OSMANLl İRANI l: BATI İRAN VE AZERBAYCAN TARİHİ HAKKINDA OSMANLl TAHRIR KAYlTLARl: COGRAFI VE İDARI TAKSİMAT

Safevı devletinin Afgan istilaı neticesinde büyük bir kaosa düşmesi, Osmanlı devleti için İran üzerinde yeni fütuhat yollarının açılmasına imkan yaratmıştır. Osmanlı fetihleri neticesinde Revan, Nahcevan, Tebrız, Erdebil, Meraga, Kirmanşah, Hurrem-abad, Nihiivend ve Hemedan kısa sürede Osmanlı devletine bağlanmıştır. Bu bölgelerin nüfus tahriririn yapılması için emirler verilmiştir. Emirler doğrultusunda yapılan tahriratıın önemli bir kısmı günümüze ulaşmıştır ki, bu makalede tanıtım ve değerlendirmeye tabi tutulacak olan kayıtlar da bu tahrıratı kapsamaktadır. Defterler; Erdebil, Maku, Tebrız, Hoy, Kapan, Kara-Tağ, Meraga, Soğuk (Sovuk) Bulak, Erdelan, Kirmanşahiin, Luristan ve Hemedan sancak ve eyaletlerinin mufassal tapu tahrır kayıtlarını ihtiva etmektedir. XVIII. yüzyılda İran resmı kayıtlarının yetersiz kaldığı bir döneme ait olan bu defterler, iktisadı ve sosyalolduğu kadar, etnik, dinı ve mezhebf tarih araştırmaları için de önemli bilgiler içermektedir. Defterlerde, Azerbaycan ve Güneybatı İran'daki yaklaşık 10.000 yerleşim yeri ve coğrafi bölge ile yüzlerce kabile ve aşiretin adı zikredilmiştir. Bu isimler, tarihı topografya, İran tarihı coğrafyasının tanınması ve yer isimlerinin tarihı tekamülü açısından son derece kıymetlidir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı İranı, Azerbaycan, Tahrır Defterleri, Osmanlı İranı'nın Coğrafi ve İdarı Taksimatı.

OTTOMAN IRAN i: OTTOMAN 'TAHRIR' RECORDS CONCERNING THE mSTORY OF WESTERN IRAN AND ADHARBAIJAN: GEOGRAPHICAL AND ADMINISTRATIVE DIVISIONS

Shortly after the Safavid state had fallen into chaos as a consequence of the Afghan invasion, its capital Isfahiin was taken by Ashraf Khan: this created an opportunity for the Ottoman state to take control of Adharbaijan and 'Iriiq-e Ajam. Advancing on three fronts, the Ottomans conquered Raviin, Na!sJ:ljaviin, Tabrız, Ardabı!, Mariigjıa, Kirmiinshiih, Khurram-iibiid, Nihiivand and Hamadiin. According to custom, they gave orders that a census should be made of the populatıon of these districts. In thıs article Ideal with the surviving tahrır records made as a consequence of these orders. These documents (daftar-i khiiqiinı) include detailed (mufassal) records for the districts and provinces of Ardabı!, Makü, Tabrız, Khüy, Qapiin, Qara-Tiigh, Ma riigjıa, Sogjıuq (Sovuq) Buliiq, Ardaliin, Kirmiinshiihiin, Lorestiin and Hamadiin. The records in question provide as much valuable information for researchers dealing with ethnic and religious questions as they do for the social and economic historian. The records refer to almost 10.000 settlements and geographical regions by name, and to hundreds of clans and nomadic groups ('aşiret- 'aşii'ir-aimaq) inhabiting them. These names are invaluable for an understanding of the historical topography and geography of Western Iran, and the place-names also give us significant insights into the historical development of the area. The tens of thousands of personal names which are found in these records also provide vital clues to the culture and beliefs of the period. In addition these records will be valuable to those working on the charitable foundations and hospices (waqf-zaviya) ofWestern Iran.

Keywords:

Ottoman Iran, Adharbaijan Western /ran, Tapu Tahrır Records, Daftar-i Khiiqiinı, Geographical and Administrative Divisions of Ottoman Iran.,

