CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA YABANCI İŞÇİ VE UZMAN İSTİHDAMI POLİTİKASI; HEREKE KUMAŞ FABRİKASI ÖRNEĞİ

Tanzimat Fermanıyla birlikte Osmanlı devleti, geleneksel usullerle üretim yapan ekonomisini ayakta tutabilmek için devlet destekli sanayi politikası ve fabrika kurma çabasına girişmiştir. Bu amaçla Bursa İpek, Feshane, İzmit Çuka, Veliefendi Basma ve Hereke Kumaş fabrikaları devlet tarafından kurulmuş ve desteklenmiştir. Bu fabrikalardaki çalışan işçi sınıfının büyük bir oranının gayrimüslim yani Ermeni ve Rumlardan oluştuğu görülmüştür. Cumhuriyetin milli sanayi kurma politikasının önemli kurumlarından olan Hereke Fabrikasının makinelerinin yenilenmesi, üretim çeşitliliğine girebilmesi amacıyla kredi desteğinin, tamirat ve üretim sürecinde de uzman personel gibi zaruri ihtiyaçlarının devlet tarafından ve bir dönem içerisinde Sanayi ve Maadin Bankası aracılığıyla sağlandığı görülmektedir. Bu süreçte fabrikanın işçi istihdam politikasına bakıldığında modern makinelerin kullanılmaya başlanmasıyla ve üretimde çeşitliliğin ortaya çıkmasıyla alanında uzman yabancıişçi istihdamına ağırlık verildiği görülmüştür. Bu makalede Hereke KumaşFabrikası bağlamında Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde uyguladığıyabancı işçi ve uzman istihdamı politikası değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hereke Kumaş Fabrikası, Yabancı İşçi, Sanayi ve Maadin Bankası

THE POLICY OF EMPLOYING FOREIGN WORKERS AND EXPERTS IN THE EARLY-REPUBLICAN PERIOD: THE CASE OF HEREKE CLOTH FACTORY

With the Tanzimat Edict, the Ottoman Empire initiated a policy that aimed at promoting the development of state-subsidized industry, building factories to engage in production using traditional methods to shore up the economy. To this end, the Bursa Silk Factory, the Feshane Fez Factory, the İzmit Broadcloth Factory, the Veliefendi Calico Factory and the Hereke Cloth Factory were founded and supported by the state. Non-Muslim Armenians and Greeks made up a significant proportion of the workforce in these factories. For a limited period of time, through the Bank Ministry of Industry and Mining, the state helped to meet some of the basic needs of the Hereke Factory – which was an important institution in terms of its engagement in the Republican drive to create a national industrial base. The provided support took the form of subsidized loans to promote product diversification and to allow modernization of the machinery, as well as the employment of expert personnel to carry out production and maintenance tasks. Employing foreign workers became was an important component of the employment policy of the factory at the time with the increase in modern machinery and the occurrence of variation in production, as the machinery was modernized and products were diversified. This article evaluates the early-Republican policy of employing foreign workers and experts in Turkey, with particular focus on the case of the Hereke Cloth Factory.

Keywords:

