İSTANBUL'DA HUSUSİ 'ANA MEKTEBİ' (EKİM 1909)

Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet döneminde anaokullarına duyulan ihtiyaç dile getirilmişti. Eğitim tarihimizde maarif nazırı Emrullah Efendi’nin eğitimde yenileşmenin yükseköğretimden başlatılması gerektiğini öne süren ‘Tuba Ağacı’ nazariyesine karşı çıkmasıyla tanınan Mustafa Satı Bey ya da Satı El Husrî, II. Meşrutiyet ilan edilmeden önce, bazı vilayetlerde özel ana mekteplerinin açıldığını, resmî ana mekteplerinin ise ancak Balkan Harbi’nden sonra açıldığını ve umumileştiğini ifade etmişti. Alan yazınında daha sonra İstanbul’da bu tür özel okulların yaygınlaşmaya başladığı tarih verilmeksizin belirtilmektedir. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra ise, Selanik’te Ravza-i Sıbyan Mektebi içinde Kâzım Nami (Duru) tarafından bir çocuk bahçesi sınıfı açılmıştı. Kâzım Nami’nin hatıratında bu öğretim şubesinin ilk kurucusu olmak şerefini elde ettim sözlerinden olsa gerek, Osmanlı Devleti’nde hususi ana mektebini ilk açan kişi olarak tavsif edilmektedir. Başkanlık Osmanlı Arşiv belgeleri ve dönemin gazetelerine bakıldığında ise çalışmamızda ele alacağımız İstanbul Bayezid’teki ‘ana mektebinin’ hususi anaokulu türünde Müslümanlar tarafından açılanlar arasında ilk olduğunu söyleyebiliriz. Müslüman kadınlar tarafından İstanbul’da kurulan, idarecileri ve öğretmenlerinin de kadınlardan oluştuğu okulun açılması için 17 Şubat 1909 tarihinde ruhsat başvurusu yapılmıştı. Çalışmada dönemin süreli yayınlarından Kadın/Selanik dergisi, Tanin gazetesi ve Mehasin dergisinde okulun kurucuları, amacı, programı, eğitim tarzı hakkında verilen ayrıntılı bilgiler aktarılarak ve dönemin diğer girişimleriyle karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hususi Ana Mektebi, Müzeyyen Cemal, Mebrûre Cemal, Medhiye Cemal, İsmet Haydar, Azize Haydar

PDF

___

BOA, MF.MKT., 1103/28, H.04.02.1327 [25 Şubat 1909]

BOA, MF.MKT, 991/72, H. 05.03.1325 [18 Nisan 1907]

BOA, MF.MKT, 1102/16, H.20.01.1327 [11 Şubat 1909]

BOA, MF.MKT, 1197/41, H. 07.06.1332 [03 Mayıs 1914]

BOA, MF. İBT., 263/49, H.11.02.1328 [22 Şubat 1910]

BOA, MF. İBT, 349/85, H. 03.12.1329 [25 Kasım 1911]

BOA, MF. İBT, 302/60, H. 15.02.1329 [15 Şubat 1911]

BOA, ZB, 340/76, R. 25.12.1324 [10 Mart 1909]

BOA, A.DVNSNŞN.d, Defter No: 33, Sayfa: 18-19, H.29.12.1340 [23.08.1922]

BOA, İ. HUS. 179/40, H. 19.10.1327 [03 Kasım 1909]

BOA, İ.HUS. 179/42, H.19.10.1327, [03 Kasım 1909]

BOA, İ.HUS, 179/46, H. 21.10.1327 [5 Kasım 1909]

BOA, BEO, 3659/274363, H.22.10.1327 [06 Kasım 1909]

BOA, BEO, 3664/274730, H. 02.11.1327 [15 Kasım 1909]

BOA, İ. HUS. 1801/1, H.04.11.1327 [17 Kasım 1909]

BOA, DH. EUM. 5.Şb., 31/19, H. 08.02. 1335 [4 Aralık 1916]

“Bir Rica”, Kadın/Selanik No: 22, 09 Mart 325 [22 Mart 1909], s. 13

Enis Avni, “Ana Mektebi”, Kadın/Selanik, No: 25, 30 Mart 1325 [12 Nisan 1909]), s. 11-12

Enis Avni, “Osmanlı Kadınları Cemiyât-i Müştekkilesi ve İki Noksan: Muhterem Validemiz Zekiye Hanım Efendiye”, Kadın/Selanik, No: 17, 2 Şubat 1324 [15 Şubat 1909] s. 2-5

Mehmet Rauf, “Ana Mektebi”, Mehasin, Sayı: 9 (Ağustos 1325- 1909), s. 663-667.

“Ana Mektebi: Leylî ve Nehârî”, Tanin, 10 Temmuz 1325, (28 Temmuz 1909), s. 4

Sâtı Bey, “Meşrutiyet’ten sonra Maarif Tarihi”, Muallim, Cilt: 2, Sayı: 19, 15 Şubat 1334, [15 Şubat 1918]s. 654-665.

