ORTAÇAĞ SİLÂH TARİHİ ARAŞTIRMALARINDA CEVÂHİR-NÂMELERİN ÖNEMİ

Özet Ortaçağ silâh tarihi araştırmalarının en önemli kaynaklarından bir tanesi de cevâhir-nâmelerdir. Cevâhir-nâmeler, doğada bulunan taşlar, metaller (madenler), mineraller ve kıymetli taşlar üzerine yazılmış eserlerdir. Bu kaynak türü, mezkûr konular dışında silâh tarihi hakkında da önemli bilgiler barındırmaktadır. Cevâhir-nâmelerde daha çok demir madeninin anlatıldığı kısımlarda silâh tarihi hakkında malûmat verilmektedir. Yine bu eserlerde, çeşitli taş ve madenlerden de silâh imâli ve aksâmları hakkında enteresan bilgiler bulmak mümkündür. Zikredilen kaynak türünde silâh üretiminde kullanılan çelik çeşitleri, Ortaçağ İslâm dünyasında istifade edilen kılıçlar ve özellikleri, kabzalar, ok ile ilgili bilgiler ve silâh üretim merkezleri gibi muhtelif konularda malûmat bulunmaktadır. Bu çalışmada Ortaçağ İslâm dünyasında yazılmış cevher-nâmelerin silâh tarihi hakkında verdikleri bilgiler ilim dünyasına tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

