Donanma Cemiyeti’nin Anadolu’da Örgütlenmesine İliskin Gözlemler

II. Meşrutiyet’in ilanıyla Osmanlı toplumunda toplanma ve dernek kurma hakkı yasal bir zemine oturtuldu. Bu çerçevede kurulan ilk cemiyet-derneklerden birisi Donanma Cemiyeti oldu. Osmanlı Donanması’na gemi satın almak amacıyla yardım toplamak üzere 19 Temmuz 1909 (6 Temmuz 1325) tarihinde kurulan Cemiyet, yaklaşık on yıl boyunca faaliyetlerini sürdürdü. Çok geniş bir teşkilatlanma ağına erişti. İmparatorluğun tüm bölgelerinde ve şehbenderlikler aracılığıyla yurt dışında kendisine faaliyet alanı oluşturduğunu gördüğümüz Cemiyet’in önceliği Anadolu’ya verdiği anlaşılmaktadır. İstanbul dışındaki ilk örgütlenmesini Kastamonu Vilayeti ve Bolu Sancağı’nda gerçekleştirmiştir. İstanbul’a coğrafi yakınlığı olan bu iki bölgeden sonra Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, İzmit, Bitlis, Bursa, Bolu, Çatalca, Diyarbakır, Sivas, Samsun, Trabzon, Kala-yi Sultaniye, Konya, Mamuretülaziz, Van, Basra, Bağdat, Bingazi, Beyrut, Cebel-i Lübnan, Cezayir-i Bahr-i Sefid, Hicaz, Halep, Resmo, Zor, Selanik, Suriye, Trablusgarp, Kıbrıs, Kudüs, Kandiye, Kosova, Medine-i Münevvere, Mısır, Manastır, Musul, Yanya, Yemen’de ayrıca Berlin ve Paris’te şubelerini açtı. Aldığı devlet yardımının yanı sıra, halkın güçlü desteğini de kazanmayı başardı. Yaptığı çalışmalar Osmanlı toplumunda ilgiyle karşılandı ve yankı buldu

Anahtar Kelimeler:

Donanma Cemiyeti, İane, Örgütlenme

Remarks on the Organization of the Charity for the Ottoman Navy in the Anatolia

The right of association and meeting were obtained by the proclamation of Second Constutional Monarchy in the Ottoman Empire in 23rd of July, 1908. In this perspective one of early association established was the Charity for the Ottoman Navy. The charitable association set in 19th of July, 1909 (6th of July, 1325) with the aim of collecting contributions in order to purchase ship for the Ottoman navy and mainted its activities for a decade and reached a wide range of organizational network in such cities as Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, İzmit, Bitlis, Bursa, Bolu, Çatalca, Diyarbakır, Sivas, Samsun, Trabzon, Kastamonu, Kala-yi Sultaniye, Konya, Mamuretülaziz, Van, Basra, Bağdat, Bingazi, Beyrut, Cebel-i Lübnan, Cezayir-i Bahr-i Sefid, Hicaz, Halep, Resmo, Zor, Selanik, Suriye, Trablusgarp, Kıbrıs, Kudüs, Kandiye, Kosova, Medine-i Münevvere, Mısır, Manastır, Musul, Yanya, Yemen besides agencies in Berlin and Paris. The charitable association managed to provide a strong support from the public right along with governmental aid. The attempts and actions of the aforementioned association drawn a strong attention from the public and were set off repercussions in the society

Keywords:

