XIV. yüzyılda Hama Sancağında kırsal yerleşme

1516 yılında Osmanlı idaresine geçen Hama, bir sancak statüsüyle Osmanlı taşra teşkilatı içindeki yerini almıştır. Hama Sancağı, Kanuni Sultan Süleyman’ın iktidarının ilk zamanlarında Humus ile birleştirilerek geniş sınırları olan idari bir bölge haline getirilmiştir. XVI. yüzyılın ortalarında ise Humus Hama’dan ayrılarak tekrar müstakil bir sancak yapılmıştır. Dolayısıyla Hama Sancağı’nda kırsal yerleşmenin coğrafi sınırları önemli bir değişime uğramıştır. Bu bağlamda, Hama Sancağı’nın sınırları XVI. yüzyılın ilk yarısında Hama, Humus, Ma‘arretü’nNu‘man ve Bârin nahiyelerinden oluşurken, aynı yüzyılın ikinci yarısında Hama, Bârin, Masyâf ve Şeyzer nahiyelerinden meydana geliyordu

Anahtar Kelimeler:

Suriye, Hama, sancak, Osmanlı İmparatorluğu, kırsal yerleşme

The Rural Settlements in the Sanjak of Hama in the XVIth Century

Hama was under Ottoman rule in 1516, with the status of a sanjak that has taken place in the Ottoman provincial organizations. Sanjak of Hama, Homs in the early days of Suleiman the Magnificent's power combined with wide borders that has been turned into an administrative region. In the middle of the XVIth century detached again separated from Hama, Homs was a sanjak. Therefore, in the sanjak of Hama rural settlements has undergone a significant change of the geographical boundaries. In this regard, the boundaries of Hama in the first half of the XVIthcentury, consisted of Hama, Homs, Ma'arrat al-Nu‘man and Bârin districts, the second half of the same century, consisted of Hama, Bârin, Masyâf and Sheizer districts.In this study, to be used as a resource by tax registers XVIth century of the sanjak of Hama sitting here with township and village were studied to determine the rural population

Keywords:

