Maârif Salnâmelerine göre Adana Sancağı’nda eğitim-öğretim (H.1316-1321/M.1898-1903)

Türk eğitim tarihinin önemli kaynak gruplarından birini oluşturan Maarif Salnâmeleri’nin Adana Sancağına ilişkin verilerinin değerlendirildiği çalışma, temel olarak sancaktaki sıbyan/ibtidâi, rüşdiye ve idâdilerin kuruluş, yaygınlaşma, öğrenci sayı ve profilleri ile sözü edilen okulların müfredatına odaklanmıştır. Usûl-i Cedit Mektepleri olarak da bilinen söz konusu kurumlara ilişkin yapılan değerlendirmelerin yanı sıra -Tanzimat sonrası eğitim alanındaki dönüşümü tespit edebilmek açısından- Usûl-i Atik olarak tanımlanan sıbyan ve medreselerin sancak düzeyindeki eğitim faaliyet ve yapılanmalarına da değinilmiştir

Anahtar Kelimeler:

Eğitim, Adana Sancağı, Maârif Salnâmeleri

Education and Teaching in Adana Sandjack Acording to School Registers (H.1316-1321/A.D.1898-1903)

primary/elementary school, secondary/middle schools and lycee/high schools in Adana Sandjak and we will give information about the number of the students and their profiles, curriculum and how these school became widespread on the basis of Educational Yearbooks, which are one of the significant historical source for the study of Turkish Educational History. We also dealt with structure, education and activities of the madrasahs known as “Old Way” in order to establish the reformation and transformation in the Educational area after Tanzimat These schools which are also known as “Schools of New Way/Style”

Keywords:

Education, Adana Sancağı, School Registers (Maârif Salnâmeleri),

PDF

___

I.Başbakanlık Osmanlı Arşivi
a. Maârif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT) 697/28, 699/31, 830/4, 550/9, 813/54
b.Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT) 1310/67
c.Bâbıâli Evrak Odası, Ayniyat Defterleri (BEO, AYN.d) Adana Nr.823 II.Salnâmeler
a.Devlet Salnâmeleri 1289, 1292 , 1316, 1317, 1318, 1319, 1321
b.Maârif Salnâmeleri 1316, 1317, 1318, 1319, 1321
c.Vilayet Salnâmeleri Halep 1286 Adana 1287, 1290, 1293,1294, 1312
AKYÜZ, Yahya “İlköğretimin Yenileşme Tarihinde Bir Adım: Nisan 1847 Tâlimatı”, OTAM, S.5, (1944), s. 1-47
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçından 1982’ye), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Yayınları, Ankara, 1962
ALKAN, Mustafa, “Adana’nın İdari Yapısı (1516-1923)”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl 9, S.24 (2004), s.253-266.
ALKAN, Mustafa, Adana’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Adana Sancağı Vakıflarının Analizi-Tüsoktar Veri Tabanına Dayalı Bir Araştırma, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Ankara, 2004.
BALTACI, Cahid, XV.-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İrfan Matbaası, İstanbul, 1976.
BİLİM, Cahit Yalçın, Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876), Eskişehir Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir, 2002.
BİRBUDAK, Togay Seçkin, “Sâlnâmelere Göre Sivas Vilayeti’nde Eğitim Kurumları (1898-1903)”, Kastamonu Eğitim Dergisi, c.15, No.1, (Mart 2007), s.303-316.
BOZKURT, İbrahim, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Mersin’de Eğitim”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 2, (Aralık 2008), s.197-213.
BOZKURT, Nurgül, “Maârif Salnamelerine Göre Kütahya Sancağı’nda Eğitim- Öğretim (H.1316-1321/M.1898-1904)”, History Studies İnternational Journal Of History, Volume 2/3 (2010), s.61-84.
Cevdet Paşa, Ma’rûzât, (Haz. Yusuf Halaçoğlu), Çağrı Yayınları, İstanbul, 1980.
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK, Ankara, 1997.
ÇAM, Nusret, Adana Ulu Camii Külliyesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları
DEMİREL, Muammer, “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri (Kuruluşu, Gelişimi ve Dönüşümü)”, Türkler, C. 15, Ankara, 2002, s.44-60.
DÖLEN, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi 1, Osmanlı Döneminde Darülfünun 1863- 1922, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2009.
ERGİN, Osman, Türk Maarif Tarihi, c.I-II, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
EROĞLU, Cengiz - BABUÇOĞLU, Murat- KÖÇER, Mehmet, Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Halep, Global Strateji Enstitüsü, Ankara, 2007.
HAYTA, Necdet - UĞUR, Ünal, “Maârif Salnâmelerine Göre Denizli’de Eğitim Öğretim (1898-1903)”, Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyomu, (Ed. Ayfer Özçelik,…), c.1, Denizli, 2007, s.449-455.
KAYA KILIÇ, Selda, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de İl Yönetimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
KOÇ, Bekir, “Osmanlı Islahhanelerinin İşlevlerine İlişkin Bazı Görüşler”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 2007, s.36–50.
KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ötüken Yay., İstanbul, 1980.
KURT, Yılmaz - ERDOĞDU, M. Akif, Çukurova Tarihinin Kaynakları IV Adana Evkaf Defteri, TTK, 2000.
KURT, Yılmaz, XVI. Yüzyıl Adana Tarihi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1992, (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Mahmut Cevad, Maârif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilatı ve İcraâtı, Matbaa-ı Amire, İstanbul, 1338.
MASTERS, Bruce, “Halep”, DİA, 15, İstanbul, 1997, s.244-247.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c.3, M.E.B, İstanbul, 1993, s.105.
POLAT HAYDAROĞLU, İlknur, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar, Ankara, 1993.
SALMAN, Hacı, İdadi Mektepleri’nin Tarihsel Gelişimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği Anabilim Dalı, Ankara, 2005. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
SOMEL, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), (Çev. Osman Yener), İletişim, İstanbul, 2010.
Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri 1839-1924, (Haz. Mehmet Ö. Alkan), c.6, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü
TENGER, Süleyman, Rüşdiye Mekteplerinin Tarihi Gelişimi ve Din Öğretimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği Anabilim Dalı, Ankara, 2005.(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
TUTAR, Adem, “Adana Sancağında Müslümanlar ve Gayrimüslimler”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 144, (Haziran 2003), s.203.
YAZICI, Nesimi, “Tanzimat Dönemi Basını Konusunda Bir Değerlendirme”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu (Ankara 31 Ekim 3 Kasım 1989), TTK, Ankara, 1994, s.55-85.
YOLALICI, M. Emin, “Maarif Salnamelerine Göre; Trabzon Vilâyeti’nde Eğitim ve Öğretim Kurumları”, OTAM, Sayı: 5, (1994), s. 435-473.