Charity for the Ottoman Navy, Donation,

PDF

___

Babalık- Konya (sayı 25, 24 Mart 1327/ 6 Nisan 1911; sayı 26, 28 Mart 13327/ 10 Nisan 1911; sayı 30, 11 Nisan 1327/ 24 Nisan)
Çakmaktepe, Zehra, Donanma Mecmuası, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2002
Donanma Mecmuası ( sayı 1, Mart 1326/1910; sayı 6, Ağustos 1326/ 1910; sayı 18, Ağustos 1327/ Ağustos-Eylül 1911; sayı 29, Temmuz 1328/ 1912)
Gök, Nurşen, Donanma Cemiyeti’nin Anadolu’da Örgütlenmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007
Özbek, Nadir, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet: Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1876- 1914, 2. baskı, İstanbul, 2004
Özçelik, Selahittin, Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000
nedeniyle ianelerin belirlenen düzeyde toplanamadığı bilinmektedir ki Beyşehir Kaymakamı
da olayla ilgili verdiği raporda bu noktaya dikkat çekmişti (TİTEA K.218 G.24 B.24- 3.
Beyşehir Kaymakamlığı tarafından DC Umumi Merkezine gönderilen yazı).
Özbek, age., s. 302.
Özçelik, age, s.228.
Tanin Gazetesi, 18 Eylül 1325 /1 Ekim 1909
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler: İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın; Bir Partinin Tarihi, C.3, İletişim yayınları, İstanbul, 2000
Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTEA) Mayıs/Haziran 1913- Mayıs/Haziran 1914 (Haziran 1329 – Mayıs 1330) iane gelir kayıtlarını gösterir defter.
TİTEA K.211 G.21 B.21- İzmir Şubesi Azasından İstepan Kubar’ın Umumi Merkez’e gönderdiği yazı.
TİTEA K.211 B.21. 30 Eylül 1326 tarihli İzmir Merkez Şubesi Hesabını Tetkik Raporu.
TİTEA K.211 G.22 B.22-25. Hafız Ali’nin Karadeniz Ereğlisi Donanma Şubesi hakkında 14 Mart 1911 tarihli şikâyet yazısı.
TİTEA K.211 G.22 B.22 (27-28). Bolu Mutasarrıfı’nın DOMMC Umumi Merkezine gönderdiği 6 Nisan 1912 tarihli yazı.
TİTEA K.212 G.10 B.10-3. Ekim 1909 tarihinde Gerede’de iane veren şahısların iane miktarları ve isimlerini içeren liste.
TİTEA K.212 G.10 B.10-7. DOMMC Azası Fazıl Berki Bey tarafından Umumi Merkez’e gönderilen 3 Kasım 1909 tarihli 12 numaralı mektup
TİTEA K.212 G.10 B.10-8. DOMMC Azası Fazıl Berki Bey tarafından Umumi Merkez’e Bolu’dan gönderilen 21 Ekim 1909 tarihli 11 numaralı mektup.
TİTEA K.212 G.10 B.10-15. DOMMC İnebolu Şubesi Başkanlığı tarafından Umumi Merkez’e gönderilen 23 Ağustos 1909 tarihli yazı.
TİTEA K.212 G.10 B.10- 28. Kastamonu Şubesi İdare Heyeti isim listesi.
TİTEA K.212 G.10 B.10-32. DOMMC Azası Fazıl Berki Bey tarafından Umumi Merkez’e gönderilen 20 Eylül 1909 tarihli 4 numaralı mektup.
TİTEA K.212 G.10 B.10-37. DOMMC Azası Fazıl Berki tarafından Umumi Merkez İdare Heyeti’ne İnebolu’dan gönderilen 12 Eylül 1909 tarihli 1 numaralı mektup.
TİTEA K.212 G.10 B.10-39. DOMMC Müfettişi Fazıl Berki Bey tarafından 17 Eylül 1909 tarihinde Kastamonu’dan Umumi Merkez’e gönderilen 3 numaralı mektup.