Syria, Hama, sanjak, Ottoman Empire, rural settlements,

PDF

___

Arşiv Belgeleri 1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) 1.1. Tapu-Tahrir Defterleri (TD): 336, 344, 418, 519, 564 ve 1052 numaralı defterler. 1.2. Mühimme Defterleri (MD): 40, 65, 67 numaralı defterler. 1.3. Kâmil Kepeci (KK) Ruus Defterleri: 252 numaralı defter. 1.4. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): 3847 numaralı defter. 2. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi (TKA) numaralı tahrir defteri 3. Yayımlanmış Arşiv Belgeleri
Numaralı Mühime Defteri (973/1565-1566), Özet ve İndeks, Ankara, 1994 Seyahatnameler
İbn Battûta (Ebû Abdulah Muhammed İbn Battûta Tancî), İbn Battûta Seyahatnâmesi, I, (Çev. A. Sait Aykut), İstanbul, 2004. Osmanlı Tarihleri
Hoca Sadettin, Tâcü’t-Tevârih, II, İstanbul, 1279.
Araştırma ve İncelemeler BARKAN, Ömer Lütfi, “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hâkana Mahsus İstatistik Defterleri (I)”, İÜİFM, II/1 (1940), s. 20-59.
BARKAN, Ömer Lütfi, “Türk-İslam Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller Malikâne-Divânî Sistemi”, Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler 1, İstanbul, 1980, s. 151-208.
BAYKARA, Tuncer, “Kasaba”, DİA, 24, İstanbul, 2001, s. 525-526.
BAYKARA, Tuncer, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, Ankara, 1988.
BEZER, Gülay Öğün, “Şeyzer”, DİA, 39, s. 107. ÇAKAR, Enver, “Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında
Osmanlı İmparatorluğu’nun İdarî Taksimatı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XII/1 (Elazığ, 2002), s. 261-282.
ÇAKAR, Enver, XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566), Elazığ, 2003.
ÇAKAR, Enver, “Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Humus Şehri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XIII/2 (Elazığ 2003), s. 375-392.
ÇAKAR, Enver, “Tahrir Defterlerine Göre 16. ve 17. Yüzyıllarda Hama”, Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, C.III, S.1, Elazığ, 2005, s. 19-66.
ÇAKAR, Enver, “XVI. Yüzyılda Şam Beylerbeyiliğinin İdarî Taksimatı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XIII/1, Elazığ, 2003, s. 351-374.
ÇAKAR, Enver, Doğu Akdeniz Sahilinde Bir Osmanlı Sancağı: Trablus (1516- ), Ankara, 2012.
ÇİÇEK, Kemal, “Osmanlı Tahrir Defterlerinin Kullanımında Görülen Bazı Problemler ve Metod Arayışları”, Türk Dünyası Araştırmaları, 97 (Ağustos ), s. 93-111. DEMİRKENT, Işın, “Maarretünnu‘mân”, DİA, 18, İstanbul, 1998, s. 274-276.
EMECEN, Feridun M.-ŞAHİN, ilhan, “Osmanlı Taşra Teşkilâtının Kaynaklarında 958 (1550-1551) Tarihli Sancak Tevcîh Defteri I” Türk Tarih Kurumu
Belgeler Türk Tarih Belgeleri Dergisi, XIX/23 Ankara 1999), s. 53-122.
EMECEN, Feridun M., “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Osmanlı Tahrir Defterleri”, Tarih ve Sosyoloji Semineri, 28-29 Mayıs 1990, Bildiriler, İstanbul, 1991, s. 143
GÖKBİLGİN, Tayyib, “Nahiye”, İA, IX, İstanbul, 1964, s. 37-39.
GÖYÜNÇ, Nejat, “Hâne” Deyimi Hakkında”, İÜEFTD, XXXII, 1979, s. 331-348.
HÜTTEROTH, Wolf-Dieter-Kamal Abdulfattah, Historical Geography of Palestine, Transjordan and Southern Syria in the Late 16th Century, Erlangen, 1977.
İNALCIK, Halil, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara, 1987.
KILIÇ, Orhan, XVI. Yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat (1534-1605), Ankara, 1999.
MANTRAN, Robert, “Hama”, DİA, 10, s. 396-398. MANTRAN, Robert, “Humus”, DİA, 18, Ankara, 2003, s. 370-373.
Mueyyed el-Geylânî, Muhâfazatu Hamât, Dımaşk, 1964.
ÖZ, Mehmet, “Tahrir Defterlerindeki Sayısal Veriler”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, (Derleyenler: Halil İnalcık, Şevket Pamuk), T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 2000, s. 16-27.
SOBERNHEİM, M.,“Hamâ”, İA, 5/1, s. 170-172. VENZKE, Margaret L., “The Ottoman Tahrir Defterleri and Agricultural Productivity”, Osmanlı Araştırmaları, XVII (1997), s. 1-61.
VENZKE, Margaret L., “Aleppo’s Malikâne-Divânî System”, JAOS, 106/3 (1986), s. 451-469.
WEHR, Hans, A Dictionary of Modern Written Arabic, (ed. J. Milton Cowan), New York, 1976. EKLER
Kefer Savra (BOA, TD, nr. 344), Kefer Savar (TKA, TD, nr. 92). Ma‘ar Zîf (BOA, TD, nr. 1052; BOA, TD nr. 418).
Ma‘ar Cûş (BOA, TD, nr. 344). Muharde Mukeybilî Müşeyrefetü’l-Cebel M Na’lâyik Nâsıriyyetü’l- Feyyâd Râvî Rişâ Ruveys Salabâ Salbiye Sârimîye Selhab Sıkeyliyetü’l Kübrâ Sikkin Sülûkiye Şehşebû Şihâbîye Şükrâniye el- Vustâ Şükrâniye el- Garbiyye Taberce Taberciyye Tefsilûn Tell Karamîd Tell Debbîn Tell Nîre Tell Şeyh Ter’asiye Zelîn Mz Mz Mz Mz. Toplam 735 659 5 10 1.909 578 2 1 3 2.704 725 M: Müslüman, H: Hıristiyan, Mz: Mezra, İ: İmam, Ş: Şerif, Y: Yörük, A: A‘mâ