XIX. yüzyılda Harput Sancağının demografik yapısı üzerine bir değerlendirme

Harput Sancağı, Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat Bölümünde, bugünkü Elazığ ili sınırları içinde kalan yaklaşık 3200 km kare bir sahaya karşılık gelmektedir. Sancağın alanı, doğuda bugünkü Keban Baraj Gölü içerisinde kalan Murat Nehri Vadisi, batıda ise Bulutlu, Hasan ve Piran dağlarıyla sınırlandırılmıştır. Harput Kazasında Müslüman ve gayr-i müslimler bir arada yaşamaktaydı. Gayr-i Müslim nüfusun büyük bir çoğunluğunu Ermeniler oluşturmaktaydı. 1881-1910 yılları arasındaki Mamuratül-Aziz Vilayet Salnameler ile diğer yabancı yazarların aynı dönemde verdiği nüfus bilgileri Harput Sancağında birbirine yakınlık arz etmektedir. Bu çalışmada, Harput Sancağındaki nüfus durumu incelenmiştir: Bu çalışmamızda Harput Nüfus Defterlerine, sâlnâmelere ve o dönem yayımlarına dayanarak Harput Sancağının XIX. Yüzyıldaki nüfus yapısı ortaya konulmuştur

Anahtar Kelimeler:

Harput Sancağı, Müslüman, Ermeni, Nüfus

An Evaluation on the Demographic Structure of the Sanjak of Harput, in the 19th Century

The sanjak of Harput covered an area of 3200 square kilometers in the Upper Euphrates section of the Region of East Anatolia, which is today within the borders of the province of Elazığ. The area of the sanjak is bounded by the the valley of the river of Murat in the east, which falls in the present-day Keban Dam Reservoir, and by the mountains of Bulutlu, Hasan and Piran in the west. Muslims and non-Muslims used to live together in Harput. A great majority of the non-Muslim population was comprised by Armenians. Demographic information given in the Mamuratül-Aziz Provincial (Vilayet) annals dating to the period between the years 1881 and 1910 exhibits close parallels to the same kind of information provided by foreign authors in the same period. In this study, the demographic situation in the sanjak of Harput has been examined: The demographic structure of the sanjak of Harput in the 19th century is presented based on the Harput Population Registers, and the publications of the period.

Keywords:

The sanjak of Harput, Muslim, Armenian, Population,

PDF

___

BOA, Cevdet Dahiliye, 7077
BOA, Cevdet Dahiliye, 13142.
BOA, D.CRD, Genel 40719, Özel 843.
BOA, A.MKT. UM, Dosya 12, Sıra 29.
BOA, İrade Dahiliye 6090
Harput Nüfus Defterleri No: 2675, 2676, 2677, 2711 2. Salnameler
Tarihli Mamuratül-Aziz Salnamesi, Mamuratül-Aziz, 1298.
Tarihli Mamuratül-Aziz Salnamesi, Mamuratül-Aziz, 1301.
Tarihli Mamuratül-Aziz Salnamesi, Mamuratül-Aziz, 1310. 3. Tetkik Eserler
Açıkses, Erdal; Tanzimat Sonrasında Harput’ta Amerikan Misyoner Faaliyetler, Ankara 1999.
Akdağ, Mustafa; Türkiye’nin İktisadi ve İctimai Tarihi, C.II, İstanbul 1998.
Aksın, Ahmet; 19. Yüzyılda Harput, Elazığ 1999.
Akyel, Salih; “19. Yüzyılın İlk Yarısında Harput Şehrinin Nüfus Ve Toplum Yapısı”, Fırat Ünv. Sosyal Bilimler Ens. Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ 2013.
Adıyeke, Nuri, “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri” Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, OTAM., Sayı 11, 2000.
Ardıçoğulu, Nurettin; Harput Hükümdarı Balak Gazi, Ankara 1966, s.2; Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1994.
Ardıçoğlu, Nurettin; Harput Tarihi, İstanbul 1964.
Andreasyon, Hırant; Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi 1608-1619, İstanbul 1964.
Barkan, Ömer Lütfi, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası C. X, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Yayınları 1951-53, s. 1- 26; İstanbul 1980.
Baykara, Tuncer, “Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I”, Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara 1988.
Cuinet, Vital; Turquıe D’asıe, Paris 1892.
Düzbakar, Ömer; “Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri”, Uludağ Ünv. Sosyal Bilgiler Dergisi, S. 5, Bursa 2003.
Erdoğdu, İbrahim; XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Toplumunda Değişim Eğilimleri (Harput Örneği) (Ankara Ünv, Sos. Bil. Ens. Basılmamış Doktora Tezi),Ankara 2006.
Erdoğdu, İbrahim; “Harput’ta Gayrimüslimler (1823-1868)”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1994.
Elazığ İl Yıllığı 1967, Elazığ 1968.
Halaçoğlu, Ahmet; “Elazığ”, İ.A., C.10, İstanbul 1994.
Halaçoğlu, Yusuf; XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmeleri, Ankara 1988.
Hayli, Selçuk; “Tarihi Coğrafya Açısından Harput Şehrinin Fonksiyonları ve Sahası”, Dünü-Bugünüyle Harput 24-27 Eylül 1988, Elazığ 1989.
Karakaş, Erdal; “Ağın- Arapkir ve Kemaliye İlçeleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bil. Ens. Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ 1996.
Karpat, Kemal; Ottoman Population, The Üniversity of Wisconsin Pres, 1985.
Kütükoğlu, Mübahat S; Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum), Ankara 2010.
Kılıç, Orhan; “Osmanlı Döneminde Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancakları Üzerine Bazı Tespitler”, Fırat Ünv. I. Tarih Sempozyumu, Elazığ 1993.
McCarth, Justion; Müslümanlar ve Azınlıklar, İstanbul 1998.
Öztürk, Mustafa; “Osmanlı Döneminde Iskat-ı Cenin Yeri ve Hükmü”, Fırat Ünv. Sosyal Bilimler Dergisi, C.1, S.1, Elazığ 1987.
Özdemir, Rifat; “Avarız ve Gerçek Hane Sayılarının Demografik Tahminlerde Kullanılması Üzerine Bazı Bilgiler”, X. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara 1993.
Özdemir, Rifat; XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara (Fiziki, Demografik, İdari, Sosyal ve Ekonomik Yapısı), 1785-1840, Ankara 1996.
Ünal, Mehmet Ali; “1056-1646 Tarihli Avarız Defterine Göre 17. Yüzyıl Ortalarında Harput”, Belleten, C. LI, S. 199, Ankara 1987.
Ünal, Mehmet Ali, XVI. Yüzyılda Harput, Ankara 1989.
Şemsettin Sami, Kamus-u Alam.
Şen, Zafer; “XIX. Yüzyılda Elazığ Vilayetinde Teba-i Şahanenin Dini ve Sosyal Yapısı” (Fırat Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 2006.
Turan, Osman; Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1994.
Tızlak, Fahrettin; 398 Numaralı Harput Şer’iyye Sicili H.1230-1255(M. 1814-1839), (Fırat Üniversitesi Sos. Bil. Ens. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 1987.
Yılmazçelik, İbrahim; 392 Numaralı Harput Şer’iyye Sicili, (A.Ü.İ.T.E, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1987.
Yılmazçelik, İbrahim; XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır, Ankara 1995.