AKYÜZ Yahya, “Anaokullarının Türkiye’de Kuruluş ve Gelişim Tarihçesi”, Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 132, 1996, s. 11-17

ALTIN Hamza, “Osmanlı Eğitimcisi Mustafa Sâtı Bey ve Öğretmen Yetiştirme Hakkındaki Görüş ve Faaliyetleri”, Türk Kültürü, Yıl: XLIII, Sayı: 509-510, Eylül-Ekim 2005, s.271-287

AS İzzettin, Bir Sosyal Hizmet Kurumu Olarak Darüleytam, İstanbul Üniversitesi, SBE, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2020

BARDAK Musa, II. Meşrutiyet Döneminde Okul öncesi Eğitim (1908-1918), Fırat Üniversitesi, SBE Eğitim Bilimleri Bölümü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elâzığ, 2010

Britannica, The Editors of Encyclopaedia, “Elizabeth Palmer Peabody”, Encyclopedia Britannica, 12 May. 2021, https://www.britannica.com/biography/Elizabeth-Palmer-Peabody. Accessed 9 August 2021.

BUZPINAR Ş. Tufan, “Sâtı’ el-Husrî (1880-1968), TDV İslam Ansiklopedisi, 36. Cilt, İstanbul, 2009, s. 176-178.

ÇELİK Meryem, Türkiye’de Okulöncesi Eğitimin Gelişimi, Atatürk Üniversitesi, SBE, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2007

DURU Kâzım Nami, Çocuk Bahçesi Rehberi, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1339/1917.

DURU Kâzım Nami (Çev.), Frobel Usulüyle Küçük Çocukların Terbiyesi, T.C Maarif Vekâleti Neşriyatından. İstanbul, Matbaa-i Amire, 1924.

DURU Kâzım Nami, İttihat ve Terakki Hatıralarım, İstanbul, Sucuoğlu Matbaası, 1957

DİNÇER Fatma, Kâzım Nami Duru Hayatı, Eserleri ve Türkçe Öğretimine Katkıları, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007

ERDEM Yasemin Tümer, “Osmanlı Devleti’nde Okulöncesi Eğitim: Ana Mektepleri”, Türklük Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı: Prof. Dr. Mücteba İlgürel’e Armağan-II, Sayı: 20, İstanbul, 2008, s. 499-519

ERDEM Yasemin Tümer, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi, TTK, Ankara, 2013.

ERGİN Osman, İstanbul Mektebleri ve İlim, Terbiye ve Sanat Müesseseleri Dolayısıyla Türk Maarif Tarihi, C. III-IV, İstanbul, 1977

ERGÜN Mustafa, “Satı Bey Hayatı ve Türk Eğitimine Hizmetler”, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 1987, s. 4-19.

EROL Kemal, Emin Emrullah Erol, “Eğitimci Yazar- Kâzım Nâmi Duru’nun “Çocuk Bahçeleri Rehberi” ve “Mekteplerde Ahlak Nasıl Telkin Edilmeli” Eserlerinde Eğitim Anlayışı ve Değer Aktarımı”, Çocuk, Edebiyat ve Dil Eğitimi Dergisi, Cilt:4, Sayı:1, 10 Haziran 2021, s. 41-61.

KOÇ Bekir, Osmanlı Modernleşmesi ve Midhat Paşa: Tuna Vilayeti Meclisleri ve Yeniden Yapılanma Çabaları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2021

KURNAZ Şefika, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadınların Eğitimi”, erişim tarihi: 20.07.2021 http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/milli_egitim_dergisi/143/14.Htm

NUHOĞLU Hidayet Yavuz, “Dârüleytam”, TDV İslam Ansiklopedisi, 8.Cilt, İstanbul, 1993, s. 521

OS von Nicole, Feminism, Philanthropy and Patriotism: Female Associational Life in the Ottoman Empire, Doctoral Thesis, Leiden Institute for Area Studies (LIAS), Faculty of Humanities, Leiden University, 2013.

ÖZTÜRK Cemil Öztürk, “Islahhâne”, TDV İslam Ansiklopedisi, 19. Cilt, İstanbul, 1999, s. 190-191.

POVELL Phyllis, Montessori Comes to America, Maryland: University Press of America, 2010

STANLEY James Curtis, “Friedrich Froebel: German Educator”, Encyclopedia Britannica, 17 Jun. 2021, https://www.britannica.com/biography/Friedrich-Froebel. Accessed 9 August 2021.

ŞANAL Mustafa, “Mustafa Sâtı Bey (Sâtı el-Husri) (1880-1968), Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 153-154, Kış-Bahar 2002, erişim tarihi 20.07.2021 http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/milli_egitim_dergisi/153-154/sanal.htm

TEMİZYÜREK Fahri, Fatma Dinçer, “Kâzım Nami Duru (1877-1967)”, Atatürk Araştırma Merkezi, Atatürk Ansiklopedisi, erişim tarihi: 10.08.2021https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/kazim-nami-duru-1877-1967/

TÜRK İbrahim Caner, “Osmanlı Devleti’nde Okul Öncesi Eğitim”, Milli Eğitim, Sayı: 192, Güz/2011, ss. 160-173

WILLEKENS Willekens Harry, Kirsten SCHEIWE, Looking Back: Kindergarten and preschool in Europe since the late 18th Century, Universitatverlag Hildesheim, Hildesheim, Almanya, 2020