TİTEA K.215 G23 B.23-8. Eğirdir Şubesi’nin 22 Haziran 1332 Tarihli Seçim Mazbatası.
TİTEA K.217 G.16 B. 16 (2-3). 1 Haziran 1915 tarihli Müfettiş Raporu. TİTEA K.217 B.16 (29, 30), B.16 (75- 118). Müfettiş Fevzi Bey’in köylülerden aldığı ifadeleri içeren defter.
TİTEA K.218 G.1 B.1-32. Diyarbakır Valiliği tarafından Dâhiliye Nezaretine gönderilen 26 Haziran 1914 (13 Haziran 1326) tarihli yazı.
TİTEA K.218 G.13 B.13- 11. Bandırma Şubesi teftiş raporu.
TİTEA K.218 G.24 B.24-3. Beyşehir Kaymakamlığı tarafından DC Umumi Merkezine gönderilen yazı.
TİTEA K.218 G.24 B.24- 7. Beyşehir Şubesi ikinci başkanının 6 Ağustos 1914 tarihinde Umumi Merkez’e gönderdiği yazı.
TİTEA K.221 G.13 B.13 (1- 9). İzmir Merkez Şubesi eski Muhasebecisinin şube ile ilgili şayialar hakkındaki açıklamalarını içeren 3 Temmuz 1910 tarihli raporu.
TİTEA K.223 G.21 B.21(1- 2). DOMMC Nizamnâme-i Esasisi.
TİTEA K.223 G.22 B.22- 4. Teşvik Heyetinde görevlendirilen Hacı Mehmet Efendiye Konya Merkez Şubesi tarafından gönderilen 10 Nisan 1910 tarihli görev yazısı.
TİTEA K.223 G.22 B.22- 5. Konya Halkına hitaben yayınlanan beyanname.
TİTEA K.224 G.5 B.5- 11. Ereğli İttihat Kulübü tarafından DOMMC Umumi Merkezi’ne gönderilen 10 Ocak 1910 tarihli yazı.
TİTEA K224 B.5- 31. Topkapı İttihat ve Terakki Kulübü tarafından Tercüman-ı Hakikat Gazetesine gönderilen Donanma Cemiyeti adına toplanan ianeyi bildirir 26 Ağustos 1909 (13 Ağustos 1325) tarihli yazı.
TİTEA K.224 B.5- 34. Hadımköy İttihat ve Terakki Kulübü tarafından Osmanlı İttihat ve Terakki Kulübü Dersaadet Merkezi Heyet-i İdaresine gönderilen Donanma Cemiyeti adına toplanan iane miktarını bildirir 30 Eylül 1909 tarihli yazı.
TİTEA K.224 B.5- 34 Hadımköy İttihat ve Terakki Kulübü tarafından Osmanlı İttihat ve Terakki Kulübü Dersaadet Merkezi Heyet-i İdaresine gönderilen Donanma Cemiyeti adına toplanan iane miktarını bildirir 30 Eylül 1909 tarihli yazı.
TİTEA K.225 G.14 B.14. Teftiş amacıyla Akşehir’de bulunan DOMMC Umumi Merkezi Müfettişi tarafından, 21 Ekim 1911 tarihinde Umumi Merkez Azası Şefik Beye gönderilen mektup.
TİTEA K.225 B.15- 2. ittihat Terakki Kulübü Bandırma Şubesi’nin Merkeze göndermiş olduğu yazı.
TİTEA. K. 225 G.20 B.20 -40. Bitlis Valiliği tarafından DOMMC Umumi Merkezi’ne gönderilen 19 Mayıs 1912 (6 Mayıs 1328) tarihli yazı.
TİTEA K.232 G.8 B.8- 9.
TİTEA K.271 G.8 B.8. Konya Sanayi Mektebi Müdürü tarafından DOMMC Umumi Merkezi’ne gönderilen 16 Ocak 1916 tarihli yazı.
TİTEA K.278 G.15 B.15, 15- 1. İzmit Merkez Şubesi tarafından Umumi Merkeze gönderilen 27 Şubat 1915 tarihli yazı.
TİTEA K.285 G. 22 B.22. Dâhiliye Nezareti tarafından Osmanlı Donanma Cemiyeti’ne gönderilen isim değişikliği ile ilgili Padişah emrinin çıktığını bildiren 21 Şubat 1913 tarihli yazı.