Foreign Workers, Bank of Industry and Mine, Hereke Cloth Factory,

PDF

___

BCA: 030.18.01.02-21.42.018
BCA: 030.18.01.02-19.21.009
BCA: 030.18.01.02-24.79.009
BCA: 030.18.01.02-32.79.011
BCA: 030.0.18.01.02-33.6.019
BCA: 030.18.01.02-34.16.016
BCA: 030.18.01.02-38.52.006
BCA: 030.18.01.02-85.117.3
BCA: 030.18.01.02-58.71.018
BCA: 030.18.01.02-74.34.015
BCA: 030.18.01.02-78.75.008
BCA: 030.18.01.02-85.111.10
BCA: 030.18.01.02-64.34.004
BCA: 030.18.01.02-68.74.019
BCA: 030.18.01.02-86.18.2
BCA: 030.18.01.02-87.50.2
BCA: 030.18.01.02-90.13.11
BCA: 030.18.01-94.36.2
BCA: 030.18.01.02-88.75.3
BCA: 030.18.01-027.83.017
Alageyik, Ömer, “Türkiye’de Mensucat Sanayinin Tarihçesi”, İstanbul Sanayi Odası Dergisi, S:16, İstanbul 1967, s.9.
Alkan, Necmettin, “Dış Siyasetin Bir Aracı Olarak Hükümdar gezileri: Kayser II.Wilhelm’in 1898 Şark Seyahati”, Osmanlı Araştırmaları, S: XXXI, İstanbul 2008, s.13-14.
Apak, Kemalettin, Türkiye’de Devlet Sanayi ve Maadin İşletmeleri, İzmit 1952.
Aytemur, Janset Özen, Türkiye’de Yönetim Düşüncesinin Erken Dönemleri: Sümerbank (1930-1945), Libra Yayınları, İstanbul, 2010.
Buluş, Abdulkadir, Osmanlı Tekstil Sanayi Hereke Fabrikası, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000.
Eldem, Vedat, Osmanlıİmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, TTK yayını, Ankara 1994.
Genç, Mehmet, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Sanayi”, Dünü ve Bugünü ile Toplum ve Ekonomi, S:2, İstanbul Eylül 1991, s.102-103.
Giz, Adnan, “Islah-ı Sanayi Komisyonu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C:5, İletişim yayınları, Ankara 1985, s.1360.
Güran, Tevfik, “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. yılında Tanzimat, TTK Yayınları, Haz: Hakkı Dursun Yıldız, Ankara 1992, s.235-236;
Güran, Tevfik, “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, Ankara 1992, s. 235.
İnan, Afet, İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat-4 Mart 1923, TTK yayını, Ankara 1982.
Karacagil, Ökkeş Kürşad, “Alman İmparatoru II. Wilhelm’in Hereke Fabrika-yı Hümayununu Ziyareti(1898)”, Uluslararası Karamürselalp ve Kocaeli Sempozyumu II, Kocaeli 2016, s.913.
Karacagil, Ökkeş Kürşad, “II. Wilhelm’in Osmanlı İmparatorluğunu Ziyareti ve Mihmandarı Mehmet Şakir Paşa’nın Günlüğü (1898)”, Türkiyat Mecmuası, C:24, Güz 2014, s.75-92.
Kasaba, Reşat, Osmanlıİmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, Belge yayınları, İstanbul 2010.
Koçu, Reşat Ekrem, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Ankara 1969.
Oktar, Tiğince, Osmanlı Toplumunda Kadının Çalışma Yaşamı, Bilim Teknik yayını, İstanbul 1998.
Ortaylı, İlber, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sanayileşme Anlayışına Bir Örnek, Islah-I Sanayi Komisyonu Olayı”, ODTU Gelişme Dergisi, (Türkiye iktisat Tarihi Özel Sayısı), Ankara 1978, s.123-126.
Pamuk, Şevket, Osmanlı Ekonomisi ve Dünya Kapitalizmi (1820-1913), Yurt Yayınları, Ankara 1984. Pamuk, Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisat Tarihi 1500 - 1914, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
Pamuk, Şevket, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, Tarih Vakfı Yurt yayınları, İstanbul 2005.
Sarıoğlu, Tanju, Osmanlıİmparatorluğunda Sanayileşme Çerçevesinde İstanbul’daki Fabrikaların Oluşum ve Gelişimleri, (Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
Tezel, Yahya, Cumhuriyet Döneminin İktisat Tarihi (1923-1950), Yurt yayınları, Ankara 1982.
Topal, Mehmet, - Erdemir, Erkan, - Kırlı, Engin, “Tanzimat Dönemi Sanayileşme Hareketi’nin Türkiye’de İşletmecilik Anlayışının Oluşumuna Etkileri Hereke Fabrikası ve Nizamnamesi”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Isparta Mayıs 2012, S:25, s.42.
Toros, Hüsamettin, Türkiye Sanayii Devlet İşletmeleri, Güven basımevi, İstanbul 1964.
Üsdiken, Behlül, “Türkiye’de İş Yapmanın ve İşletmenin Akademikleştirilmesi 1930-1950”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 2003, 58(1), s. 119-147.
Yaman, Nurettin, Türk Kumaşları, Ankara 1944.