SİLÂH, ORTAÇAĞ İSLÂM DÜNYASINDA SİLAH, CEVÂHİR-NÂME, POTA ÇELİĞİ

THE IMPORTANCE OF THE JAWĀHER-NĀMA IN THE STUDIES OF MEDIEVAL ARMS HISTORY

PDF

___

BİBLİYOGRAFYA‘Abdullâh Kâşânî, ‘Ara’isu’l-cevâhir ve nefâ’isu’l-atâ’ib, neşr. İrec Afşâr, Tahran 1385/2007; tanıtım: ‘Abbâs İkbâl, Ferheng-i İrân-zemîn, VIII, (1339/1960), s. 153-160.
Ahmed Tîfâşî, Ezhâru’l-efkâr fî cevâhiru’l-ahcâr, neşr. Mahmûd Besyûnî Hafacî- Muhammed Yûsuf Hasan, Kahire 1977.
‘Alî Ekber Dehhodâ, Lugat-nâme, XII/A, neşr. Muhammed Mu‘în, Tahran (ty).
Alipour, R.-M. Gleba-T. Rehren, “Textile Templates for Ceramic Crucibles in Early Islamic Akhsiket, Uzbekistan”, Archaeological Textiles Newsletter, 53, (2011), s. 15-27.
Alipour, R.-T. Rehren, “Persian Pulād Production: Chāhak Tradition”, Journal of Islamic Archaeology, 1/2, (2014), s. 231-261.
Anonim, Cevâhir-nâme, neşr. Takî Bîneş, Ferheng-i İrân-zemîn, XII, (1343/1964), s. 273-297.
Aristoteles, Kitâbu’l-ahcâr li-Aristâtâlîs, Arapçadan Türkçeye terc. Gürsel Aksoy, İstanbul 2018.
Behrûz Gûderzî, “Sifâtu’l-cevâhir nevişte-yi Necmu’d-dîn İskender-i Âmulî”, Âyine-yi Mîrâs, 44, (1388/2009), s. 292-325.
Bektaş, İsmail, Kitab-ı Cevherü’l-cevahir, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde 2008.
Demir, Remzi-Mutlu Kılıç, “Cevâhirnâmeler ve Osmanlılar Dönemi’nde Yazılmış İki Cevâhirnâme”, A. Ü. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi, 14, (2003), s. 1-64.
Ebî Muhammed el-Hasan b. Ahmed el-Hemdânî, el-Cevhereteynu’l-‘atikateyn, neşr. Yûsuf Muhammed ‘Abdullâh, Sana‘â 2003.
Ebû’r-Reyhân Bîrûnî, el-Cemâhir fî’l-cevâhir, neşr. Yûsuf el-Hâdî, Tahran 1374/1995; Kıymetli Taşlar ve Metaller Kitabı, Türkçe terc. Emine Sonnur Özcan, Ankara 2017.
Fatimi, S. Q., “In Quest of Kalah”, Journal of Southeast Asian History, 1/2, (1960), s. 62-101.
——————, “Malaysian Weapons in Arabic Literature: A Glimpse of Early Trade in the Indian Ocean”, Islamic Studies, 3/2, (1964), s. 199-228.
Göksu, Erkan, Okla Yükselen Millet, Konya 2013. Gökyay, Orhan Şaik, “Kitab-ı Cevherî’l-cevâhir”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul 1991, s. 171-182.
Hasan ‘Amîd, Ferheng-i Fârsî-yi ‘Amîd, Tahran 1389/2010.
Hasan Enverî, Ferheng-i bozorg-i sohen, IV, Tahran 1381/2002.
al-Hassan, A. Y., “Iron and Steel Technology in Medieval Arabic Sources”, Journal of the History of Arabic Science, 2/1, (1978), s. 31-43.
Hinz, Walther, İslâm’da Ölçü Sistemleri, Türkçe terc. Acar Sevim, İstanbul 1990.
Huseyn b. ‘Alî el-Beyhakî, Ma‘denu’n-nevâdir fî ma‘rifeti’l-cevâhir, neşr. Muhammed İsâ Sâlihiyye, Kuveyt 1985.
İbnü’l-Adîm, Zübdetü’l-Haleb min târîh-i Haleb, II, neşr. Sâmî ed-Dehhân, Dımaşk 1954; kısmî Türkçe terc. Ali Sevim, Ankara 2014.
İbnü’l-Ekfânî, Nuhabu’z-zahâ’ir fî ahvâli’l-cevâhir, neşr. P. Anastase-Marie de St. Edie, Kahire 1939.
İrec Afşâr, “Cevher-nâme-yi Nizâmî mehz-i Tensûh-nâme u ‘Ara’isu’l-cevâhir”, Yagmâ, 271, (1350/1971), s. 35-42.
Kallek, Cengiz, “Rıtl”, XXXV, (2008), s. 52-55.
Kanar, Mehmet, Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul 2013.
Kara, Serdal, “Farklı Nüshalar Işığında Ahmed-i Bîcân’ın Manzum Cevâhir- nâmesi’nin Tenkitli Metni”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 56, (2016), s. 1105-1124.
Kutlar, Fatma S., “Ahmed-i Bîcân’ın Manzum Cevâhir-nâme’si”, İnsan Bilimleri Araştırmaları, 7/8, (2002), s. 59-68.
M. Emami-Z. Karamad, “Chemical-Mineralogical Studies on Iron Crucibles from Chahak, Iran”, Proceedings of the 39th International Symposium for Archaeometry, Leuven (2012), s. 86-90.
Manouchehr M. Khorasani, Lexicon of Arms and Armor from Iran: A Study of Symbols and Terminology, Tübingen 2010.
—————— [Menûçehr Moştâk-i Horâsânî], “Tabaka-bendî-yi fûlâd-i cevher- dâr ber-esâs-i nushehâ-yi hattî”, Mecelle-yi Mutâla‘ât-i İrânî, 18, (1389/2010), s. 243-282. Manouchehr Moshtagh Khorasani-Niko Hynninen, “Reproducing Crucible Steel: A Practical Guide and A Comparative Analysis to Persian Manuscripts”, Gladius, XXXIII, (2013), s. 157-192. Muhammed b. Ebî el-Berekât Cevherî-yi Nîşâbûrî, Cevâhir-nâme-yi Nizâmî, neşr. İrec Afşâr, Tahran 1383/2004.
Muhammed b. Mahmûd Şirvânî, Tuhfe-i Muradî, haz. Mustafa Argunşah, Ankara 1999.
Muhammed b. Mansûr-i Deştekî, Govher-nâme, neşr. Menûçehr Sutûde, Ferheng-i İrân-zemîn, IV, (1335/1957), s. 185-302.
Muhammed Huseyn-i Burhân, Burhân-i kâti‘, II, neşr. Muhammed Mu‘în, Tahran 1342/1963.
Muhammed Mu‘în, Ferheng-i Fârsî, I, Tahran 1381/2002.
Murad, Sibel-Büşra Ateş, “Muhammed b. Garsü’d-dîn el-Halebî’nin Cevher- nâme’si”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2/3, (2018), s. 97- 116.
Nâsiru’d-dîn-i Tûsî, Tensûh-nâme-yi İlhânî, neşr. Takî Muderris-i Rezevî, Tahran 1348/1970.
Porter, Yves, “Jawāher-nāma”, Encyclopaedia Iranica, XIV, fasc. VI, (2008), s. 609-610.
Samâne Ca‘ferî vd, “Mu‘arrefî «Cevâhir-nâme» Muhammed b. Mubârek-şâh-i Kazvînî”, Costârhâ-yi Edebî, 179, (1391/2012), s. 45-64.
Steingass, F., A Comprehensive Persian-English Dictionary, London 1963.
Vesel, Ž.-I. Afshar-P. Mohebbi, “«Le Livre des Pierres pour Nezām [al-Molk] (Javāher-nāme-ye Nezāmī)» (592/1195-6): la source présumée du Tansūkh- nāme-ye Īlkhānī de Tūsī, Bibliothèque Iranienne (Nasīr al-Dīn Tūsī, philosophe et savant du XIIIe siècle), 54, ed. N. Pourjavady-Ž. Vesel, (2000), s. 145-174.Yahyâ b. Mâsûya, el-Cevâhir ve sıfâtuhâ, Tahran 1388/2009.
Yûsuf Bîg Bâbâpûr, “Cevâhir-nâme-nevîsî der-dovre-yi İslâmî”, Kitâb-i Mâh-i ‘Ulûm u Funûn, (1388/2009), s. 70-81.
Zaifî, Klasik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-yi Cevâhir-nâme, haz. Fatma S. Kutlar, Ankara 2005.
Zaky, Abdel Rahman, “Islamic Swords in Middle Ages”, Bulletin de l’Institut d’Egypte, XXXVI/1, (1953-1954), s. 365-379.
Zekeriyâ Kazvînî, Âsâru’l-bilâd ve ahbâru’l-‘ibâd, Dâr-i Sâdr, Beyrut, (ty).