PDF

___

BOA, Tapu Tahrir Defteri (TD),Of.645, 648,895,896,897,898, ,901,902,903,904,905,906,907,909,910,911,912,1066. BOA, BOA, 'Abdu'I-'AHi Kareng, tarıhi-yi şehristan-i Tebriz, Tebrız 1351/1972.
Asar-i bastanı-yi Azerbaycan, I, asar u ebniye-yi 'Aif Muhammed Sakf, Cografiya-yi tarıhi ve tarih-i Luristan, Tahran /1984. Anonim, Cografiya-yi Luristan
(PfşkCth u PoştkCth), neşr. Sikender Aman-İlahi Hurrem-abad(?)1370/1991. Anonim
Tezkiretu' l-mulCtk, neşr. Muhammed Debfr Siyakf, Tahran /1989. Barthoıd, V., Tezkire-yi cografiya-yi tarihf-yi İran, Farsça terc.
Hamza Serdadver, Tahran 1372/1993.
Baykara, Tuncer, Anadolu 'nun Tarihı Coğrafyasına Giriş, I, Anadolu'nun İdarı Taksimatı, Ankara 20002• Behrôz Hamaçı
Ferheng-i cograjiya-yi Azerbaycan-i Şarkı, (Menatik-i mohim-i cografiya'ı), Tahran 1370/1991. Cemal Turabı ebniye-yi tarihf-yi şehristanha-yi şehr, Mogan, Tebriz 2535/1976. Asar-i
Şarkı, Sazman-i ber-name ve budce, Merkez-i Amar-i Ferheng-i cografiya'i-yi Urumiyye, Sal-i , İntişarat-i Sazman-i Cografiya'f, cild XIII, Berg NJ 38-11, Tahran 1376/1997.
Ferheng-i cografiya'i-yi İran (AMdiha), II, Dstan-i Yekom (Şehristanha- yi Erak - Bender Pehlevi İntişarat-i Dii'ire-yi Cografiya'f-yi Reşt - Zencan Tevaliş - Fumenat Lahican), Sitad-i Erteş, Tahran 1328/1949. i1 i ii cogrôfiyô ı-yi İrôn (Abôdıhô)
IV, Ostôn-i 3 ve 4 Azerbôycôn, İntişadit-i Da'ire-yi CogrMiya'f-yi Sitad-i Erteş, Tahran 1330/1951. Ferheng-i cogrôfiyô'ı-yi
İlôm - Bıcôr - Tuysirkôn (Abôdıhô), V, Ostôn-i , Kurdistôn, Şôh-ôbôd (Şehristônhô-yi Kasr-i Sazman-i Cografiya'f-yi Kişver, Tahran 2535/1976. Şırın Kirmônşôh Melôyir Nihôvend Hemedôn), İntişarat-i
Ferheng-i cogrôfiyô'ı-yi İrôn (Abôdıhô), Behbehôn Hurrem-ôbôd yi Abôdôn Dil/ul Kişver, Tahran 2535/1976. Hurremşehr Şoster - Gulpôygôn)
İntişarat-i Sazman-i CogrMiya'f-yi Ferheng-i cogrôfiyô'ı-yi şehristônhô-yi kişver, (Şehristôn-i Hemedôn), Sazman-i CogrMiya'f, Tahran 1380/2001. Ferheng-i cogrilfiyô'ı-yi şehristônhil-yi kişver, (Şehristiln-i Urumiyye)
Sazman-i CogrMiya'f, Tahran 137912000. Ferheng-i dehhil-yi İrôn, Şinilsil'ı-yi 'umumı, Ostôn-i Hemedôn
Vezaret-i Cihad-i Sazendegf, Tahran 1369/1990.
Minorsky, Vladimir, Sazman-i idarf-yi hukumet-i Safevf ya tahkfkat ve havaşf ve ta'likat-i Ustad Mfnorsky ber-Tezkiretu'l-Muluk, Receb-niya, Tahran,1368/1989. Farsça terc. Mes'fid
Mfr EsedulUih Musevf-yi Maku'ı, Tarfh-i Maku, Tahran 1376/1997. Mırza Şukrullah Senendecf, Tuhfe-yi Nasirf (Tarfh u cografiya-yi
Muhammed Huseyn Papü-yi Yezdf, Ferheng-i abadfha ve mekanha-yi mezhebf-yi kişver, Meşhed 1368/1989.
Özcan, Selim, H. 1140(1127)Tarihli Tapu Tahrır Defterine Göre Tebrız Sancağı
Yüksek Lisans Tezi, Samsun 1994. Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens., Basılmamış
Pitcher, Donald Edgar, An Histarical Geography of the Attoman Empire. From earliest times to the end of the sixteenth century, Leiden 1972.
Röhrborn, Klaus-Michael, terc. K. Cihandan, Tahran 2537/1978.
Nizam-i eyalat der-dovre-yi Safe viyy e, Farsça Strange, G. Le, The Lands of the Eastem Caliphate, (ed. F. Sezgin, LG., vol. 85), Frankfurt 1993.
Yunus Mervarfd, Meraga (Ejraze-Rud), Tahran 1372/1993. Haritalar: Nakşe-yi rahnuma-yi Elburz-i Garbı (11300.000), Ostan-i
Erdebıl (11400.000), Ostan-i Zencan (1/300.000), Luristan)
Kuhha-yi Zagros (Ostan-i (1/300.000), Ostan-i Merkezı (1/300.000), Ostan-i Huzistan (1/300.000), Ostan- Kürdistan iizam(1/300.000), Gitaşinası, m. 144,241,203, (1/300.000), Ostan-i Hemedan , 193, 162, 182, 137,207.