vetv Dinastii Şibanidov v İssledovanii Ş. Marcani”, Zolotoordınskoe Obozrenie/ Golden Horde Review, 7 (3), 2019, s. 485-496.
Matveyev A. K., Geografiçeskie Nazvaniya Urala: Toponomiçeskiy Slovar, Sokrat, Yekaterinburg, 2008.
Miller G. F., İstoriya Sibiri, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva, 1937.
Nebolsin P. İ., Pokorenie Sibiri, Veçe, SPb., 1849.
PSRL XIII, İmenuemıy Patrierşeyu ili Nikonovskuyu Letopisyu, Tipografiya İ. N. Skorohodova, SPb., 1904.
Sibir Hanlığı Kronikleri I Yesipov Kroniği, ter. F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak, Z. Sever, H. Aslantürk, Ötüken Neşriyat,İstanbul, 2020.
Sibir Hanlığı Kronikleri II Stroganov Kroniği, ter. F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak, Z. Sever, H. Aslantürk, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2020.
Sibir Hanlığı Kronikleri III, Remezov Kroniği, ter. F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak, Z. Sever, H. Aslantürk, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2020.
Skrınnikov R. G., Sibirskaya Ekspeditsiya Yermaka, Nauka, Novosibirsk, 1986.
______, Yermak, Molodoya Gvardiya, Moskva, 2008.
Sobranie Gosudarstvennıh Gramot i Dogovorov, II, Tip. Selivanovskogo, Moskva, 1819.
Topsakal İ., Sibirya Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2018.
Ustyujskiy Letopisnıy Svod, Akad. Nauk SSSR, Moskva, 1950.
Velyaminov-Zernov V. V., İssledovanie o Kasimovskih Tsaryah i Tsareviçah, II, Tip. İmp. Akad. Nauk, SPb., 1864.
Witsen N., Noord en Oost Tatarye, Boekverkooper op de Nieuwen-dyk, Amsterdam, 1785.
Yılmaz M. T., Yermak Timofeyeviç ve Kazakların Sibirya Seferi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2020.