XVI. yüzyılın ikinci yarısı ve XVII. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Devleti’nin doğu seferlerinde Cizre’nin yeri

Osmanlı Devleti ile Safevîler arasında I. Selim zamanında başlayan fiili mücadele Safevîlerin tarih sahnesinden çekilmesine kadar devam etmişti. Bununla birlikte bu iki devlet arasındaki siyasî ve askerî ilişkilerdeki çatışmalar bazı dönemlerde artış göstermişti. Özellikle III. Murat döneminden IV. Murat döneminin sonuna kadar geçen süreç çatışmaların yoğunlaştığı bir dönemdi. Bu sürecin 15781590 devresi Osmanlıların Safevîlere karşı üstün olduğu dönemlerdi. Savaşın tekrar başladığı 1603’ten 1635 yılına kadar geçen süreçte ise Safevîler kaybettikleri toprakları büyük ölçüde geri almıştı. Bu bağlamda çalışmanın amacı III. Murat ile başlayıp IV. Murat döneminde devam eden -genellikle Osmanlı-Safevî mücadelesi çerçevesinde geçen- doğu seferleri içerisinde Cizre’nin stratejik önemi ile Cizre beylerinin rolünü, Osmanlı arşiv belgeleri ve dönemin kaynakları ışığında ortaya koymaktır

Anahtar Kelimeler:

Cizre, Kışlak, Safevi Devleti, Osmanlı Devleti, Doğu Seferleri, Reaya

The Importance of Cizre in Eastern Campaigns of Ottoman State in the Late 16th and Early 17th Centuries

The struggle between Ottomans and Safavids began in the period of Selim I and continued with increases and decreases until the disappearance of Safavids from the stage of history. Additionally, conflicts in political and military relations between the two states had become more frequent in certain periods. Especially the period between Murat III’s reign and the end of Murat IV’s reign represents an era of conflict. In the period between 1578 and 1590 Ottomans were stronger than Safavids. However, between the war in 1603 and 1635, Safavids regained the territories that they had lost. This study aims to clarify the role of Cizre and Beys of Cizre in eastern campaigns which began in Murat III’s reign and continued in Murat IV’s reign - as an Ottoman-Safavid struggle - in the light of Ottoman archive documents and sources from that period.

Keywords:

Cizre, Kışlak (shelter place), Safavid State, Ottoman State, Eastern Campaigns, Rayah,

PDF

___

Mühimme Defterleri (MD): MD 32, MD 35, MD 38, MD 53, MD 73, MD ZYL 8, MD ZYL 9.
Maliyeden Müdevver Defterleri (MAD): MAD 2841, MAD 3443, MAD 7392.
Bab-ı Defteri, Mevkufat Kalemi Dosya Tasnifi (D.MKF): D. MKF 16.
E.7039-35.
DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Kronolojisi, C III, İstanbul 1950.
ERTAŞ, M. Yaşar, “Osmanlı Seferlerinde Olağandışı Bir Kışlak: Kastamonu”, OTAM, S 18, s.137-149.
GÖYÜNÇ, Nejat, “Yurtluk-Ocaklık Deyimleri Hakkında”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul 1991, s. 269-277.
HARTMANN, M., “Cezire-i İbn Ömer”, İA, C. 3, 152-154.
Hasan Beyzade Ahmed Paşa, Hasan Bey-zâde Târîhi, Haz. Şevki Nezihi Aykut, C.III, Ankara 2004.
İbrâhîm Peçevî, Târîh-i Peçevî, C.II, İstanbul 1283.
JORGA, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.III, İstanbul 2005.
Kâtib Çelebi, Tuhfetü’l-Kibâr Fî Esfâri’l-Bihâr, Haz. İdris Bostan, Ankara 2008.
KILIÇ, Remzi, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasi Antlaşmaları, İstanbul 2001.
KÜTÜKOĞLU, Bekir, Osmanlı-İran Siyâsî Münâbebetleri (1578-1612), İstanbul 1993.
MURPHEY, Rhoads, “The Construction of a Fortress at Mosul in 1631: A Case Study of An İmportant Facet of Ottoman Military Expenditure” The Social and Economic History of Turkey, 1070-1920, Ed. H. İnalcık and O. Okyar, Ankara 1980, s.1-24.
Naima Mustafa Efendi, Naima Tarihi, C.I,II,III, İstanbul 1283.
POLAT, Süleyman, IV. Murat’ın Revan Seferi Organizasyonu ve Stratejisi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2011.
Solak-zâde Mehmed Efendi, Solak-zâde Tarihi, İstanbul 1297.
Topçular Kâtibi, Topçular Katibi ‘Abdülkâdir (Kadrî) Efendi Tarihi, Haz. Ziya Yılmazer, C.I-II, Ankara 2003. (C. I, 673.)
TUNCEL, Metin-ÖZAVDİN, Abdülkerim, “Cizre” DİA, C.8, s.37-39.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.II-III, Ankara 1983.
YILMAZÇELİK, İbrahim, “Osmanlı Hâkimiyeti Süresince Diyarbakır Eyaleti Valileri (1516-1838)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 10, S.1, s. 217-232.
YILMAZÇELİK, İbrahim, “XVIII. Yüzyıl İle XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Eyaletinin İdari Yapısı ve İdari Teşkilatlanması”, AÜDTCFD, C.18, S.29, s. 233-287.